Πέρα από τις τιμές ισορροπίας

Η συνεδρίαση του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών (ΟΠΕΚ) της Παρασκευής [2] σηματοδοτεί την επέτειο ενός έτους από την λήψη της θεωρούμενης πλέον ως διαβόητης απόφασης του Οργανισμού να μην αντιδράσει καθώς οι τιμές του πετρελαίου κατέρρεαν. Η βουτιά, η οποία πήγε τις τιμές του αργού [3] από το υψηλό των 112 δολαρίων ανά βαρέλι τον Ιούνιο του 2014 σε ένα χαμηλό των 47 δολαρίων ανά βαρέλι τον Αύγουστο του 2015, ξεκίνησε ευρείες εικασίες σχετικά με το ποιες χώρες ίσως να αντιμετωπίσουν πολιτική αστάθεια ή γεωπολιτική πίεση καθώς τα αποθέματα πετρελαίου τους στέρευαν. Κεντρικό ρόλο σε ένα μεγάλο μέρος της συζήτησης αυτής ήταν η ιδέα μιας πετρελαϊκής τιμής εξισορρόπησης –η τιμή στην οποία μια χώρα εξαγωγής θα είναι σε θέση να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό της. Αν παραβιαζόταν αυτή η τιμή εξισορρόπησης, έλεγε η θεωρία, θα μπορούσε να ξεσπάσει κόλαση˙ οι κυβερνήσεις των χωρών που εξάγουν πετρέλαιο θα αναγκάζονταν να μειώσουν τις δαπάνες τους, να αυξήσουν τους φόρους, ακόμα και να χρεοκοπήσουν˙ όλα αυτά που αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής.

Έναν χρόνο αργότερα, λίγα από αυτά συνέβησαν. Οι εξαγωγείς πετρελαίου αναμφίβολα αντιμετωπίζουν μεγάλες προκλήσεις. Αλλά παρότι οι τιμές του πετρελαίου έχουν παραμείνει πολύ κάτω από το σημείο εξισορρόπησης πολλών πετρελαιο-εξαγωγικών χωρών, τα καθεστώτα που εξαρτώνται από το πετρέλαιο, από την Σαουδική Αραβία [4] μέχρι την Ρωσία [5] έχουν ξεπεράσει την θύελλα αρκετά καλά. Γιατί ήταν τόσο λάθος οι αναλυτές;

Ο συνάδελφός μου στο Council on Foreign Relations, Blake Clayton και εγώ, ολοκληρώσαμε πρόσφατα μια μελέτη [1] σχετικά με την χρήση και την κατάχρηση των δημοσιονομικών τιμών εξισορρόπησης στην γεωπολιτική ανάλυση. Τα ευρήματά μας βοηθούν να εξηγηθεί γιατί τα γεωπολιτικά αποτελέσματα της βουτιάς των τιμών του πετρελαίου έχουν αψηφήσει τόσο άγρια τις προσδοκίες.

Αστυνομικοί φρουρούν στην ταράτσα της έδρας του ΟΠΕΚ στην Βιέννη πριν από την έναρξη της συνεδρίασης των υπουργών Πετρελαίου του ΟΠΕΚ, στις 20 Σεπτεμβρίου 2005. HEINZ-PETER BADER / REUTERS
------------------------------------

Ίσως το μεγαλύτερο τυφλό σημείο στην ανάλυση του σημείου εξισορρόπησης είναι τα κρατικά δημοσιονομικά αποθέματα -τα μετρητά ή άλλες αποταμιεύσεις που αποθηκεύονται στις καλές εποχές για να παρέχουν ένα «μαξιλάρι» στις πιο λιτές εποχές. Αυτά τα αποθέματα είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την οικονομική υγεία των πλουσιότερων χωρών του Κόλπου, κυρίως την Σαουδική Αραβία. Για το 2015, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο [6] υπολόγισε [7] ότι η πετρελαϊκή τιμή δημοσιονομικής εξισορρόπησης (fiscal break-even oil prices) του βασιλείου ήταν 106.50 δολάρια το βαρέλι. Με το πετρέλαιο τώρα να τιμάται σε λιγότερο από το μισό, η Σαουδική Αραβία είναι ελλειμματική. Αλλά η χώρα έχει περίπου 647 δισεκατομμύρια δολάρια στην τράπεζα [7]. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να παρουσιάζει το τρέχον έλλειμμα [8] για περίπου τέσσερα χρόνια και να εξακολουθεί να είναι στο μαύρο -και, ακόμη και τότε, ίσως να είναι σε θέση να δανειστεί χρήματα για να αντέξει τα ελλείμματα ακόμη περισσότερο. Αυτό είναι ακριβώς ό, τι έκανε το Ριάντ μετά την συντριβή των τιμών του πετρελαίου το 1986, βασιζόμενο στην αποταμίευση και στον διεθνή δανεισμό για να χρηματοδοτήσει ελλείμματα στα 16 από τα 20 χρόνια μεταξύ 1986 και 2005.

Οι τιμές δημοσιονομικής εξισορρόπησης είναι επίσης μεταβλητοί στόχοι. Είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε μεταβολές όταν οι συνθήκες της αγοράς πετρελαίου είναι δύσκολες. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη εκτίμηση του ΔΝΤ [9], η πετρελαϊκή τιμή δημοσιονομικής εξισορρόπησης του Κουβέιτ [10] θα μειωθεί από τα 57 δολάρια ανά βαρέλι το 2014 -πάνω από τον μέσο όρο των τιμών του πετρελαίου κατά το τρέχον έτος- στα 47 δολάρια ανά βαρέλι το 2015. Αυτό είναι αρκετά χαμηλό για να εξακολουθεί Κουβέιτ να παρουσιάζει δημοσιονομικό πλεόνασμα για αυτό το ημερολογιακό έτος, παρά το γεγονός ότι τώρα καταγράφει έλλειμμα. Η χαμηλότερη δημοσιονομική εξισορρόπηση επιτεύχθηκε μέσω μετριοπαθών προσαρμογών πολιτικής για την αντιμετώπιση των εξελίξεων της αγοράς. Αυτά τα βήματα, συμπεριλαμβανομένης της περικοπής [11] των ενεργειακών επιδοτήσεων, δεν ήταν πολιτικά τοξικά.

Οι ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες παρέχουν ένα άλλο «μαξιλάρι». Η Ρωσία είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα. Μεταξύ Ιουνίου 2014 και Ιανουαρίου 2015, οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου μειώθηκαν κατά 57% [3], αλλά το ρούβλι (το οποίο βρίσκεται υπό πίεση λόγω της βουτιάς των τιμών του πετρελαίου) επίσης σημείωσε σημαντική κάμψη [12]. Ως αποτέλεσμα, η πτώση των τιμών του πετρελαίου που είναι εκφρασμένες σε δολάρια μεταφράζονται σε μια πολύ μικρότερη μείωση των πετρελαϊκών εσόδων της Μόσχας που είναι εκφρασμένα σε ρούβλι. Ως εκ τούτου έπληξε την δημοσιονομική ισορροπία της Μόσχας πολύ λιγότερο από ό, τι αναμενόταν (δεδομένου ότι οι περισσότερες κρατικές δαπάνες είναι σε ρούβλια).

Υπάλληλος γεμίζει ένα δοχείο με πετρέλαιο σε ένα βενζινάδικο στο Ριάντ, στις 19 Δεκεμβρίου του 2012. FAHAD SHADEED / REUTERS
--------------------------------