«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο»

Το Ισλάμ και η κρίση των φιλελεύθερων αξιών στην Ευρώπη
Περίληψη: 

Σε γενικές γραμμές, οι πολιτικοί της Ευρώπης απέτυχαν να αρθρώσουν ένα όραμα για το πώς οι πληθυσμοί τους θα πρέπει να σκέπτονται για το Ισλάμ στην Ευρώπη ή να διαχωρίζουν όρους όπως «πρόσφυγες» και «μετανάστες» από «τρομοκράτες» και «εγκληματίες».

Ο ALEXANDER BETTS είναι καθηγητής Υποχρεωτικής Μετανάστευσης και Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου επίσης είναι διευθυντής του Κέντρου Προσφυγικών Σπουδών. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @alexander_betts.

Η Ευρώπη εξακολουθεί να αγωνίζεται να αντιμετωπίσει μια μαζική εισροή [1] προσφύγων, με πάνω από ένα εκατομμύριο αιτούντες άσυλο που καταφθάνουν από όλη την Μεσόγειο Θάλασσα. Σχεδόν όλοι τους είναι Μουσουλμάνοι. Το γεγονός αυτό έχει διαμορφώσει την κοινή και την πολιτική γνώμη, αλλά σπάνια έχει συζητηθεί ανοιχτά και ειλικρινά. Μπορεί μια Ευρώπη 28 κρατών-μελών να μοιράσει την ευθύνη για έναν μικρότερο αριθμό προσφύγων από όσοι βρίσκονται σήμερα στον Λίβανο και μόνο; Φυσικά και μπορεί. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται τα εργατικά χέρια [2].

«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο» [στμ: Αμερικανική έκφραση που σημαίνει ότι υπάρχει ένα προφανές ζήτημα το οποίο όμως δεν συζητιέται] είναι μια υποκείμενη ισλαμοφοβία. Το απλό γεγονός είναι ότι τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη δεν θέλουν πραγματικά να καλωσορίσουν τους Μουσουλμάνους μετανάστες [3]. Τούτο ήταν σαφές στην περίπτωση των χωρών με ζωηρά ακροδεξιά κόμματα [4] και στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης με χριστιανικές εθνικιστικές κυβερνήσεις [5]. Αλλά οι φιλελεύθερες πολιτικές ελίτ της δυτικής Ευρώπης έχουν καταφέρει να μείνουν μακριά από το να παραδεχθούν ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο για συνεκτικές πολιτικές ασύλου και μετανάστευσης είναι η δημόσια ανησυχία για το Ισλάμ. Τα ακροδεξιά κόμματα έχουν υποδαυλίσει αυτούς τους φόβους, υποθάλποντας την ξενοφοβία. Ως επί το πλείστον, όμως, οι άνθρωποι σε όλο το υπόλοιπο πολιτικό φάσμα παρέμειναν σιωπηλοί σχετικά με το θέμα.

Στο κάτω-κάτω, το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι ότι η Ευρώπη πιστεύει πως δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την ροή των μεταναστών. Ιστορικά ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει επαρκώς τις μεγάλες εισροές προσφύγων. Στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, εκατομμύρια άνθρωποι μετακινήθηκαν από την Ανατολική προς την Δυτική Ευρώπη εγκαταλείποντας τον κομμουνισμό. Η Ευρώπη, μετά, επανεγκατέστησε εκατοντάδες χιλιάδες Βιετναμέζους πρόσφυγες στην δεκαετία του 1980 και του 1990. Δέχθηκε ακόμη μεγάλους αριθμούς μεταναστών από την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο στην δεκαετία του 1990, συμπεριλαμβανομένων πολλών Μουσουλμάνων -αλλά αυτό ήταν πριν το Ισλάμ γίνει πολιτικά τοξικό. Υπήρξε πολύ μεγαλύτερος πολιτικός σκεπτικισμός για εκείνους που προσπαθούν να ξεφύγουν από σχετικές συγκρούσεις στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και τώρα την Συρία.

