Η αέναη αντιπαλότητα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν

Όποιος νομίζει ότι οι τρέχουσες εντάσεις [1] μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας [2] και του Ιράν [3] αποτελούν μια περαστική φάση θα έπρεπε να πάρει μια βαθιά ανάσα και να παραμείνει ήρεμος. Παρά το γεγονός ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι πιθανό να οδηγήσει σε στρατιωτική αντιπαράθεση, μια πολύ θερμότερη αντιπαλότητα μπορεί να είναι μαζί μας για κάποιο χρονικό διάστημα. Πράγματι, ο σαουδο-ιρανικός ψυχρός πόλεμος πρόκειται να είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της νέας Μέσης Ανατολής [4]. Ιδού το γιατί:

1. Αυτό δεν είναι το παλιό Ιράν και η παλιά Σαουδική Αραβία

Η επανάσταση στο Ιράν και η άνοδος των μουλάδων στα τέλη της δεκαετίας του 1970 εγγυάτο τα πάντα εκτός από μια αντιπαλότητα μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης. Αλλά οι πρόσφατες εντάσεις έχουν να κάνουν περισσότερο με την μεταβαλλόμενη φύση των δύο χωρών και το πώς βλέπουν τον εαυτό τους και τον ρόλο τους στην περιοχή. Εν ολίγοις, αυτό δεν είναι το Ιράν και η Σαουδική Αραβία της δεκαετίας του 1990.

Το Ριάντ αισθάνεται ότι αμύνεται και ότι πιέζεται από μια τέλεια καταιγίδα προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένων της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, των αυξανόμενων ελλειμμάτων, ενός δαπανηρού πολέμου εναντίον των Χούτις [5] και της ανάδυσης του Ιράν. Θυμωμένο με τις Ηνωμένες Πολιτείες γιατί φλερτάρουν με το Ιράν και δεν κάνουν αρκετά για να πιέσουν το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ για τον τερματισμό του συριακού εμφυλίου πολέμου, το Ριάντ ενεργεί με ασυνήθιστη τόλμη στην Υεμένη [6]˙ υποστηρίζει σουνιτικές ομάδες εναντίον του Άσαντ, μερικές από τις οποίες βρίσκονται κοντά στην αλ Κάιντα˙ και, πιο πρόσφατα, εκτέλεσε 47 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του εξέχοντα Σιίτη αγιατολάχ Nimr al-Nimr, ως μια προειδοποίηση για τους Σιίτες αντιφρονούντες στο βασίλειο και τον οποιονδήποτε εκεί έξω που θέλει να αμφισβητήσει το καθεστώς.

Το Ιράν, από την άλλη πλευρά, νιώθει ενθαρρυμένο από μια πυρηνική συμφωνία η οποία είναι πιθανό να του προσφέρει μια ανακούφιση δισεκατομμυρίων δολαρίων από κυρώσεις και να του προσδώσει πρωτόγνωρη νομιμοποίηση. Την ίδια στιγμή, η Τεχεράνη είναι αποφασισμένη να συνεχίσει την προσπάθειά της για περιφερειακή επιρροή και εξουσία, με την υποστήριξη του καθεστώτος του Άσαντ, τις φιλο-ιρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ [7] και την Χεζμπολάχ στον Λίβανο [8]. Ακόμη, παρέχει βοήθεια στους Χούτις στην Υεμένη. Το Ιράν έχει επίσης συνεχίσει να δοκιμάζει τα όρια της πυρηνικής συμφωνίας επιδιώκοντας ένα πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων. Βασίζεται στην επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών να δουν την πυρηνική συμφωνία να εφαρμόζεται για να αποτρέψει την Ουάσιγκτον από το να επιβάλλει πρόσθετες κυρώσεις. Το ότι η Σαουδική Αραβία έχει καταφέρει να συμπαρατάξει μια σειρά από κράτη του Κόλπου ώστε να υποβαθμίσουν τους δεσμούς τους με το Ιράν, μόνο θα εμβαθύνει τους φόβους των Ιρανών συντηρητικών και θα παράσχει επιπλέον πυρομαχικά για να αντιδράσουν κατά του σουνιτικού συνασπισμού.

2. Οι σκληροπυρηνικοί θα συνεχίσουν την αντιπαλότητα

Η εκτέλεση του Nimr al-Nimr έρχεται σε μια στιγμή όπου η Τεχεράνη και το Ριάντ είναι και οι δύο σε πολιτικό σταυροδρόμι, με τα συντηρητικά στοιχεία τους να ενισχύονται. Στο Ιράν, η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας θα παίξει στα χέρια των σκληροπυρηνικών στις εκλογές για την Συνέλευση των Ειδικών και τις βουλευτικές εκλογές του επόμενου μήνα. Οι σκληροπυρηνικοί προσπαθούν να κόψουν τα φτερά ενός προέδρου που πρόσφατα ενισχύθηκε από την πυρηνική συμφωνία. Ο ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί έχει από καιρό θεωρηθεί ως μεσολαβητής για την ιρανική προσέγγιση με την Σαουδική Αραβία, δεδομένων των μακροχρόνιων σχέσεών του με τον πρώην πρόεδρο του Ιράν, Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, ο οποίος είναι γνωστός για τις στενές σχέσεις του με ηγέτες στο βασίλειο. Πίσω στην δεκαετία του 1990, ο Rouhani και ο Ραφσαντζανί ήταν αιχμή του δόρατος ενός σημαντικού διπλωματικού διαλόγου [9] σχετικά με την συνεργασία με την ασφάλεια του Ριάντ. Και ήταν ο Rouhani ο οποίος το 2014 υποστήριξε ότι η σχέση του Ιράν με την μεγαλύτερη παραγωγό πετρελαίου του ΟΠΕΚ «αξίζει να είναι πιο ζεστή» [10]. Σε μια συνέντευξη αυτό το καλοκαίρι, ο Ραφσαντζανί αποκάλεσε την συνεργασία με την Σαουδική Αραβία «προτεραιότητα στο πολίτευμά μας» [11]. Στο τέλος, τα αστέρια ευθυγραμμίζονται για τους συντηρητικούς ώστε να μετατρέψουν αυτές τις εκλογές σε δημοψήφισμα για την διοίκηση Rouhani.

Το διακύβευμα των εκλογών -ιδίως αυτές για την Συνέλευση των Ειδικών- είναι τεράστιο. Η «αγιοτέρα» των συνελεύσεων είναι θρυλική, ούσα ο φορέας που επιβλέπει και επιλέγει τον Ανώτατο Ηγέτη. Με φήμες να στροβιλίζονται γύρω από την Μέση Ανατολή για κάποιο χρονικό διάστημα ότι ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης, Αλί Χαμενεΐ, έχει κλονισμένη υγεία, και με την συνέλευση να δημιουργεί πρόσφατα μια επιτροπή για να καταρτίσει έναν κατάλογο κατάλληλων αντικαταστατών [12], είναι μια σαφής πιθανότητα ότι η επόμενη ομάδα μελών θα προεδρεύσει της ανάρρησης του διαδόχου [13].

Στο Ριάντ, ένας συνδυασμός της πρόσφατα υπογραφείσας πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, των χαμηλών τιμών του πετρελαίου, των προβλημάτων με τον προϋπολογισμό, των περικοπών των επιδοτήσεων, και του πολέμου κατά του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) [14], έχει ασκήσει πίεση στην σαουδαραβική βασιλική οικογένεια να ενισχύσει την υποστήριξή της στους εξαιρετικά συντηρητικούς. Και εκεί, η έφοδος στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη μετά την εκτέλεση του Nimr al-Nimr ταιριάζει ακριβώς στο σκληροπυρηνικό παράδειγμα του βασιλιά Salman bin Abdulaziz al-Saud, το οποίο απαιτεί τον έλεγχο ενός όλο και πιο απερίσκεπτου Ιράν. Η αυλή του Σαλμάν φαίνεται να ενθαρρύνεται από τον αχό, ακυρώνοντας μονομερώς την κατάπαυση του πυρός με τους Χούτις [15] στην Υεμένη αμέσως μετά τις εκτελέσεις.

3. Το ISIS και μια κατάρρευση της Μέσης Ανατολής θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα