Οι πληγωμένες τίγρεις της Κεντρικής Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι πληγωμένες τίγρεις της Κεντρικής Ευρώπης

Η ανορθόδοξη πολιτική της Ουγγαρίας σε σύγκριση με την ρουμανική λιτότητα

Είναι εύκολο να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα δεν ήταν το μοναδικό θύμα [1] της οικονομικής κρίσης που συνταράσσει την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2008. Οι μετα-κομμουνιστικές χώρες στα ανατολικά της Ένωσης υπέφεραν, επίσης. Είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν αισθάνθηκαν ένα πλήγμα ανάλογο με το ελληνικό [2]. Ωστόσο, μετά το 2008, η άλλοτε ακμάζουσα περιοχή -στην δεκαετία του 2000, οι χώρες της ήταν γνωστές ως οι «τίγρεις της Κεντρικής Ευρώπης»- είδαν μια ξαφνική αντιστροφή της τύχης τους. Με μία εξαίρεση (εκείνη της Πολωνίας), οι νεοφερμένοι την ΕΕ σημείωσαν απότομη μείωση τόσο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος όσο και της οικιακής κατανάλωσης, αδύναμη βιομηχανική παραγωγή και αυξήσεις του δημόσιου χρέους.

Αλλά τώρα, μετά από δύο χρόνια οικονομικής αβεβαιότητας, η οικονομία της κεντρικής Ευρώπης ανέκαμψε -τουλάχιστον εάν τα στατιστικά στοιχεία γίνουν πιστευτά. Το πρώτο εξάμηνο του 2015 έφερε ενθαρρυντικά σημάδια: Οι μεγάλες οικονομίες της περιοχής αναπτύχθηκαν κατά 3% έως 4%, ποσοστά που κάποιες από αυτές δεν είχαν ξαναδεί από το 2009. Η Ουγγαρία και η Ρουμανία ήταν στην πρώτη γραμμή, με περίπου 3% [3] και 4% αύξηση [4] του ΑΕΠ αντίστοιχα, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015. Και οι δύο έχουν επίσης ρεκόρ χαμηλής ανεργίας, στο 7,8% [5] και 6,8% [6], αντίστοιχα, το 2014.

Η Ουγγαρία και η Ρουμανία είναι γείτονες με παρόμοιες οικονομίες που βασίζονται στις εξαγωγές, στο φθηνό εργατικό δυναμικό και τις υψηλές ξένες επενδύσεις. Μοιράζονται επίσης ένα δύσκολο παρελθόν και κάποια ιστορική ένταση, κάτι που εξακολουθεί να επηρεάζει τις μεταξύ τους σχέσεις. Επιπλέον, ήταν έντονα αντίθετες όσον αφορά την προσέγγισή τους στην κρίση. Η Ουγγαρία υπό τον πρωθυπουργό Viktor Orban προσπάθησε να υιοθετήσει μια κεντρικά διοικούμενη και σχεδιαζόμενη μορφή καπιταλισμού [7], ενώ η Ρουμανία έχει επιλέξει την ανάπτυξη του νεοφιλελευθερισμού σε αρμονία με τα μέτρα λιτότητας που προτιμά η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ [8].

ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΑ

Ο Orban εισήγαγε την λεγόμενη ανορθόδοξη πολιτική του το 2010 [9] διακόπτοντας την συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και μερικά άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, των οποίων την ενίσχυση των 20 δισεκατομμυρίων ευρώ σκόπευε να την αντικαταστήσει με επενδύσεις από ανατολικές χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν, η Κίνα και η Ρωσία [10], οι οποίες δεν θα έρχονταν με τόσο αυστηρούς όρους. Η απόφαση κατέληξε να είναι κάπως αποτυχημένη, αφού το ανατολικό άνοιγμα ουδέποτε ήταν οικονομικά αποδοτικό όπως αναμενόταν από την κυβέρνηση: Καμιά νέα μεγάλη επένδυση δεν υλοποιήθηκε μέχρι σήμερα, με πιθανή εξαίρεση μια αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Ρωσία για την κατασκευή των δύο νέων μονάδων στον πυρηνικό σταθμό Paks. Εν τω μεταξύ, οι συνολικές εξαγωγές σε χώρες μη μέλη της ΕΕ αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 20%, ένα ποσοστό που θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί εύκολα χωρίς αλλαγή πολιτικού προσανατολισμού.

