Η μαγεία της Μέρκελ

Στις 22 Νοεμβρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ [1] γιόρτασε δέκα χρόνια στην εξουσία. Στα χρόνια της στο τιμόνι της πιο ισχυρής χώρας και οικονομίας της Ευρώπης, έχει επιδείξει μια αξιοσημείωτη ικανότητα να ηγείται όταν πολλοί από τους ομολόγους της φαίνονταν ανήμποροι, συγκλονισμένοι από τα τρέχοντα γεγονότα. Πιο πρόσφατα, μετά τις καταστροφικές επιθέσεις στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου, των οποίων το Ισλαμικό Κράτος, επίσης γνωστό ως ISIS, ανέλαβε αργότερα την ευθύνη, η Μέρκελ διακήρυξε αποφασιστικά ότι «Η ελευθερία είναι ισχυρότερη από τον τρόμο» και δεσμεύτηκε να συστρατευθεί με την γαλλική κυβέρνηση στο ξερίζωμα των επιτιθέμενων. Με λίγα λόγια, όπως θα μπορούσε να αναμένεται από κάποιον που είναι φιλικός προς το ευρωπαϊκό εγχείρημα, η Μέρκελ αντέδρασε στην τραγωδία στο Παρίσι με μια έκκληση για μεγαλύτερη αλληλεγγύη μεταξύ της Ευρώπης και των συμμάχων της.

Ακόμη και πριν από τις επιθέσεις στο Παρίσι, η Μέρκελ κατάφερε να παραμείνει στην εξουσία κατά την διάρκεια μιας δεκαετίας που είδε την μεγαλύτερη οικονομική ύφεση στην Δύση μετά την Μεγάλη Ύφεση. Έχει μοχλεύσει τον απρόθυμο σεβασμό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στο πρόσωπό της για να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση της σύγκρουσης στην Ουκρανία και σχεδόν μόνη της μεταξύ των δυνάμεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετώπισε αυτό που τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν ως την χειρότερη προσφυγική κρίση από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Μέρκελ βοήθησε την Γερμανία, τον απρόθυμο ηγεμόνα της Ευρώπης [2], να εδραιωθεί ως μια χώρα που μπορεί να ηγηθεί κατά την διάρκεια μιας κρίσης. Και αυτά για να μην πούμε τίποτα για την ικανότητά της να κρατά την ΕΕ συνεκτική σε μια στιγμή που το μέλλον της δύσκολα φαίνεται σίγουρο.

Στην Γερμανία, μόνο ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ και ο Κόνραντ Αντενάουερ είχαν μακρύτερη θητεία. Και στην περιοχή, μια τέτοια σταθερότητα είναι σχεδόν ανήκουστη [3]˙ η Ευρώπη είναι γνωστή για τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες και τις βραχύβιες κυβερνήσεις συνασπισμού. Οπότε, πώς το κατάφερε η Μέρκελ;

ΜΙΑ ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΟΞΑΖΕΤΑΙ

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η δημοτικότητα της Μέρκελ στηρίζεται στην ισχυρή οικονομική απόδοσή της. Πράγματι, στην πάνω από δεκαετία-μακρά θητεία της, το ΑΕΠ [4] και ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ της χώρας [5] έχουν αυξηθεί σημαντικά, και το ποσοστό ανεργίας έχει μειωθεί [6]. Αλλά η δημοτικότητά της δεν μπορεί να εξηγηθεί τόσο εύκολα. Το 2009, η Γερμανία είδε μια οικονομική συρρίκνωση [5] κατά 5,6%, και μια απότομη πτώση [7] στον κρίσιμο τομέα των εξαγωγών, και μια άνοδο [8] του ποσοστού ανεργίας των νέων. Όμως, ένας εξωτερικός παρατηρητής δεν θα ήταν σε θέση να πει ότι η Γερμανία ήταν σε ύφεση κοιτάζοντας τα ποσοστά αποδοχής της Μέρκελ, τα οποία αυξήθηκαν [9] από 63% το 2008 στο 67% το 2009. Αν και δεν είναι «πουτινικά» (τα ποσοστά του είναι στο 89%) ή μόνιμα (η δημοτικότητα της Μέρκελ βρίσκεται σήμερα σε χαμηλό τεσσάρων ετών [10] στο 54%), αυτά είναι επίπεδα ποσοστών αποδοχής που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα μπορεί μόνο να ονειρεύεται, ακόμη και σε έναν χρόνο που η αμερικανική οικονομία είναι στο κατώφλι της πλήρους απασχόλησης.

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ και η δήμαρχος του Παρισιού Anne Hidalgo κρατούν από ένα λευκό τριαντάφυλλο, καθώς αποτίνουν τιμή στα θύματα των επιθέσεων της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι, στις 25 Νοεμβρίου 2015. ETIENNE LAURENT / REUTERS
----------------------------------

Σε έναν κόσμο που αγαπά να δοξολογεί τις διασημότητες και είναι γοητευμένος από τους πολιτικούς-αλεξικέραυνα, η Μέρκελ είναι μετρημένη και ορθολογική. Το στυλ της χαρακτηρίζεται καλύτερα από το χαϊδευτικό Mutti (ή «μαμά»), και είναι ίσως περισσότερο γνωστή ως... βαρετή [11]. Ομιλίες της είναι νηφάλιες, όχι ζωηρές. Οι πολιτικές της ορίζονται από μετριοπάθεια, όχι φιλοδοξία. Ακόμη και οι φυσικές ιδιομορφίες της υπονοούν έναν εντελώς πρακτικό χαρακτήρα. Κάποτε εξήγησε ότι υιοθέτησε την χαρακτηριστική χειρονομία της, «το διαμάντι της Μέρκελ», στο οποίο στέκεται με τα χέρια τοποθετημένα σταθερά μπροστά στον θώρακα της, καθώς αντιτείνει τα δάχτυλά των χεριών της, επειδή την βοηθά με την στάση [του σώματός] της [12] και της δίνει κάτι να κάνει με τα χέρια της [13]. Ορθολογική, ναι. Συναρπαστική, όχι. Αλλά δουλεύει σε μια χώρα που διψά για σταθερότητα.

Το "διαμάντι" της Μέρκελ. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
-----------------------------

Πράγματι, η Μέρκελ έγινε ο ηγέτης του κόμματός της, της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU), όταν ήταν σε κρίση και αναζητούσε απεγνωσμένα σταθερότητα. Ένα σκάνδαλο που ενέπλεκε τον πρώην καγκελάριο Κολ και τον πρώην πρόεδρο του κόμματος Βόλφγκανγκ Σόιμπλε σε παράνομη χρηματοδότηση στα τέλη του 1990 έριξε το κόμμα σε αναταραχή και οδήγησε στην αναζήτηση ενός νέου ηγέτη. Παρότι η Μέρκελ ήταν νεοφερμένη στην πολιτική σκηνή του CDU, το 1999, έγραψε ένα άρθρο γνώμης στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung καλώντας το κόμμα να αποχωριστεί από τον Σόιμπλε. Το άρθρο της ταρακούνησε το κόμμα και μέσα σε λίγους μήνες στέφθηκε πρόεδρος του CDU. Σταθερά άρχισε να κατακτά την κεντρική θέση στην γερμανική πολιτική.

Δεν εκτιμούν όλοι την νηφάλια, εγκεφαλική προσέγγιση της Μέρκελ στην πολιτική. Πολλές αυθεντίες, συμπεριλαμβανομένου του Γερμανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Dirk Kurbjuweit [14], έχουν υποστηρίξει ότι το ήρεμο επιφυλακτικό στυλ της Μέρκελ έχει στραγγίξει την ψυχή της δημοκρατίας της Γερμανίας περιορίζοντας την πολιτική συζήτηση. Σύμφωνα με τα λόγια του Πιρ Στάινμπρουκ, ο οποίος ήταν ο υποψήφιος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος για την καγκελαρία το 2013, [η Μέρκελ] ξαναγύρισε την Γερμανία στην εξαιρετικά ήπια και ευγενή «εποχή Biedermeier» του 19ου αιώνα [15]. Άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των μελών του Κόμματος των Πρασίνων [16], έχουν εκφράσει απογοήτευση για το ότι η Μέρκελ έχει καταστείλει την αντιπολίτευση σε σιωπή ουσιαστικά με το να μην είναι διαθέσιμη για αυθόρμητη σχόλια [17] ή απλά να είναι τόσο ανιαρή που κανείς να μην βρίσκει τίποτα άξιο συζήτησης στις δηλώσεις της [18]. Και, τέλος, υπάρχει ο ισχυρισμός [19] ότι η Μέρκελ έχει δημιουργήσει ένα πολιτικό τοπίο όπου η μόνη επιλογή είναι η υποταγή στην ηγεσία της [20] και κατά συνέπεια στις πολιτικές της. Για παράδειγμα, η ήσυχη αλλά δυναμική προσέγγισή της προς την ευρωπαϊκή κρίση χρέους επέτρεψε στον Σόιμπλε, τώρα υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, να επιμείνει το 2013 σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα The Guardian ότι «Εμείς οι Γερμανοί δεν θέλουμε μια γερμανική Ευρώπη» [21] ακόμα και καθώς η Ευρώπη ήταν υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις εκκλήσεις της Μέρκελ για λιτότητα [22].

Για όλα αυτά, όμως, το ήπιο στυλ της Μέρκελ λειτουργεί. Στο κάτω-κάτω, είναι ακόμα στην εξουσία και δεν φαίνεται να πηγαίνει πουθενά αλλού. Και, στο εξωτερικό, εξακολουθεί να κυριαρχεί. Επειδή η Γερμανία είναι ό,τι πιο κοντινό σε φίλο έχει η Ρωσία στην Δύση (βοηθά το ότι η Μέρκελ μπορεί να μιλά ρωσικά), οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κατ' ουσίαν εκχωρήσει στην Γερμανία [23] όλες τις Δυτικές διαπραγματεύσεις με την Ρωσία. Η θέση της Μέρκελ ως κεντρικού άξονα της στρατηγικής αυτής, η οποία έχει θέσει την Γερμανία σε ρόλο μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας, τουλάχιστον εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι επικέντρωσε πολλά από τα πρώτα χρόνια της θητείας της στην μετατροπή της Γερμανίας στον de facto ηγέτη της ΕΕ που είναι σήμερα. Καθοδήγησε μια ανθεκτική Γερμανία μέσω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης 2007-08 και έτσι ενίσχυσε την θέση της στην Ευρώπη, και στήριξε τις σχέσεις της χώρας με τους πολιτικούς συμμάχους της, δίνοντάς της το ανάστημα και την αξιοπιστία που χρειάζονταν οι Ηνωμένες Πολιτείες στις σχέσεις τους με τον Πούτιν.

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΓΚΕΛΑΡΙΟ

Αλλά η μακρά θητεία της Μέρκελ στηρίζεται σε περισσότερα από την ικανότητά της να ηρεμεί την Ρωσία. Σε μια ειρωνική ανατροπή, είναι η πολυ-επαινεμένη οικονομική ισχύς της Γερμανίας που έφερε στην Μέρκελ την μέχρι σήμερα πιο δύσκολη πολιτική πρόκληση: Την κρίση των προσφύγων. Μόνο φέτος, εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από το Ιράκ και την Συρία αναμένεται να διασχίσουν τα σύνορα της Γερμανίας. Είναι δύσκολο να καταμετρηθεί το ακριβώς πόσους πρόσφυγες έχει υποδεχθεί η Γερμανία κατά την διάρκεια της κρίσης μέχρι σήμερα, αλλά μια καταγραφή των σχεδόν 300.000 που εισήλθαν στην χώρα μόνο τον Σεπτέμβριο, περισσότεροι από το σύνολο του 2014, και αξιόπιστες εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό σε πάνω από 800.000 άτομα [24]. Δραπετεύουν από πολιτική και θρησκευτική βία στην πατρίδα τους για να πάνε στην σταθερή, ισχυρή, και (κυρίως) δεκτική Γερμανία.

Μετανάστες περιμένουν στην ουρά σε μια γέφυρα που διασχίζει τα σύνορα του ποταμού Inn στα γερμανο-αυστριακά σύνορα μεταξύ Braunau και Simbach am Inn κοντά στο Passau, στην Γερμανία, την 1 Νοεμβρίου 2015. MICHAEL DALDER / REUTERS
---------------------------

Η αντίδραση της υπόλοιπης Ευρώπης στην κρίση υπήρξε καταστροφική. Στην Αυστρία, 71 πρόσφυγες πέθαναν τραγικά από ασφυξία στο πίσω μέρος ενός φορτηγού και στην Ουγγαρία χιλιάδες άλλοι πρόσφυγες αντιμετώπισαν φράχτες με σύρμα κοφτερό σαν ξυράφι. Η προσέγγιση της Γερμανίας σε αυτή την μαζική μετακίνηση ανθρώπων με βάση τις αρχές και τις αξίες, ήταν πιο αξιέπαινη. Η μεταναστευτική πολιτική της Μέρκελ είναι να γίνουν δεκτοί 800.000 αιτούντες άσυλο φέτος, πολλές φορές περισσότεροι από όσι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Φυσικά, [η Μέρκελ] μπορεί ακόμα να υποκύψει σε πολιτικές πιέσεις, ιδιαίτερα στον απόηχο των αιματηρών τρομοκρατικών επιθέσεων που συγκλόνισαν πρόσφατα το Παρίσι, αλλά μέχρι στιγμής τόνισε ότι οι αιτούντες άσυλο έχουν το δικαίωμα να επιδιώξουν την ασφάλεια στην Γερμανία, εργαζόμενη προς την κατεύθυνση ενός πιο αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου και διαχείρισης των εισερχόμενων προσφύγων, και, κάτι ιδιαίτερα κρίσιμο, προσπαθώντας να πείσει την υπόλοιπη Ευρώπη να βοηθήσει για να επωμιστεί ένα μέρος της ευθύνης για τον χειρισμό αυτού που αποκαλείται «μια από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες» [25] των φιλελεύθερων αξιών στην ιστορία της ΕΕ.

Φυσικά, η προσφυγική πολιτική της Μέρκελ έχει δημιουργήσει τεράστια διαμάχη, ειδικά εγχωρίως. Ως αποτέλεσμα του ότι επιτέλους πήρε θέση σε ένα καυτό ζήτημα, η Μέρκελ έχει κατηγορηθεί για το ότι προωθεί έναν «ηθικό ιμπεριαλισμό». Ο Horst Seehofer, ο πρόεδρος της συντηρητικής Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης, του αδελφού κόμματος του CDU στην -κυρίως καθολική- Βαυαρία, υπήρξε ένας από τους πιο καταδικαστικούς επικριτές της άρνησης της Μέρκελ να θέσει ένα ανώτατο όριο για τους πρόσφυγες στην Γερμανία. Και υπάρχουν αυξανόμενοι φόβοι για το πώς η φιλόξενη στάση της καγκελαρίου για τους πρόσφυγες μπορεί να προσθέσει καύσιμο στις ακροδεξιές φλόγες, ιδιαίτερα στην Ανατολή, όπου το δεξιό λαϊκιστικό κίνημα Pegida (Πατριώτες Ευρωπαίοι Εναντίον του Εξισλαμισμού της Δύσης) αποδεικνύεται ότι είναι κάτι παραπάνω από μια περαστική πολιτική στιγμή. Έχει επίσης επικριθεί για την απομόνωση πολλών από τους πολιτικούς συμμάχους της, όπως ο αντι-καγκελάριος της Γερμανίας Sigmar Gabriel, ο οποίος αποκάλεσε τις ζώνες διέλευσης προσφύγων της Μέρκελ «κρατητήρια». Γνωρίζει πολύ καλά την τρέχουσα εγχώρια αντιδημοτικότητά της: Σε μια συνάντηση στο δημαρχείο [26 ] της Νυρεμβέργης, τον Οκτώβριο, δύο άνδρες είπαν ότι πίστευαν ότι η πολιτική της Μέρκελ είναι «απλά όλα καλά», στο οποίο η καγκελάριος χαριτολόγησε, «Λοιπόν, αυτό μας κάνει τρεις».

Ακόμα, αν και ορισμένες πολιτικές της Μέρκελ θα παραμείνουν αμφιλεγόμενες, η θέση της ως καγκελάριος είναι ασφαλής. Παρά τις αυξανόμενες διαφωνίες στο δικό της κόμμα και την διόγκωση του αριθμού των απογοητευμένων Γερμανών, εξακολουθεί να ξεπερνά κάθε δυνητικό πολιτικό διάδοχο. Δεδομένης της αξιόλογης πορείας της και του γεγονότος ότι, τώρα περισσότερο από ποτέ, η Ευρώπη χρειάζεται έναν ηγέτη του δικού της είδους ακούραστης αποφασιστικότητας, φαίνεται ότι πρόκειται να συνεχίσει. Και, γενικά, αυτό είναι κάτι καλό, για την Γερμανία και για τον υπόλοιπο κόσμο.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2015-11-27/merkel-magic

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-07-10/merkel-method
[2] http://www.economist.com/news/special-report/21579140-germany-now-domina...
[3] http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2012/03/daily-chart-1
[4] http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&p...
[5] http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&p...
[6] https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/Indicators/LongTermSeries/Labour...
[7] http://www.economist.com/node/13611300
[8] http://blogs.independent.co.uk/2012/02/22/germany-crisis-what-crisis/
[9] http://www.gallup.com/opinion/gallup/182879/tale-two-presidents-obama-pu...
[10] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-10-02/merkel-approval-rating...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2013-05-29/banality-merkel
[12] http://www.welt.de/print/wams/politik/article112300829/Das-Jahr-der-Raut...
[13] http://www.theguardian.com/world/german-elections-blog-2013/2013/sep/03/...
[14] http://www.spiegel.de/international/germany/how-chancellor-angela-merkel...
[15] http://www.tagesanzeiger.ch/ausland/europa/Kanzlerin-Merkel-ist-die-Mutt...
[16] http://www.sueddeutsche.de/politik/gegen-die-langeweile-im-bundestag-ang...
[17] http://www.sueddeutsche.de/politik/gegen-die-langeweile-im-bundestag-ang...
[18] http://www.economist.com/news/europe/21625790-economic-woes-home-are-tes...
[19] https://www.opendemocracy.net/can-europe-make-it/juliane-mendelsohn/germ...
[20] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2013-09-19/sleepw...
[21] http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/jul/19/we-germans-dont-wan...
[22] http://www.spiegel.de/international/germany/juergen-habermas-merkel-need...
[23] https://www.foreignaffairs.com/articles/eastern-europe-caucasus/germany-...
[24] http://www.faz.net/aktuell/politik/fluechtlingskrise/asylsuchende-so-vie...
[25] http://www.nytimes.com/2015/10/26/world/europe/merkel-and-east-european-...
[26] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-10-30/merkel-shows-strain-in...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition