Παιχνίδια του νου

Τα βασανιστήρια, ως τακτική ανακρίσεως, έχει αποδειχθεί ότι είναι μια πλήρης και απόλυτη αποτυχία. Μπορεί να φαίνεται διαισθητικά ότι η εφαρμογή ακραίου πόνου, μαρτυρίων και άγχους σε αιχμαλώτους πριν και κατά την διάρκεια της ανάκρισής τους, θα μπορούσε να ενισχύσει την προθυμία τους να αποκαλύψουν πληροφορίες. Αλλά όταν εξετάζεται η πλήρης γκάμα των αποτελεσμάτων των βασανιστηρίων [2], είναι σαφές ότι η πρακτική αυτή δεν είναι καθόλου συνετή, σοφή ή λογική. Ακόμη και βάζοντας στην άκρη τις συζητήσεις για τα δεοντολογικά, ηθικά και νομικά ζητήματα, τα βασανιστήρια επηρεάζουν βαθιά και αρνητικά τον βασανιζόμενο και, λιγότερο εμφανώς, τον βασανιστή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπονομεύουν τα συστήματα [3] και τα κυκλώματα του εγκεφάλου που υποστηρίζουν την γνώση που διαθέτει ο ύποπτος.

Υπάρχουν συντριπτικές επιστημονικές αποδείξεις ότι τα βασανιστήρια θέτουν σε κίνδυνο τον εγκέφαλο [4], επιτιθέμενα στην δομή του ίδιου του νου. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τα δεοντολογικά, ηθικά και νομικά στοιχεία που δείχνουν πως η πρακτική αυτή θυσιάζει πολλά ενώ αποφέρει πολύ λίγα. Για να κάνουμε τους ανθρώπους να μιλήσουν, υποστηρίζει η επιστήμη, θα πρέπει να τους ακούμε ενεργά. Η προσφορά σεβασμού, φιλικότητας και ζεστασιάς είναι το κλειδί για να πάρουμε πληροφορίες από έναν αιχμάλωτο, παρά ο εκφοβισμός και η βία.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ

Για να καταλάβουμε γιατί τα βασανιστήρια αποτυγχάνουν [5], είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πώς λειτουργεί η μακροπρόθεσμη μνήμη [6]. Είναι η κατηγορία της μνήμης που είναι υπεύθυνη για την αποθήκευση και την ανάκληση του παρελθόντος, των δεδομένων της προσωπικής εμπειρίας και των γεγονότων που επεκτείνονται σε τουλάχιστον έναν κύκλο ύπνου-εγρήγορσης. Η μακροπρόθεσμη μνήμη [7] μπορεί επίσης να περιλαμβάνει γεγονότα που δεν έχουν συμβεί ακόμη -όπως οι μακροχρόνιες προθέσεις να πραγματοποιηθεί κάτι στο μέλλον. Αυτές οι μνήμες δημιουργούνται και αποθηκεύονται μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου που συνδέει τους μετωπιαίους λοβούς, τους κροταφικούς λοβούς και μια περιοχή βαθιά στον εγκέφαλο γνωστή ως πρόσθιος θάλαμος [8]. Σίγουρα, το δίκτυο έχει τα όριά τοι. Ο εγκέφαλος δεν αποθηκεύει μνήμες πιστά, ή με έναν τρόπο σαν σε βίντεο. Αντίθετα, οι μνήμες είναι εύθραυστες [9], υπόκεινται σε αναθεώρηση και απώλεια, πιο ειδικά λόγω της παρόδου του χρόνου και της ενσωμάτωσης νέων πληροφοριών, καθώς και λόγω της κόπωσης, του άγχους και του πόνου. Σοβαροί στρεσογόνοι παράγοντες του τύπου που χρησιμοποιούνται κατά την διάρκεια βασανιστηρίων επηρεάζουν την ικανότητα ενός ατόμου να κωδικοποιεί τις αναμνήσεις [10]. Μπορούν επίσης να αποδιοργανώσουν την παγίωση της μνήμης, και να διαβρώσουν την ικανότητα κάποιου να ανακτήσει τις αναμνήσεις του -ακόμα και απλές, σαφείς, βασισμένες σε γεγονότα πληροφορίες.