22102015-1.jpg

Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, φτάνει στην έδρα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), στις Βρυξέλλες, στις 23 Νοεμβρίου του 2012. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
------------------

Η «ανορθόδοξη πολιτική» δεν ήταν απλά ένα βοηθητικό παιχνίδι. Στην πραγματικότητα, περιελάμβανε επίσης ένα μείγμα μέτρων που το ΔΝΤ συνιστούσε εντόνως και μερικά για τα οποία το ΔΝΤ ήταν σαφώς αντίθετο. Στα πρώτα περιλαμβανόταν ένας υψηλότερος φόρος προστιθέμενης αξίας (αυξήθηκε από 25% στο 27% το 2012) και μείωση πολλών κοινωνικών παροχών, όπως επιδόματα ανεργίας και συνταξιοδοτικές γέφυρες, αμφότερες μεταρρυθμίσεις για να φέρουν υπό έλεγχο τον προϋπολογισμό.

Μεταξύ των οικονομικών πρωτοβουλιών που δεν άρεσαν στους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους ήταν η εθνικοποίηση στρατηγικών περιουσιακών στοιχείων, κυρίως στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στον τομέα της ενέργειας, και η επιβολή υψηλότερων φόρων επί των τραπεζών, των τηλεπικοινωνιών, των ασφαλειών και του λιανικού εμπορίου, καθώς και στα μέσα ενημέρωσης ξένης ιδιοκτησίας. Η κυβέρνηση Όρμπαν μέχρι που πρότεινε έναν φόρο στο Internet ο οποίος προκάλεσε δημόσια κατακραυγή και δεν τέθηκε σε ισχύ. Για να βελτιώσει την αγοραστική δύναμη των Ούγγρων, η κυβέρνηση καθήλωσε επίσης το εθνικό νόμισμα, το φιορίνι, ως προς το ευρώ και το ελβετικό φράγκο σε μια εξωπραγματικά ευνοϊκή συναλλαγματική ισοτιμία. Όλες αυτές οι κινήσεις αύξησαν δραστικά τον ρόλο του κράτους στην οικονομία.

Το κοινό διαμαρτυρήθηκε για μερικές από τις κινήσεις του Orban, αλλά λόγω της έλλειψης αξιόπιστης αντιπολίτευσης που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την λαϊκή δυσαρέσκεια, δεν συνέβησαν πολλά. Η κυβέρνηση παραμένει στην θέση της και η διαφθορά έχει αυξηθεί, ενώ η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης έχει επιδεινωθεί [11], τουλάχιστον σύμφωνα με την Transparency International και το Freedom House.

Η «Ανορθόδοξη πολιτική» του Όρμπαν επιδείνωσε την ήδη κακή εικόνα του στο εξωτερικό, αλλά έχει αρχίσει έκτοτε κάπως να αποδίδει. Το πρόγραμμα έχει προσελκύσει επίσης σιγά-σιγά κάποιους υποστηρικτές στην κεντρική Ευρώπη -για παράδειγμα, στην γειτονική Σλοβακία, όπου η κυβέρνηση φαίνεται να χρησιμοποιεί το σενάριο του Όρμπαν όταν ενέκρινε έναν τραπεζικό φόρο 0,4%, εισήγαγε νομικούς περιορισμούς για την απόκτηση γεωργικής γης από αλλοδαπούς, και προσπάθησε να κρατικοποιήσει μέρος του συνταξιοδοτικού συστήματος. Ακόμα και ο μεγαλύτερος παίκτης της περιοχής, η Πολωνία, ίσως να προσελκύστηκε από την ουγγρική τάση. Το 2014, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, άλλαξε ριζικά το δυο πυλώνων συνταξιοδοτικό σύστημα, ενώ ο νεοεκλεγείς συντηρητικός πρόεδρος, Andrzej Duda [12], υποσχέθηκε κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να αυξήσει τους φόρους στις τράπεζες και είπε ότι θεωρεί την ξένη ιδιοκτησία επί των τραπεζών ως επιζήμια για την οικονομία της χώρας.

Η ΛΙΤΟΤΗΤΑ ΔΑΓΚΩΝΕΙ

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ρουμανία, όπως και πολλοί από τους γείτονές της, είχε ισχυρή οικονομική ανάπτυξη τροφοδοτημένη από την εύκολη πίστωση και τις μεγάλες ξένες επενδύσεις. Όταν ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, ο ρουμανικός λαός προετοιμάστηκε για μια απότομη επιβράδυνση - επώδυνη κυρίως για τον τομέα της μεταποίησης και της γεωργίας- που τελικά μετατράπηκε σε ολοκληρωτική συντριβή. Αλλά η Ρουμανία επέλεξε μια πιο παραδοσιακή αντίδραση. Τα φιλελευθέρων και σκληρά μέτρα λιτότητας στην Ρουμανία ήταν μεταξύ των πιο αυστηρών στην Ευρώπη: Οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων μειώθηκαν κατά 25% [13]˙ τα πολυάριθμα οφέλη της κοινωνικής πρόνοιας μειώθηκαν κατά 15 [14]˙ και ο φόρος προστιθέμενης αξίας αυξήθηκε από το 19% στο περίπου 25% [15]. Η νέα εργασιακή νομοθεσία, η οποία εγκρίθηκε το 2011, κατέστησε ευκολότερο για τους εργοδότες να προσλαμβάνουν και να απολύουν προσωπικό και να χρησιμοποιούν ευέλικτες μορφές συμβάσεων εργασίας. Και η χώρα επιτάχυνε την ιδιωτικοποίηση κρίσιμων εταιρειών.

Τα μέτρα λιτότητας είχαν ως επί το πλείστον καθοριστεί από το ΔΝΤ, την ΕΕ και την Παγκόσμια Τράπεζα, οι οποίοι άνοιξαν τρεις πιστωτικές γραμμές συνολικά άνω των 20 δισεκατομμυρίων ευρώ. Πράγματι, όλα αυτά τα χρόνια, το Βουκουρέστι έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας ένθερμος οπαδός του επιθετικού προγράμματος δημοσιονομικής λιτότητας του ΔΝΤ. Και το πρόγραμμα πράγματι κατέληξε σε σταθεροποίηση των οικονομικών της χώρας και σε οικονομική άνθηση, τουλάχιστον όταν πρόκειται για τους μακροοικονομικούς δείκτες. Ωστόσο, η θεραπεία -ειδικά ο συνδυασμός των περικοπών δαπανών και των αυξήσεων φόρων- έφερε επίσης την δημόσια απογοήτευση. Αυτό οδήγησε σε διάβρωση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τους πολιτικούς και κατέληξε σε ένα κύμα διαδηλώσεων το 2012, που οδήγησε στην παραίτηση της κεντροδεξιάς κυβέρνησης με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Εμίλ Μποκ, τον κύριο υποστηρικτή της λιτότητας. Ένα σαφές θετικό στοιχείο είναι ότι η δυσπιστία προς τους πολιτικούς στην συνέχεια μετατράπηκε σε εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Ως αποτέλεσμα, έχουν συλληφθεί πολλά μέλη της πολιτικής ελίτ.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΝΟΨΗ

Οι διαφορετικοί τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης από την Ρουμανία και την Ουγγαρία, ο ένας παραδοσιακός και ο άλλος ανορθόδοξος, αμφότεροι έφεραν κάποια αποτελέσματα: Πέτυχαν κατά κύριο λόγο στην διατήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και την μείωση του επιπέδου του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 3%. Σε καμία περίπτωση, όμως, η ανάκαμψη - σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των πολιτικών της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας- δεν αποτελεί την πλήρη δικαίωση των μεταρρυθμίσεων. Όσον αφορά την αργή ανάπτυξη, και οι δύο οικονομίες έχουν επωφεληθεί πολύ περισσότερο από μια γενική κυκλική ανάκαμψη στην ευρωζώνη, ειδικά από την σταθερότητα στην Γερμανία, τον κορυφαίο εμπορικό και επενδυτικό τους συνεργάτη (αυτή η χώρα καλύπτει το 25% των εξαγωγών της Ουγγαρίας και το 17% της Ρουμανίας). Η ισχυρή ένεση κεφαλαίων της ΕΕ –η Ουγγαρία απέρριψε την πιστωτική γραμμή της ΕΕ, αλλά εξακολουθεί να λαμβάνει χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ- υπήρξε μια περαιτέρω ώθηση.

22102015-2.jpg

Οικοδομικοί γερανοί στο ηλιοβασίλεμα σε ένα εργοτάξιο εμπορικού κέντρου στα περίχωρα της Βουδαπέστης, στις 21 Απριλίου 2010. LASZLO BALOGH / REUTERS
--------------------------------

Ωστόσο, ο κύριος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι δύο χώρες είναι η αναταραχή στην ΕΕ [16]. Παρά το γεγονός ότι ορισμένες σημαντικές μεταρρυθμίσεις εισήχθησαν από το 2008 και μετά, οι χώρες εξακολουθούν να εξαρτώνται από το ξένο κεφάλαιο, τα ξένα τεχνικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και το φθηνό εργατικό δυναμικό. Οι χρηματοδοτήσεις της ΕΕ -διαθέσιμες μέχρι το 2020- έχουν επενδυθεί κυρίως σε υποδομές ή έχουν διανεμηθεί μεταξύ των τοπικών ολιγαρχών. Η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η επιστήμη εξακολουθούν να υποχρηματοδοτούνται. Η τεχνική ικανότητα είναι κακή, και η γραφειοκρατία εμποδίζει την επιχειρηματικότητα. Και τα κορυφαία ταλέντα των δύο χωρών φεύγουν για να εργαστούν στο εξωτερικό.

Παρότι οι μεταρρυθμίσεις στην Ουγγαρία και την Ρουμανία δημιούργησαν στατιστική ανάπτυξη, δεν έλυσαν τα διαρθρωτικά οικονομικά προβλήματά τους. Ακόμη χειρότερα, δεν βελτίωσαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η ασυμφωνία μεταξύ των εντυπωσιακών βελτιώσεων στους οικονομικούς δείκτες και στην στασιμότητα του βιοτικού επιπέδου είναι συγκλονιστική. Σύμφωνα με την Eurostat, πάνω από το 30% των Ούγγρων διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού [17], και ορισμένες τοπικές πηγές -όπως είναι το Ινστιτούτο Ερευνών TARKI- υποπτεύονται ότι περισσότερο από το 40% των ανθρώπων ζουν ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας. Εν τω μεταξύ, οι επιχειρηματίες μπορούν πιο εύκολα να κερδίσουν χάρη σε έναν ενιαίο φόρο εισοδήματος 16%, αλλά τα κέρδη τους υπόκεινται σε 27% φόρο προστιθέμενης αξίας, που είναι το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Οι Ρουμάνοι αντιμετωπίζουν παρόμοιες περιστάσεις: Η χώρα έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό κινδύνου φτώχειας της ΕΕ, που επηρεάζει σχεδόν το 42% του πληθυσμού [17], σύμφωνα με την Eurostat. Τα πράγματα είναι ιδιαίτερα άσχημα για τους Ρομά, μια από τις πιο σημαντικές εθνικές μειονότητες και στις δύο χώρες.

Εν ολίγοις, παρά την οικονομική ανάπτυξη, οι κυβερνήσεις της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας δεν πρέπει να εφησυχάζουν. Η περιοχή αντιμετωπίζει, ή θα αντιμετωπίσει σύντομα, μια παγίδα του μεσαίου εισοδήματος -όταν μια χώρα επιτυγχάνει ένα ορισμένο επίπεδο εισοδήματος, κολλάει εκεί, τουλάχιστον αν σταματήσει να ψάχνει για άλλες πηγές ανάπτυξης, αν σταματήσει την μεταρρύθμιση των συνθηκών στην αγορά εργασίας, και σταματήσει τις επενδύσεις στην βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και στην εκπαίδευση ή στην βελτίωση της επιβολής της νομοθεσίας. Αυτή η παγίδα θα μπορούσε να είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί από όσο η επιβράδυνση μετά την κρίση, και θα απαιτήσει πολύ πιο έξυπνες προσπάθειες, ανεξάρτητα αν θα προσεγγιστεί με παραδοσιακό ή με ανορθόδοξο τρόπο.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2015-10-20/central-europ...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-09-14/what-really-ha...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-09-21/power-our-people
[3] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&...
[4] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad=rja&...
[5] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&...
[6] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2015-09-20/europes-hungar...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-07-10/merkel-method
[9] http://www.ft.com/cms/s/0/027eaf9a-05e9-11e5-b676-00144feabdc0.html
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2012-07-10/wrong-way-dow...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2015-02-08/hungarian-putin
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2015-06-01/dudas-economic...
[13] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&...
[14] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&...
[15] http://www.vatlive.com/european-news/romania-confirms-vat-rate-cut-to-20...
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-08-10/greece-blame-c...
[17] http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_at_ri...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition