Το παραπάτημα της Μέρκελ

Σπάνια αποτυγχάνει το πολιτικό ένστικτο της Γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ τόσο άσχημα όπως συνέβη αυτόν τον μήνα. Κατά την διάρκεια ενός τηλεοπτικού φόρουμ νεολαίας [1], είπε σε μια 13χρονη Παλαιστίνια πρόσφυγα που ονομάζεται Reem Sahwil, η οποία μόλις είχε κοινοποιήσει ότι η ίδια και η οικογένειά της αντιμετωπίζει πιθανή απέλαση καθώς η αίτηση οριστικής παραμονής τους είχε βαλτώσει τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ότι το νεαρό κορίτσι ήταν «καλός άνθρωπος» αλλά ότι «η πολιτική είναι σκληρή» και «μερικοί [μετανάστες] θα πρέπει να πάνε στο σπίτι τους». Όταν η Reem ξέσπασε σε κλάματα, η Μέρκελ φάνηκε ταραγμένη και της έδωσε ένα απαλό αλλά λακωνικό χτύπημα στην πλάτη. Λίγο μετά, θυμωμένα σχόλια πλημμύρισαν το Twitter στο hashtag Merkelstreichelt (το χτύπημα της Μέρκελ). Αργότερα, ο συγγραφέας Evgeny Morozov έγραψε σχετικά με τον ρόλο του Βερολίνου στην ελληνική συμφωνία διάσωσης, στο tweeter [2]: «Αυτή η εβδομάδα ήταν φανταστική για την γερμανική δημόσια διπλωματία. Το μόνο που έλειπε ήταν η Μέρκελ να κάνει τα παιδιά των προσφύγων να κλαίνε».

Ο περιβόητος ρεαλισμός της Μέρκελ που την βοήθησε να γίνει η πιο ισχυρή πολιτικός της Ευρώπης, χτύπησε σαν μπούμερανγκ όταν ήρθε αντιμέτωπη με την κοινωνική πραγματικότητα της πολιτικής της: Εδώ ήταν μια κοπέλα που πληγώθηκε παρά το γεγονός ότι έπαιξε σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού. Η αντίθεση φάνηκε να χτυπά στην καρδιά του μηνύματος του Βερολίνου ότι το σύστημά του λειτουργεί.

Η κακή δημοσιότητα έρχεται σε μια ευαίσθητη στιγμή. Η θέση της Μέρκελ προς την ελληνική συμφωνία διάσωσης έχει αυξήσει την κριτική στην Ευρώπη και πέραν αυτής ότι όχι μόνο είναι υπερβολικά απαιτητική αλλά είναι και μη ρεαλιστική. Καθώς οι διάφορες πλευρές θα διαπραγματεύονται τους όρους της συμφωνίας κατά τις προσεχείς εβδομάδες, οι Γερμανοί πολιτικοί καλά θα κάνουν να επανεκτιμήσουν τις λανθασμένες υποθέσεις επί των οποίων έχουν οικοδομήσει τις πολιτικές τους: Όταν πρόκειται για το ευρωπαϊκό σχέδιο, μεγάλο μέρος του πραγματισμού της Γερμανίας είναι ένας μύθος.

Η αρχική επιθυμία της Μέρκελ να συμπάσχει με την νεαρή Παλαιστίνια προκάλεσε μια εικόνα που το κεντροδεξιό κόμμα της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης έχει εργαστεί σκληρά για να προωθήσει: Εκείνη της καγκελαρίου ως mutti ή αλλιώς «μαμάς». Αλλά είναι δύσκολο να εμφανιστεί κάποιος ως καλοπροαίρετος αν και αυστηρός φροντιστής όταν είναι αρχηγός ενός κράτους που, παρά το γεγονός ότι είναι η πλουσιότερη χώρα της Ευρώπης, θέλει να αποθαρρύνει την άφιξη των προσφύγων που εγκαταλείπουν συγκρούσεις στην Αφρική και την Μέση Ανατολή. Η Reem φώτισε επίσης τις λανθασμένες υποθέσεις πίσω από την γερμανική μεταναστευτική πολιτική -ότι οι φτωχοί μετανάστες και πρόσφυγες από την Αφρική και την Μέση Ανατολή απειλούν να επιβαρύνουν το γερμανικό κράτος. Τα χωρίς [ξενική] προφορά γερμανικά και οι ευγενικοί τρόποι της Reem λένε μια διαφορετική μεταναστευτική ιστορία από εκείνη που η Μέρκελ προσπάθησε να πουλήσει στο γερμανικό κοινό –μια ιστορία που περιστρέφεται γύρω από την λογική ότι «δεν μπορούμε να υποδεχτούμε ολόκληρη την Αφρική». Η Reem είναι ακριβώς το είδος των φιλόδοξων μεταναστών που η κυβέρνηση λέει ότι χρειάζεται ώστε να αντισταθμιστεί η δημογραφική μείωση του πληθυσμού με το χαμηλότερο ποσοστό γεννήσεων παγκοσμίως.

Ο συμβολισμός της αλληλεπίδρασης της Μέρκελ με την Reem είναι αλάνθαστος. Ακριβώς την ώρα που η Γερμανία τελικά αποτινάσσει τις τελευταίες της ανασφάλειες σχετικά με την μεταπολεμική ταυτότητά της ως de facto επικεφαλής της Ευρώπης, ξεκινά προβάλλοντας μια γρανιτένια ακόμη και ανάλγητη εικόνα –ακριβώς τα χαρακτηριστικά από τα οποία οι Γερμανοί έχουν περάσει δεκαετίες προσπαθώντας να αποστασιοποιηθούν.

Ένας πρόσφυγας σπάει καρύδια με το μπαστούνι του κατά την διάρκεια διαλείμματος πορείας διαμαρτυρίας που διασχίζει την Γερμανία, στο χωριό Borkheide κοντά στο Πότσνταμ, στις 3 Οκτωβρίου 2012. Μια ομάδα περίπου 20 έως 30 εκτοπισθέντων, στεγασμένων επίσημα σε γερμανικά στρατόπεδα προσφύγων, αγνόησαν μια επίσημη διαταγή που περιορίζει τις κινήσεις τους και ξεκίνησαν μια πορεία 500 χιλιομέτρων σε ολόκληρη την χώρα για να διαμαρτυρηθούν για αυτό που αποκαλούν απάνθρωπη μεταχείριση από τις Αρχές. THOMAS PETER/REUTERS
------------------------------------------

Η προσέγγιση της Μέρκελ στην Ελλάδα προσέθεσε στην γενικότερη ειρωνεία. Παρά το επιχείρημα της Γερμανίας ότι το να παίζεις με τους καθιερωμένους κανόνες είναι και σοφό και δίκαιο, μια αυξανόμενη διεθνής συναίνεση υποστηρίζει ότι το τρίτο πακέτο διάσωσης, ένα πακέτο 86 δισεκατομμυρίων ευρώ σε αντάλλαγμα για περισσότερη λιτότητα, δεν είναι συμφωνία αλλά τιμωρία που θα οδηγήσει μια ήδη φτωχοποιημένη χώρα στο να καταρρεύσει. Κάποιοι το αποκαλούν εκβιασμό. Πολλοί το θεωρούν έναν θρίαμβο του στενού ατομικού συμφέροντος υπό την αιγίδα της ευρωπαϊκής ενότητας.

Οι Γερμανοί προώθησαν την συμφωνία με τον ισχυρισμό ότι η δική τους οικονομική ανάκαμψη πριν από μια δεκαετία ήταν αποτέλεσμα σκληρών εργασιακών μεταρρυθμίσεων του πρώην καγκελάριου Γκέρχαρντ Σρέντερ και ότι η Ελλάδα πρέπει να ακολουθήσει μια παρόμοια στρατηγική προκειμένου να ανακάμψει. Αλλά αυτό δεν ήταν όλη η ιστορία. Στην πραγματικότητα, η δημιουργία του ευρώ το 1999 έδωσε σημαντική ώθηση [3] στην Γερμανία, δίνοντας στην ατμομηχανή των εξαγωγών της ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ευρωζώνη σε βάρος των άλλων κρατών-μελών της ΕΕ. Αδιαφορώντας για την αδικία του συστήματος του ευρώ, πολλοί Γερμανοί εξακολουθούν να πιστεύουν στο επιχείρημα που βοήθησε να ξεκινήσει το νέο νόμισμα πριν ένα τέταρτο του αιώνα -ότι ο ανταγωνισμός της ελεύθερης αγοράς και η ένταξη ωφελούν όλους.

Αυτό, βέβαια, δεν είναι αληθές. Το ευρώ έχει καταστρέψει την Ελλάδα και η Γερμανία ωφελήθηκε περισσότερο. Και παρ’όλο που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ελληνικές τράπεζες δανείστηκαν τεράστια ποσά λόγω της δικής τους διαφθοράς και μυωπίας, οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες τις ενθάρρυναν να λάβουν δάνεια που κανονικά δεν θα έπρεπε να είχαν εγκριθεί. Από τότε, οι διασώσεις για την Ελλάδα έχουν πάει κυρίως για να σωθούν τα ιδρύματα αυτά [4]: Πάνω από τα τρία τέταρτα της διάσωσης των 240 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ελλάδα έχουν πάει στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Εν τω μεταξύ, η αποτυχημένη λιτότητα έχει συρρικνώσει την ελληνική οικονομία κατά 25% σε μόλις πέντε χρόνια.

Η Γερμανίδα καγκελάριος στο Βερολίνο, στις 7 Μαΐου 2012. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
----------------------------------

Τώρα η γερμανική εμμονή (idée fixe) που αντιτίθεται σε κάθε πρόταση ότι η ΕΕ θα γίνει μια ένωση μεταφοράς κεφαλαίων που ρέουν από τον Βορρά προς τον Νότο απειλεί την ίδια την Ένωση. Τουλάχιστον, αυτό μπορεί να προκαλέσει μια νέα κρίση τον επόμενο χρόνο. Παρ’ όλα αυτά, η άρνηση της Μέρκελ να αποδεχτεί το είδος της διαγραφής χρέους που πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο για να αποφευχθεί η κατάρρευση έχει βρει υποστήριξη στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Φινλανδία, την Λετονία, την Λιθουανία, τις Κάτω Χώρες και την Σλοβακία. Από την άλλη πλευρά του ευρωπαϊκού ρήγματος, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και άλλοι έχουν προσκολληθεί στην ελπίδα ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα μπορεί ακόμη να διασωθεί μέσω της μεγαλύτερης ολοκλήρωσης, με την μορφή μιας δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης. Αλλά η Γαλλία και η Ιταλία περνούν τις δικές τους οικονομικές κρίσεις, και η Ισπανία μόλις που απομακρύνεται από το χείλος του γκρεμού. Το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί κάλλιστα να είναι στο δρόμο της εξόδου από την ΕΕ γενικώς. Σε μια εποχή που χρειάζεται ισχυρή ηγεσία για να σωθεί ακριβώς το ευρωπαϊκό σχέδιο που έκανε πλούσια την Γερμανία, οι Γερμανοί επιβεβαιώνουν ότι η ήπειρος καθοδηγείται από τα κατώτερα ένστικτα των οικονομικά επιτυχημένων χωρών του Βορρά που θεωρούν τους εαυτούς τους ως πιο ρεαλιστές.

Αλλά οι πολιτικές του Λουθηρανικού βορρά είναι κάθε άλλο παρά ρεαλιστικές. Σε μακροπρόθεσμη βάση, η κατάρρευση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης -μια αποτυχημένη Ελλάδα και η φτώχεια στα νότια- θα απειλούσε την σταθερότητα και την μελλοντική ευημερία στον βορρά. Αντ’ αυτού, ο βορράς -πρώτα απ' όλα η Γερμανία- καλά θα κάνει να θυμάται το πραγματικό κίνητρο για την θέσπιση μιας ευρωπαϊκής κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα πριν από 60 χρόνια: Τον σχηματισμό μιας πολιτικής ένωσης για να εξασφαλιστεί ότι άλλος ένας ευρωπαϊκός πόλεμος θα ήταν αδύνατος. Η εξασφάλιση του μέλλοντος αυτού του σχεδίου θα είναι η πραγματικά ρεαλιστική απόφαση. Ωστόσο, για να κρίνουν οι Γερμανοί σε τι είδους Ευρώπη θέλουν πραγματικά να ζήσουν, θα πρέπει να ξεκινήσουν με την κατάρριψη των μύθων τους.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2015-07-28/merkels-misstep

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.bbc.com/news/world-europe-33555619
[2] https://twitter.com/evgenymorozov/status/621635434708340736
[3] http://fortune.com/2014/10/22/why-germany-is-the-eurozones-biggest-free-...
[4] http://www.attac.at/news/detailansicht/datum/2013/06/17/greek-bail-out-7...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition