Εκκοσμίκευση χωρίς ισότητα

Το τραγούδι «Imagine» του John Lennon έχει γίνει ο αυθόρμητος γαλλικός εθνικός ύμνος μετά την συγκινητική εκτέλεσή του από έναν πιανίστα [6] μπροστά από την αιματοβαμμένη αίθουσα συναυλιών Bataclan το πρωί μετά την επίθεση της περασμένης εβδομάδας στο Παρίσι [7]. Δεν είναι δύσκολο να ακούσει κανείς αρμονίες από την «Μασσαλιώτιδα» σε αυτή την κοσμική προσευχή για «μια αδελφοσύνη του ανθρώπου». Αλλά πέρα από αυτήν την fraternité (αδελφοσύνη), ο Lennon φαντάζεται επίσης έναν κόσμο χωρίς θρησκεία, και αυτό είναι κάτι στο οποίο λίγοι Γάλλοι συμφωνούν.

Γάλλοι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι και άλλοι, είναι τόσο οργισμένοι όσο και όλοι οι υπόλοιποι με τον «ιερό πόλεμο» που διεξάγεται από το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος [8] (επίσης γνωστό ως ISIS). Αλλά δεν συμφωνούν απαραίτητα περισσότερο με την ιδέα μιας μετα-θρησκευτικής κοινωνίας όπως μερικές φορές φαίνεται να είναι η Γαλλία, [9] από όσο αγκάλιασαν το είδος της σάτιρας του Charlie Hebdo. Εξέλαβαν το «Je suis Charlie» όχι ως μια υπεράσπιση της ελευθερίας του Τύπου ή του δικαιώματος να προσβάλλουν, αλλά ως μια αιχμή που απευθύνεται σε αυτούς. Την Κυριακή, ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης έδωσε μια καυστική συνέντευξη ζητώντας να σταματήσουν οι εκπρόσωποι των Μουσουλμάνων «να μειώνουν την ευθύνη [τους] » [10].

Στην ιστορική ομιλία του σε μια κοινή συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 16 Νοεμβρίου, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ προσπάθησε να ηρεμήσει τις εγχώριες εντάσεις. Ξεχώρισε την τζιχάντ και τον ISIS, αλλά δεν έκανε καμία αναφορά στο Ισλάμ ή στους Μουσουλμάνους. «Πονάει να το πω, αλλά γνωρίζουμε ότι αυτοί ήταν Γάλλοι που σκότωσαν άλλους Γάλλους» [11]. Ο Ολάντ πρόσθεσε ότι οι τρομοκράτες είναι «άτομα που ξεκινώντας από την διάπραξη εγκλημάτων, [μετά] ριζοσπαστικοποιούνται». Με άλλα λόγια, τόνισε, η παραβίαση του γαλλικού νόμου ήταν η πρώτη στάση της διολίσθησης των τρομοκρατών στον βίαιο εξτρεμισμό -όχι το γεγονός ότι γεννήθηκαν στην δεδομένη θρησκευτική κοινότητα. Το υψηλό ποσοστό των Γάλλων εξισλαμισθέντων μεταξύ των στρατολογηθέντων στο ISIS -20% συνολικά και 25% επί του συνόλου των γυναικών στρατολογηθέντων στον ISIS- αποδεικνύει αυτό το σημείο.

Οι αντιδράσεις στην ομιλία έδωσαν έμφαση στον πολεμικό τόνο του Ολάντ και στην έλλειψη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για να απαλλαγεί η κοσμική Γαλλία από τον βίαιο θρησκευτικό εξτρεμισμό. Ένας κοσμικός διανοούμενος κατέληξε στην κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας Le Figaro [12] ότι «ο κοσμικός χαρακτήρας (laïcité) είναι ακατανόητος, ακόμη και σοκαριστικός» για τους ενεργούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι τον βλέπουν ως μια «διαταγή να εγκαταλείψουν την θρησκεία τους».

Μια γυναίκα έχει κολλήσει ταινία με την λέξη «Liberte» (Ελευθερία) στο στόμα της κατά την διάρκεια σιωπηλής διαμαρτυρίας για τα θύματα των πυροβολισμών στα παρισινά γραφεία της εβδομαδιαίας εφημερίδας Charlie Hebdo, στην πλατεία Pariser Platz στο Βερολίνο, στις 11 Ιανουαρίου 2015. HANNIBAL HANSCHKE / REUTERS
-----------------------------

Η laïcité [13] ήταν μια επαναστατική εκκοσμίκευση που ήταν εχθρική προς οποιεσδήποτε ενδιάμεσες διασυνδέσεις, κυρίως θρησκευτικούς δεσμούς, μεταξύ των πολιτών και του κράτους. Ένα πρόσφατο βιβλίο [14] από τον Jean Baubérot καταγράφει όχι λιγότερα από επτά διαφορετικά είδη κοσμικού χαρακτήρα μέσα στους δύο τελευταίους αιώνες. Το κράτος πολλές φορές ήταν αντι-θρησκευτικό και ενίοτε κατευθυντικό (dirigiste) -δηλαδή, ενδιαφερόταν να κατευθύνει την θρησκευτική πρακτική. Ο σημερινός λαϊκός χαρακτήρας είναι «με βάση την ταυτότητα», υποστηρίζει ο Baubérot, και είναι θεωρητικά υποστηρικτικός της θρησκευτικής ζωής που αποστασιοποιείται του δημόσιου ή πολιτικού τομέα. Για παράδειγμα, το κράτος αναλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών χιλιάδων θρησκευτικών σχολείων. Για ιστορικούς λόγους αυτά είναι ως επί το πλείστον καθολικά, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες εβραϊκά σχολεία, επίσης. Η επέκταση του δικαιώματος αυτού για να περιλαμβάνει και μουσουλμανικά σχολεία είναι ένα φυσικό βήμα που θα ενισχύσει, αντί να μειώσει, όπως μπορεί να ισχυριστεί ο αρθρογράφος της Le Figaro, τον γαλλικό κοσμικό χαρακτήρα.

Αλλά από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι κυβερνήσεις το έβρισκαν δύσκολο να κάνουν αυτές τις αλλαγές λόγω του καλά θεμελιωμένου φόβου της άκρας δεξιάς. Το Εθνικό Μέτωπο έχει στοιχειώσει την γαλλική πολιτική κατά την ίδια 40ετή περίοδο που έχει ενηλικιωθεί η γηγενής μουσουλμανική μειονότητα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο νόμος που απαγορεύει την μαντίλα στα γαλλικά δημόσια σχολεία ήρθε ακριβώς μετά την καλύτερη εκλογική επίδοση του δεξιού πολιτικού Jean-Marie Le Pen, τον Απρίλιο του 2002. Ο εν λόγω νόμος είχε το ειρωνικό αποτέλεσμα της δημιουργίας ζήτησης για ιδιωτικά μουσουλμανικά σχολεία για τις οικογένειες που επιθυμούν μια θρησκευτική εκπαίδευση -δηλαδή, αποξένωσε αντί να ενσωματώσει τους Μουσουλμάνους. Η συμπλήρωση των προϋποθέσεων για κρατική στήριξη σε σχολεία είναι μια μακρά διαδικασία που μόνο μια χούφτα μουσουλμανικών ιδρυμάτων έχει καταφέρει μέχρι σήμερα.

Τα προβλήματα υπερβαίνουν την εκπαίδευση. Η τελευταία απογραφή που κάπως υποδεικνύει την θρησκεία των ερωτηθέντων διεξήχθη το 1872, και ένας νόμος του 1978 (που αργότερα έγινε πιο ήπιος) απαγόρευε την επίσημη τήρηση αρχείων σχετικά με την εθνότητα και την φυλή. Η θετική δράση υπήρξε πάντα μη δημοφιλής επειδή παραβιάζει τις αρχές της ισότητας και του μη χρωματικού διαχωρισμού. Και οι εθνοτικές ή οι θρησκευτικές ομάδες συμφερόντων (τα λόμπι) αντιμετωπίζονται με καχυποψία.