Πιο πρόσφατα, η τρομοκρατική επίθεση [6] στο Παρίσι και οι αναφορές περί σεξουαλικών επιθέσεων και ληστειών στην Κολωνία υπήρξαν οι παράγοντες που άλλαξαν το παιχνίδι για το άσυλο στην Ευρώπη. Στην Κολωνία, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, περισσότερες από 100 γυναίκες και κορίτσια ανέφεραν ότι συμμορίες ανδρών τους επιτέθηκαν˙ οι Αρχές αναγνώρισαν τους επιτιθέμενους ως άνδρες αραβικής καταγωγής ή από την Βόρεια Αφρική. Πρόσφυγες από την Συρία είχαν άμεση εμπλοκή. Η αντίδραση ήταν άμεση, και η κοινή γνώμη -ακόμη και στην σχετικά φιλική προς τους μετανάστες Γερμανία- μετατοπίστηκε μακριά από τους πρόσφυγες. Οι περισσότερες χώρες δεν το έχουν πάει τόσο μακριά όσο η Σλοβακία, η οποία έχει δηλώσει ότι θα καλωσορίσει μόνο Χριστιανούς πρόσφυγες, αλλά υπάρχει ένας υποκείμενος φόβος του Ισλάμ που κατευθύνει τους Ευρωπαίους πολιτικούς.

Σε γενικές γραμμές, οι πολιτικοί της Ευρώπης απέτυχαν να αρθρώσουν ένα όραμα για το πώς οι πληθυσμοί τους θα πρέπει να σκέπτονται για το Ισλάμ στην Ευρώπη ή να διαχωρίζουν όρους όπως «πρόσφυγες» και «μετανάστες» από «τρομοκράτες» και «εγκληματίες». Οι ευρωπαϊκές απαντήσεις υπήρξαν συγκεχυμένες και υποκριτικές. Πολλές χώρες έχουν δεσμευτεί να απελάσουν δεκάδες χιλιάδες, ακόμη και αν ξέρουν ότι αυτό υλικοτεχνικά δεν είναι καθόλου πρακτικό. Οι πολιτικοί δείλιασαν να πουν κάτι πιο συγκεκριμένο για το Ισλάμ και την ενσωμάτωση, φοβούμενοι εκλογικές αντεγκλήσεις ή επικρίσεις από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και οι πολιτικές που προέκυψαν σε όλη την Ευρώπη [7] είναι θεμελιωδώς αντίθετες με τις φιλελεύθερες αξίες.

09022016-1.jpg

Μέλη της LEGIDA, του κλάδου της Λειψίας του αντι-ισλαμικού κινήματος Πατριώτες Ευρωπαίοι Ενάντια στον Εξισλαμισμό της Δύσης, συμμετέχουν σε διαδήλωση στην Λειψία, τον Ιανουάριο του 2016. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
------------------------------------

Στατιστικά, δεν υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα ότι οι πρόσφυγες εμπλέκονται στην τρομοκρατία ή το έγκλημα [8] περισσότερο από τον γενικό πληθυσμό. Αλλά η αντίληψη έχει σημασία. Το ανοιχτό μεταναστευτικό «πείραμα» της Γερμανίας απειλείται ήδη από ένα γνωστό μοτίβο: Ένα αρνητικό περιστατικό στο οποίο εμπλέκονται πρόσφυγες, τους μέσα μαζικής ενημέρωσης εφορμούν, η ακροδεξιά κινητοποιείται, και η κεντροδεξιά μετατοπίζεται πιο κοντά προς το σφίξιμο των συνόρων.

Μέρος αυτού που κάνει τόσο δύσκολο να σπάσει τούτο το μοτίβο είναι ότι οι κεντρώες πολιτικές φθίνουν στην Ευρώπη. Οι κεντρώοι πολιτικοί έχουν δει το μερίδιο των ψήφων τους να καταρρέει˙ στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η δυναμική μεταξύ του ηγέτη της αντιπολίτευσης Jeremy Corbyn [9] και του συντηρητικού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον μοιάζει με το πολωμένο πολιτικό κλίμα της δεκαετίας του 1980, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν πρωθυπουργός. Η παρακμή του κέντρου έχει διαμορφωθεί εν μέρει από την δική του παράλειψη να βρει πειστικές απαντήσεις σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση και η ενσωμάτωση. Η αριστερά παίζει το ρητορικό χαρτί της άνευ όρων ενσωμάτωσης, και η δεξιά παίζει το ρητορικό χαρτί της ασφάλειας.

Η πόλωση της συζήτησης έχει προκαλέσει μια γλωσσική φτώχεια μέσω της οποίας οι εναπομείναντες μετριοπαθείς πολιτικοί μπορούν να αρθρώσουν το πώς οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να σκέπτονται για το Ισλάμ, τους πρόσφυγες και την μετανάστευση. Το σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι μια ξεκάθαρη άρθρωση και επαναβεβαίωση των φιλελεύθερων αξιών.