Η γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου

Η Κύπρος
ήταν ένα πρόβλημα
τόσο δύσκολο στον χειρισμό του
και τόσο εξοργιστικό,
όσο θα μπορούσε να απεύχεται
οποιοσδήποτε διπλωμάτης.
Henry Kissinger [1]

Γεωπολιτική σημαίνει τον συνδυασμό -εν είδει παντρέματος- της γεωγραφικής θέσης μιας χώρας ή μιας περιοχής με την πολιτική κατάσταση που υφίσταται εντός της χώρας και στην ευρύτερη περιοχή, με την έννοια ακριβώς της αξίας που έχει η χώρα ως θέση, αλλά και της σταθερότητας και ασφάλειας που αποπνέει το κράτος ως εσωτερική δομή, δηλαδή οικονομία, πολιτική σταθερότητα, κοινωνική συνοχή, πολιτισμός, αποτελεσματική διοίκηση, κρατική οργάνωση, θεσμοί, ισχυρή και αξιόπιστη ηγεσία. Τα συστατικά αυτά αποτελούν την προβολή της εσωτερικής δομής του κράτους προς τα έξω. Συνεπώς, η έννοια της γεωπολιτικής αναφέρεται στον τρόπο, δηλαδή στο πώς βλέπουν οι τρίτοι μια χώρα και στην σημασία που της αποδίδουν ως μεγέθους εντός ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος εξαιρετικά κρίσιμου και σημαντικού για τα συμφέροντά τους.

Υπ’ αυτή την έννοια, η γεωπολιτική έχει μια σταθερά, που είναι η παράμετρος της γεωγραφίας, η οποία επεκτείνεται στην θέση που της αποδίδεται από τις τρίτες δυνάμεις, κράτη, χώρες, ηγεσίες σε σχέση με τα συμφέροντα που αναπτύσσονται και διαπλέκονται σε διάφορες περιόδους της ιστορίας. Τα συμφέροντα αυτά μπορεί να είναι οικονομικά, πολιτικά ως γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά και εξικνούνται, όχι μόνο στην σημασία που αποδίδεται στην θέση και τον ρόλο μιας χώρας, αλλά και στις διεθνείς αντιθέσεις που δημιουργούνται σε σχέση με την εκάστοτε περιοχή που μας ενδιαφέρει και τις γεωϊστορικές συγκυρίες που προκύπτουν στις αντιθέσεις αυτές.

Η αποτύπωση της έννοιας της γεωπολιτικής στο διεθνές γίγνεσθαι αντικατοπτρίζεται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, ενισχυόμενη ή αποδυναμούμενη ως προς συγκεκριμένες χώρες και ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές, αναλόγως των ιστορικών, διεθνοπολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ανακατατάξεων και μεταβολών. Δηλαδή εάν η Τουρκία δεν είχε γείτονα την Σοβιετική Ένωση στην έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και κατά την διάρκεια της συνέχισής του, θα είχε πολύ μικρότερη σημασία σαφώς για τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (εφεξής ΝΑΤΟ) και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Εάν η Ελλάδα δεν ήταν μια χώρα που ευρισκόταν μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας, δεν είχε το Αιγαίο ως θάλασσα που είναι παράγοντας υψηλού γεωπολιτικού βάρους, εάν δεν γειτόνευε προς τα Βαλκάνια που την περίοδο εκείνη άνηκαν στην σφαίρα της Σοβιετικής επιρροής, εάν η Κύπρος δεν βρισκόταν κοντά στην Μέση Ανατολή και στην είσοδο του Σουέζ, όλες αυτές οι χώρες θα είχαν μικρότερη σημασία από την γεωπολιτική υπεραξία που είχαν παλαιότερα και σε κάθε εποχή, όχι πάντοτε για τους ίδιους λόγους και σήμερα όλως ιδιαιτέρως.

Ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντσί (αριστερά), στις 11 Μαΐου 2015, στην Λευκωσία. REUTERS/Yianis Nisiotis
--------------------------------

Η γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου αποτελεί μια σταθερή παράμετρο στην διεθνή πολιτική, διαχρονικά μεταβαλλόμενη όμως σε ανοδική ή καθοδική κλίμακα, αναλόγως των εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στον κόσμο, στην περιοχή, στις ισορροπίες των ευρύτερων χώρων που γειτνιάζουν της Κύπρου, αλλά και στις εσωτερικές μεταβολές που πολιτικά, στρατηγικά, οικονομικά, αλλά και κοινωνικά επέρχονται στο ίδιο το νησί και στο κράτος. Το γεγονός ότι η Κύπρος έχει ένα καλό θεσμικό πλαίσιο δημόσιας διοίκησης, το οποίο είναι αποτελεσματικό, και το γεγονός επίσης πως η ηγεσία της είναι συναινετική μεταξύ της και συνεργαζόμενη με τον διεθνή παράγοντα, κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και την Βρετανία σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, θεωρείται πολλές φορές πλεονέκτημα που ανεβάζει την γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου. Συνεπώς, η γεωπολιτική της υπεραξία είναι μια αντικειμενική διάσταση και η ανάδειξη της θέσης της αυξομειώνεται αναλόγως με το πόσο επιτυχές είναι το πάντρεμα γεωγραφίας και πολιτικής και πόσο σοβαρές και σημαντικές είναι οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα γύρω και μακριά από την Κύπρο. Εναπόκειται στους ίδιους τους Κυπρίους να έχουν την θεσμική και πολιτική δυνατότητα, θέληση ή αποφασιστικότητα να αξιοποιούν προς ίδιον όφελος, δηλαδή του λαού τους, την θέση τους.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Το πρόβλημα της Κύπρου συνδέεται παραδοσιακά με την γεωγραφική της θέση, δηλαδή την γεωπολιτική της υπεραξία, που σημαίνει πως η Κύπρος γεωστρατηγικά ενδιέφερε τις εκάστοτε μεγάλες δυνάμεις και τους περιφερειακούς παράγοντες της διεθνούς πολιτικής, γιατί η θέση της επηρέαζε και ενδιέφερε την διεθνή πολιτική στις οικονομικές, ενεργειακές και ευρύτερες στρατηγικές της παραμέτρους.

Η σύγχρονη περίοδος της κυπριακής υπόθεσης, που επηρέασε το παρόν και το μέλλον της Κύπρου καταγράφεται με την άφιξη των Βρετανών στο νησί το 1878, με την παράδοση της Κύπρου ως διοικητικής μονάδας από τους Οθωμανούς εις την Βρετανική Αυτοκρατορία. Η Μεγάλη Βρετανία εκείνη την εποχή υποστήριξε την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία στρατιωτικά στην σύγκρουσή της με την Ρωσία, η οποία βρέθηκε στα προάστια της Κωνσταντινούπολης έτοιμη να καταλάβει την Πόλη. Πρόκειται για ένα αντάλλαγμα στρατιωτικής και αμυντικής υφής που παρείχε ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεωστρατηγικό πλεονέκτημα για την Βρετανία και μια τονωτική ένεση για μια βραχύβια επιβίωση του παρακμάζοντος οθωμανικού κράτους.