Έτσι, οι τεχνικές βασανισμού [11] που εμπλέκουν στρεσογόνους παράγοντες όπως οι επαναλαμβανόμενες ασφυξίες, η παρατεταμένη στέρηση ύπνου, καθώς και ο περιορισμός των θερμίδων, μειώνουν την ικανότητα του εγκεφάλου να κάνει αρκετά από το οτιδήποτε. Συγκεκριμένα, το φάσμα των «λευκών βασανιστηρίων» [12] που παλιότερα εφαρμοζόταν από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (Central Intelligence Agency, CIA) [13] επιτίθετο στον πυρήνα της ψυχολογικής, νευρικής και φυσιολογικής λειτουργίας του ατόμου. Οι εικονικοί πνιγμοί [14], η αισθητηριακή στέρηση [15], η πείνα [16] και οι πιεστικές στάσεις [του σώματος] [17] θεωρείτο ότι ωθούσαν τους κρατούμενους να αποκαλύψουν το περιεχόμενο των μακροπρόθεσμων αναμνήσεών τους με έναν αξιόπιστο, ειλικρινή και αναπαραγόμενο τρόπο. Αντ’ αυτού, οι τεχνικές αυτές ανάγκασαν τον εγκέφαλο να απομακρυνθεί από το σχετικά στενό, προσαρμοζόμενο εύρος [18] μέσα στο οποίο λειτουργεί, αφαιρώντας κάθε ελπίδα να αποκτηθούν χρήσιμες πληροφορίες.

Αυτές οι τεχνικές έχει επίσης αποδειχθεί ότι προκαλούν ανάπτυξη σε περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την επεξεργασία του φόβου και των απειλών -τις ίδιες περιοχές που δημιουργούν επίμονη και παρατεταμένη κατάσταση υπερεγρήγορσης και ουσιαστικά μειώνουν τα αντανακλαστικά του ξαφνιάσματος, συμπτώματα που συνήθως εμφανίζονται σε άτομα που πάσχουν από διαταραχή μετα-τραυματικού στρες [19]. Περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς γίνονται επίσης λιγότερο δεκτικές, γεγονός που καθιστά λιγότερο πιθανό ένας κρατούμενος να ενεργήσει λογικά και αξιόπιστα.

Η στέρηση ύπνου [20], ιδίως, προκαλεί μειωμένη ψυχοκινητική και γνωστική λειτουργία, καθώς και δυσκολία ανάκλησης μακροπρόθεσμων μνημών. Η σκόπιμη ασφυξία και ο παρ’ ολίγον πνιγμός (κυρίως συνδεδεμένος με τις μορφές εικονικού πνιγμού) στέλνουν σήματα απειλής αρπακτικού στον εγκέφαλο [21], και ο περιορισμός του οξυγόνου αξιόπιστα κατευθύνει την δραστηριότητα μακριά από τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την υψηλότερη γνωστική λειτουργία και την μνήμη, υπέρ των ενστίκτων της επιβίωσης -οι οποίες μειώνουν την ικανότητα του ατόμου να ανακαλεί και να παρέχει πληροφορίες από την μακροπρόθεσμη μνήμη του. Με άλλα λόγια, δεδομένων των όσων γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο, την μνήμη, την διάθεση και τις νοητικές λειτουργίες, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τα βασανιστήρια είναι τόσο συχνά εντελώς άχρηστες.

Μια γυναίκα μπαίνει σε ένα θάλαμο βασανιστηρίων στο Μουσείο Γενοκτονίας Tuol Sleng, επίσης γνωστό ως η διαβόητη φυλακή υψίστης ασφαλείας 21 (S-21), στο κέντρο της Πνομ Πενχ, στις 16 Φεβρουαρίου 2009. ADREES LATIF / REUTERS
--------------------------------

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΚΡΙΣΗ ΣΩΣΤΑ

Καθώς οι ανακριτές επιθυμούν να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενο της μακροπρόθεσμης μνήμης, θα πρέπει να κάνουν μια διαφορετική προσέγγιση. Και υπάρχει ένα ευρύ φάσμα μεθόδων ανάκρισης [22] που αποφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα. Στην καρδιά όλων αυτών είναι η συνομιλία. Η γλώσσα είναι εδώ και καιρό το εργαλείο με το οποίο οι ανακριτές μπαίνουν στο μυαλό, την μνήμη και τα κίνητρα των αιχμαλώτων τους. Κάνοντας τον εαυτό τους φαίνεται αξιόπιστος και φιλικός, και με την επίδειξη σεβασμού, οι ανακριτές μπορούν να αποκτήσουν πιο εύκολα πληροφορίες. Όταν ένα άτομο αισθάνεται ασφαλές, τα φυσικά μονοπάτια της σκέψης και της μνήμης ανοίγουν, επιτρέποντας στον ανακριτή να εξετάσει την μνήμη, την διάθεση και την γνωστική λειτουργία πιο αποτελεσματικά.

Αυτές οι μέθοδοι έχουν δοκιμαστεί σε μια ευρεία ποικιλία τόπων και ατόμων, όπως μεταξύ συμμετεχόντων εθελοντών, ψυχιατρικών και νευροψυχολογικών ασθενών, σε ιατροδικαστικούς τόπους, και μεταξύ των μελών των ενόπλων δυνάμεων που υποβάλλονται σε εκπαίδευση μάχης.

Ως αποτέλεσμα αυτών των εμπειριών, οι επιστήμονες σήμερα είναι καλύτερα από ποτέ εξοπλισμένοι να εξετάσουν την διάθεση και την νοητική κατάσταση των άλλων. Σίγουρα, υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει, ειδικά όταν πρόκειται για τις ανακρίσεις, αλλά ξέρουμε ότι οι διαπροσωπικές γνωστικές και συναισθηματικές συνδέσεις που συμβαίνουν κατά την διάρκεια συνομιλιών κάνουν όλη την διαφορά. Προς το παρόν, θα ήταν σοφό να δημιουργηθεί μια νέα διατομεακή επιστήμη της ανάκρισης [23] και της συνέντευξη για την αστυνομία και τις υπηρεσίες πληροφοριών. Δεδομένου ότι η Έκθεση της Γερουσίας για τα Βασανιστήρια [24] αποδεικνύεται οδυνηρή, δεν έχει δοθεί καμιά ουσιαστική πολιτική προτεραιότητα για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα στο πλαίσιο των μυστικών υπηρεσιών, και ακόμη λιγότερη προσοχή έχει δοθεί προς την κατάλληλη εκπαίδευση των καλύτερων υποψηφίων για ανακρίσεις και συνεντεύξεις. Η δημιουργία μιας διεύθυνσης για τις υπηρεσίες πληροφοριών και τις υπηρεσίες αστυνόμευσης που να δίνει προτεραιότητα στην έρευνα στον τομέα αυτό, καθώς και η εφαρμογή των επιστημών του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς κατά την διάρκεια των ανακρίσεων, θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην ανατροπή των κακών και ανήθικων πρακτικών. Το να τεθεί αυτή η «ομάδα υψηλής αξίας κρατούμενων προς ανάκριση» σε μια ασφαλή νομοθετική βάση είναι ένα θετικό πρώτο βήμα.

Στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος, οι ανακριτές θα αναφέρονται στα υψηλότερα επίπεδα των φορέων χάραξης πολιτικής και των κυβερνητικών αξιωματούχων. Και οι αξιωματούχοι αυτοί θα είναι υπεύθυνοι για να αποκηρύξουν την πιεστική ανάκριση και τα βασανιστήρια ως ανήθικα, παράνομα και αντίθετα με την καλή ερευνητική πρακτική. Περαιτέρω, αυτές οι διευθύνσεις θα πρέπει να υποχρεούνται να εντέλλονται ισχυρά προγράμματα κατάρτισης και έρευνας. Τα πρότυπα αυτά θα πρέπει να προσεγγίζουν το επίπεδο εκπαίδευσης που απαιτείται για μια κλινική συνέντευξη από επαγγελματίες ψυχιάτρους και οι ψυχολόγους, εκθέτοντας τους εκπαιδευόμενους σε μια ευρεία ποικιλία συμπεριφορών, παρόμοιες με αυτές σε κλινικό περιβάλλον. Η κατάρτιση θα πρέπει επίσης να προωθεί τα καλύτερα προσωπικά χαρακτηριστικά σε κάθε υποψήφιο που αποδεικνύονται ευεργετικά στο περιβάλλον της ψυχολογικής συνέντευξης, για παράδειγμα ευαισθησία, πολιτιστική συνείδηση και άνεση, τόσο με τον προσωπικό λογισμό όσο και με την έκφραση της αυτο-αμφιβολίας. Μια τέτοια αλλαγή θα οδηγήσει σε καλύτερη συλλογή πληροφοριών από όσο κατάφεραν ποτέ η βία και ο εξαναγκασμός.

Ένας επισκέπτης δοκιμάζει μια μεταλλική μάσκα που χρησιμοποιείτο ως συσκευή βασανισμού από το καθεστώς του ανατραπέντος ηγέτη του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, και εμφανίζεται σε μια έκθεση στο Μνημείο Μαρτύρων στην Βαγδάτη, στις 24 Μαΐου 2013. THAIER AL-SUDANI / REUTERS
-------------------------------

Οι νέες μέθοδοι ανάκρισης [25] θα απαιτήσουν αλλαγές από τους φορείς χάραξης πολιτικής, τους επαγγελματίες και τους επιστήμονες, και μέχρι που μπορεί να παρουσιάσουν μια σημαντική πρόκληση για τις τρέχουσες πολιτιστικές νόρμες. Το να κυριαρχηθούν οι προκλήσεις αυτές, ωστόσο, θα βοηθήσει στην εξάλειψη της κακοποίησης κρατουμένων και στο να αποκτηθούν καλύτερες αποδείξεις. Το ερώτημα για το πώς να διεξάγονται καλύτερα οι ανακρίσεις, ποιός θα πρέπει να τις διεξάγει και τι είδους εκπαίδευση απαιτείται δεν είναι ένα θέμα της επιβολής του νόμου˙ αντίθετα, είναι ένα θέμα που αντιμετωπίζεται καλύτερα και λύνεται από την επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τον εγκέφαλο και την συμπεριφορά. Η θεωρία και τα δεδομένα μέσα σε αυτά τα πεδία θα πρέπει να είναι οι κινητήριοι παράγοντες πίσω από την χάραξη πολιτικής, και όχι οι ιδεολογικές αντιλήψεις περί δικαιοσύνης και η ασθενώς συγκαλυμμένη όρεξη για εκδίκηση και τιμωρία. Όλοι όσοι εμπλέκονται πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη και η συλλογή πληροφοριών είναι στο επίκεντρο της επιβολής του νόμου, και για να γίνεται η δουλειά σωστά, οι επαγγελματίες πρέπει να κατανοήσουν τις εσωτερικές διεργασίες του νου.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-01-15/mind-games

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674743908
[2] http://www.irct.org/what-is-torture/effects-of-torture.aspx
[3] http://www.sciencemag.org/news/2009/09/torture-cant-provide-good-informa...
[4] http://www.eurekalert.org/pub_releases/2009-09/cp-yct091409.php
[5] http://bigthink.com/in-their-own-words/why-torture-fails-to-dehumanize
[6] http://www.human-memory.net/types_long.html
[7] http://www.brainhq.com/brain-resources/memory/types-of-memory/long-term-...
[8] http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fnsys.2013.00045/full
[9] https://mechanism.ucsd.edu/teaching/w07/philpsych/Fragility%20of%20Memor...
[10] http://www.newsweek.com/neurosciencetorture-doesnt-work-and-heres-why-79365
[11] http://www.vanityfair.com/news/2008/08/hitchens200808
[12] http://www.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/29/amir.fakhravar.iran.torture/
[13] http://www.theguardian.com/us-news/cia-torture-report
[14] http://abcnews.go.com/WNT/Investigation/story?id=1356870
[15] http://www.salon.com/2007/06/07/sensory_deprivation/
[16] http://www.christianpost.com/news/north-korean-defector-who-spent-28-yea...
[17] http://www.newsweek.com/what-cia-torturers-did-their-captives-290601
[18] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2409100/
[19] http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/post-traumatic-stress-diso...
[20] http://www.webmd.com/sleep-disorders/features/important-sleep-habits
[21] http://science.sciencemag.org/content/317/5841/1079.abstract
[22] http://www.theatlantic.com/health/archive/2014/12/the-humane-interrogati...
[23] http://www.huffingtonpost.com/wray-herbert/the-science-of-interrogat_b_6...
[24] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2014-12-14/torture...
[25] http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2014/12/09/369640853/5-interrogat...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition