Η λέξη από «Γ»

Τα παιδιά της ιστορίας: Αρμένιοι διαδηλώνουν εναντίον της Τουρκίας στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 2013 (Yannis Behrakis / Courtesy Reuters)

Εκατό χρόνια πριν αυτόν τον Απρίλιο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε μια βάρβαρη εκστρατεία απέλασης και καταστροφής της εθνοτικής αρμενικής κοινότητάς της, την οποία κατηγόρησε ότι υποστήριξε την Ρωσία, έναν εχθρό της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάνω από ένα εκατομμύριο Αρμένιοι έχασαν την ζωή τους. Καθώς τιμά την μνήμη της τραγωδίας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, από την πλευρά της, εξακολουθεί να βρίσκει τον εαυτό της να στριφογυρίζει στο καρφί στο οποίο έχει κρεμαστεί επί τρεις δεκαετίες: Θα πρέπει να χρησιμοποιεί τον όρο «γενοκτονία» για να περιγράψει τις ενέργειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς τους Αρμένιους ή θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τις προειδοποιήσεις της συμμάχου της, της Τουρκίας, η οποία αντιτίθεται κατηγορηματικά στην χρήση τού όρου και έχει απειλήσει να ανακαλέσει τον πρεσβευτή της ή ακόμα και να αρνηθεί την πρόσβαση των ΗΠΑ σε στρατιωτικές βάσεις τους αν η λέξη χρησιμοποιείται με αυτόν τον τρόπο; Η πρώτη ατραπός δράσης θα εκπληρώσει τις επιθυμίες της ισχυρής αρμενικής αμερικανικής κοινότητας που αριθμεί ένα εκατομμύριο Αρμενίους, καθώς και πολλούς ιστορικούς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η Ουάσιγκτον έχει μια ηθική επιταγή να χρησιμοποιεί τον όρο. Η δεύτερη θα ικανοποιήσει τους στρατηγούς και τους επισήμους οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ιστορία είναι περίπλοκη και συμβουλεύουν ενάντια σε ανταγωνισμό με την Τουρκία, έναν πιστό στρατηγικό εταίρο.

Κανένα άλλο ιστορικό θέμα δεν προκαλεί τέτοια αγωνία στην Ουάσιγκτον. Ένας πρώην αξιωματούχος τού Στέιτ Ντιπάρτμεντ μού είπε ότι το 1992, μια ομάδα κορυφαίων πολιτικών των ΗΠΑ κάθισε στο γραφείο τού Brent Scowcroft, του τότε συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας τού προέδρου Τζορτζ Μπους [του πρεσβύτερου], και υπολόγισαν ότι τα ψηφίσματα σχετικά με το θέμα κατανάλωναν περισσότερες ώρες από το χρόνο τους με το Κογκρέσο σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο θέμα. Με την πάροδο των ετών, η συζήτηση έχει έρθει να επικεντρωθεί σε μια μόνο λέξη, την «γενοκτονία», έναν όρο που έχει αποκτήσει τέτοια δύναμη που κάποιοι αρνούνται να τον προφέρουν δυνατά, χαρακτηρίζοντάς την αντ’ αυτού ως «η λέξη από “Γ”». Για τους περισσότερους Αρμένιους, φαίνεται ότι κανένας άλλος όρος δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να περιγράψει τα βάσανα των ανθρώπων τους. Για την τουρκική κυβέρνηση, σχεδόν κάθε άλλη λέξη θα ήταν αποδεκτή.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, προσπάθησε να σπάσει αυτό το αδιέξοδο στις δηλώσεις που έκανε στις 24 Απριλίου, την ημέρα που οι Αρμένιοι παραδοσιακά τιμούν την τραγωδία, ζωντανεύοντας την φράση στην Αρμενική γλώσσα Meds Yeghern ή «Μεγάλη Καταστροφή». Το 2010, για παράδειγμα, δήλωσε, «1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι σφαγιάστηκαν ή βάδισαν προς τον θάνατο στις τελευταίες ημέρες τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. … Η Meds Yeghern είναι ένα καταστροφικό κεφάλαιο στην ιστορία τού αρμενικού λαού, και πρέπει να διατηρήσουμε την μνήμη της ζωντανή προς τιμήν εκείνων που δολοφονήθηκαν, έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε τα σοβαρά λάθη τού παρελθόντος».

Οι απόγονοι των Αρμενίων που επιδιώκουν την αναγνώριση των δεινών των παππούδων τους θα μπορούσαν να βρουν ό, τι ήθελαν να δουν εκεί, εκτός από ένα πράγμα: Την λέξη «Γενοκτονία» Αυτή η παράλειψη οδήγησε μια εξέχουσα ομάδα άσκησης πίεσης, την Αρμενική Εθνική Επιτροπή της Αμερικής (Armenian National Committee of America), να καταγγείλει την αξιοπρεπή δήλωση του προέδρου ως «μια ακόμα επαίσχυντη συνθηκολόγηση στις απειλές της Τουρκίας», γεμάτη «ευφημισμούς και αόριστη ορολογία».

Κατά μία έννοια, ο Ομπάμα είχε μόνο τον εαυτό του να κατηγορήσει για αυτήν την υπερβολική επίπληξη. Στα κάτω-κάτω, κατά την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, είχε, όπως και οι περισσότεροι υποψήφιοι πριν από αυτόν, υποσχεθεί στους Αρμένιους Αμερικανούς ψηφοφόρους ότι θα χρησιμοποιούσε την λέξη «γενοκτονία» αν εκλεγεί, αλλά μόλις ανέλαβε την εξουσία τίμησε την σχέση με την Τουρκία και έσπασε τον όρκο του. Η ομιλία του το 2010 είχε προχωρήσει περισσότερο από όσο εκείνες των προκατόχων του και ανοιχτά άφησε να εννοηθεί ότι είχε την λέξη «Γ» στο μυαλό του όταν δήλωσε, «Η άποψή μου σε αυτή την ιστορία δεν έχει αλλάξει». Αλλά αν κι έφτασε πιο κοντά στην γραμμή, σταμάτησε μόλις πριν την υπερβεί.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΘΕΑΤΡΟ ΠΟΛΕΜΟΥ

Πίσω στο 1915, δεν υπήρχε τίποτα αμφιλεγόμενο για την καταστροφή που υπέστησαν οι Αρμένιοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η κυβέρνηση των Νέων Τούρκων, με επικεφαλής τον Μεχμέτ Ταλάτ Πασά και δύο άλλους, οι οποίοι κυβέρνησαν ό,τι είχε απομείνει από την αυτοκρατορία, είχαν μπει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έναν χρόνο πριν, με την πλευρά της Γερμανίας, πολεμώντας ενάντια στον πολύχρονο εχθρό της, την Ρωσία. Η ηγεσία κατηγόρησε τους Χριστιανούς Αρμένιους -έναν πληθυσμό σχεδόν δύο εκατομμυρίων, οι περισσότεροι από τους οποίους ζούσαν σε αυτό που είναι τώρα η ανατολική Τουρκία- ότι συμπαθούσαν την Ρωσία και αντιπροσώπευαν έτσι μια πιθανή πέμπτη φάλαγγα. Ο Ταλάτ διέταξε την απέλαση σχεδόν ολόκληρου του λαού στις άνυδρες ερήμους της Συρίας. Κατά την διαδικασία αυτή, τουλάχιστον οι μισοί από τους άνδρες σκοτώθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας ή από επιδρομές κουρδικών φυλών. Οι γυναίκες και τα παιδιά επέζησαν σε μεγαλύτερους αριθμούς, αλλά υπέμειναν φρικτή λεηλασία, απαγωγές, βιασμούς και μεγάλες πορείες.