Πώς λειτουργούν οι πόλεμοι δια πληρεξουσίων

Με τους αμερικανικής κατασκευής αντιαρματικούς πυραύλους να βρίσκουν τον δρόμο τους προς τους αντάρτες της Συρίας και τα ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη να βομβαρδίζουν σφοδρά τους ίδιους επαναστάτες και με τον εφοδιασμό του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ [1] με αντιαεροπορικά συστήματα πυραύλων, μπορεί να φαίνεται εύκολο να περιγραφεί η μάχη στην Συρία [2] ως ένας πόλεμος δια πληρεξουσίων [3]. Αλλά αυτή η φράση λέγεται πάρα πολύ απρόσεχτα από εδώ κι από εκεί, και ενέχει κάποιους επικίνδυνους μύθους.

Κατ' αρχάς, το να περιγράφεται το συριακό τέλμα ως ένας πόλεμος δια πληρεξουσίων σημαίνει ότι η σύγκρουση αφορά κυρίως σε μεγαλύτερες ρωγμές στην περιοχή [4], και ιδίως για το χάσμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών, την Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Δεύτερον, αυτό δείχνει ότι η σύγκρουση θα επιλυθεί κυρίως από τους εξωτερικούς παράγοντες που θα λύσουν τις διαφορές τους στο τραπέζι [των διαπραγματεύσεων]. Τρίτον, η φράση υποδηλώνει ότι η σύγκρουση είναι ένα παιχνίδι απίστευτα υψηλών στοιχημάτων που εμπλέκει υπαρξιακά ζητήματα για τα οποία ο συμβιβασμός είναι αδύνατος.

Όπως όμως διδάσκει η ιστορία των προηγούμενων πολέμων δια πληρεξουσίων, και οι τρεις υποθέσεις είναι λανθασμένες. Για να τερματίσουν τις μάχες στην Συρία, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη θα πρέπει να αντιληφθούν πραγματικά το τι είναι και τι δεν είναι ένας πόλεμος δια πληρεξουσίων. Οι πόλεμοι δια πληρεξουσίων δεν σβήνουν από μόνοι τους ως εκ θαύματος χωρίς κάποιο βαθμό μιας «από κάτω προς τα πάνω» προσπάθειας να γίνει ειρήνη μεταξύ των τοπικών μαχητών ή μια θεμελιώδη αλλαγή στην ισορροπία δυνάμεων της διαμάχης στο πεδίο του πολέμου.

Καπνός ανεβαίνει από αυτό που όπως είπαν ακτιβιστές ήταν μια στρατιωτική θέση των δυνάμεων που παραμένουν πιστές στον Σύριο πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ, έπειτα από συγκρούσεις με μαχητές του Στρατού του Ισλάμ, έξω από την Ντούμα, κοντά στην Δαμασκό, στις 13 Σεπτεμβρίου 2015. BASSAM KHABIEH / REUTERS
---------------------------

ΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ

Ο όρος «πόλεμος δια πληρεξουσίων» φέρνει στο νου εικόνες του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι εξωτερικές δυνάμεις -δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση αλλά και περιφερειακοί παίκτες- χρησιμοποιούσαν τους τοπικούς αγωνιστές ως πιόνια σε μια γεωπολιτική σκακιέρα. Στην δεκαετία του 1970 και του 1980, ένας αριθμός ανταρτικών συγκρούσεων στην Λατινική Αμερική έγιναν de facto συγκρούσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Δηλαδή οι πόλεμοι στην Αγκόλα, το Τσαντ και το Βιετνάμ.

Ακριβώς όπως ήταν αδιανόητο εκείνες τις ημέρες ότι η Ουάσιγκτον και η Μόσχα θα μπλεχτούν σε έναν συμβατικό πόλεμο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ρωσία να πάνε σε πόλεμο σήμερα. Και, στην πραγματικότητα, οι πόλεμοι δια πληρεξουσίων είναι διαδεδομένοι όταν το κόστος των παραδοσιακών διακρατικών πολέμων είναι υψηλό. Και έτσι, οι υποστηριζόμενες από την Χεζμπολάχ συριακές δυνάμεις και οι αντάρτες από το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS) μπορεί να επιτίθενται ο ένας στον άλλον, με μικρό κίνδυνο περιφερειακής κλιμάκωσης.

Οι συγκρούσεις δια πληρεξουσίων τείνουν επίσης να διεξάγονται σε αδύναμα ή αποτυχημένα κράτη με πορώδη σύνορα. Τα ευάλωτα κράτη δεν διαθέτουν τα μέσα επιβολής για να κατατροπώσουν τους εξεγερθέντες χωρίς εξωτερική υποστήριξη, και οι αντάρτες δεν μπορούν να αμφισβητήσουν αξιόπιστα ακόμα και τα αδύναμα καθεστώτα χωρίς όπλα από το εξωτερικό ή ασφαλή καταφύγια πέρα από τα σύνορα. Οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Νικαράγουα και το Αφγανιστάν την δεκαετία του 1980 είναι τέτοιες περιπτώσεις.

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι εξηγεί σχετικά με την αμερικανική στρατηγική στην Συρία κατά την διάρκεια ομιλίας του στο Ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών για την Ειρήνη στην Ουάσιγκτον, στις 12 Νοεμβρίου 2015. JOSHUA ROBERTS / ROBERTS
-----------------------------

Εξαιτίας αυτών των δυναμικών, οι πόλεμοι δια πληρεξουσίων τείνουν να θεωρούνται ως παρατεταμένες συγκρούσεις που διατηρούνται λιγότερο από τα τοπικά παράπονα από όσο από μεγαλύτερες τεκτονικές δυνάμεις. Αλλά η υπόθεση μπορεί να έχει πηγαίνει και ανάποδα. Στην πραγματικότητα, οι τοπικοί δρώντες σε πολλούς πολέμους δια πληρεξουσίων παίζουν τους εξωτερικούς υποστηρικτές τους και όχι το αντίστροφο. Οι επαναστάτες προσαρμόζουν τα μηνύματά τους έτσι ώστε να ευθυγραμμιστούν με τους περιφερειακούς βαρέων βαρών παίκτες, δημιουργώντας ένα είδος πολέμου προσφορών μεταξύ ομάδων ανταρτών.

Ακόμη και κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση μόλις και μετά βίας μπορούσαν να αποκρυπτογραφήσουν τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς των διαφόρων πελατών τους στον Τρίτο Κόσμο -κυρίως επειδή αυτές οι τάσεις άλλαζαν. Όταν η Ουάσιγκτον παρακρατούσε βοήθεια στη Νικαράγουα και την Κούβα, για παράδειγμα, η Μανάγκουα και η Αβάνα γίνονταν πολύ πιο φιλικές προς την Σοβιετική Ένωση. Αφότου η Μόσχα έκοψε την βοήθεια προς την Σομαλία, η Μογκαντίσου άρχισε να ασπάζεται τις Δυτικές καπιταλιστικές πεποιθήσεις. Όπως έγραψε ο θεωρητικός των διεθνών σχέσεων John Lewis Gaddis στο We Now Know [5] το 1997, κατά την διάρκεια εκείνης της εποχής, τόσο οι επαναστατικές ομάδες όσο και τα καθεστώτα «έμαθαν να χειραγωγούν τους Αμερικανούς και τους Ρώσους χρησιμοποιώντας την κολακεία, δεσμευόμενοι για αλληλεγγύη, προσποιούμενοι αδιαφορία, απειλώντας με αποστασία, ή ακόμα και διογκώνοντας το ενδεχόμενο της δικής τους κατάρρευσης και τα καταστροφικά αποτελέσματα που μπορεί να προκύψουν από αυτήν».