Η ισχυρή γυναίκα της Ευρώπης

Σχεδόν ένα χρόνο αφότου άρχισε η προσφυγική κρίση στην Ευρώπη [1], υπάρχει ακόμη πίεση για να βρεθεί μια λύση [2]. Στις 18 Μαρτίου, η Τουρκία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ στην πρώτη γραμμή, κατέληξαν σε μια συμφωνία [3]: Για κάθε παράνομο Σύριο πρόσφυγα που επιστρέφει στην Τουρκία από την Ελλάδα, ένας νόμιμος Σύριος πρόσφυγας που βρίσκεται ήδη στην Τουρκία θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ. Ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και η Save the Children καταδίκασαν γρήγορα το σχέδιο, επικρίνοντας [4] ως ανήθικη και παράνομη την προσπάθεια να αποτραπούν οι πρόσφυγες από το να μεταβούν στην Δυτική Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία έχει αυξήσει τις ελπίδες ότι η ΕΕ ίσως να έχει βρει επιτέλους έναν τρόπο να μειώσει την ροή των μεταναστών, έχει πλήξει επίσης την φήμη της [5] ως συνολικού υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στην Γερμανία, η συμφωνία έχει διχάσει την κοινή γνώμη. Οι πολιτικοί στην αριστερά [6] υποστηρίζουν ότι έχει καταστραφεί η θέση της Μέρκελ ως κατευθυντήρια ηθική πυξίδα της ΕΕ για την μετανάστευση˙ πολιτικοί στην δεξιά [7] υποστηρίζουν ότι [η συμφωνία] είναι «πολύ λίγη, πολύ αργά». Αλλά για την ώρα, τουλάχιστον, η απογοήτευση για την συμφωνία δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει το πολιτικό μέλλον της καγκελαρίου. Παρά την κακή εμφάνιση του κόμματός της στις πρόσφατες πολιτειακές εκλογές, δείχνει αποφασισμένη να επεκτείνει την δεκαετή διακυβέρνησή της [8] ως ηγέτης της Γερμανίας.

Μια διαμαρτυρία κατά της μεταναστευτικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στην Μάλαγα, στη νότια Ισπανία, τον Μάρτιο του 2016. Στο πανό γράφει «Καλωσήλθατε πρόσφυγες. Όχι στην συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας». JON NAZCA / REUTERS
------------------------------------------

Έξω από την Γερμανία, η συμφωνία έχει αντιμετωπιστεί με παρόμοιο θυμό. Η Μέρκελ θεωρείται ευρέως ως ο μόνος ηγέτης της ΕΕ που έχει κάνει μια προληπτική προσέγγιση για την επίλυση της κρίσης των προσφύγων, αλλά και οι Ευρωπαίοι ομόλογοί της ισχυρίζονται ότι έκανε την συμφωνία με την Τουρκία χωρίς να τους συμβουλευτεί, αφήνοντάς τους να ψάχνονται [9] για να εκτιμήσουν τη νομιμότητα της συμφωνίας.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά στην θητεία της Μέρκελ που οι εντάσεις [10] μεταξύ της Γερμανίας και της υπόλοιπης ηπείρου ήταν υψηλές. Ωστόσο, η έκταση της έριδος [11] που δημιουργήθηκε από την προσφυγική κρίση έχει αφήσει την ΕΕ μακριά από το να τιμά το όνομά της. Σε μεγάλο βαθμό λόγω των αδύναμων νεύρων από την πλευρά των συμμάχων της, που έχουν παραιτηθεί από την ηγεσία στο θέμα, η Μέρκελ για άλλη μια φορά αναγκάστηκε να πάρει δύσκολες, αναπόφευκτα αντιλαϊκές αποφάσεις. Για να βγει από αυτό το πολιτικό τέλμα, η Μέρκελ θα πρέπει να δημιουργήσει ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο ασύλου για την μετανάστευση, το οποίο θα κερδίσει ευρεία υποστήριξη.

ΟΧΙ ΠΙΑ ΑΠΡΟΘΥΜΗ

Η Μέρκελ οδήγησε την κεντροδεξιά Χριστιανοδημοκρατική Ένωση τα τελευταία 16 χρόνια. Σε πρόσφατες εκλογές στην Βάδη-Βυρτεμβέργη, όμως, το CDU έχασε το 12% του μεριδίου των ψήφου του, και στην Ρηνανία-Παλατινάτο και στην Σαξονία-Άνχαλτ, έχασε 3%, σε μεγάλο βαθμό λόγω της υψηλής συμμετοχής των πρώην απεχόντων [από τις εκλογές] [12], οι οποίοι συντριπτικά υποστηρίζουν το αντι-προσφυγικό και ευρωσκεπτικιστικό κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία».

Σύριοι πρόσφυγες φθάνουν στο στρατόπεδο προσφύγων και μεταναστών στην Friedland, στην Γερμανία, τον Απρίλιο του 2016. KAI PFAFFENBACH / REUTERS
-----------------------------------------------

Ορισμένοι ειδήμονες το είδαν αυτό ως ένα ευοίωνο σημάδι, αλλά η Μέρκελ, όπως έγραψε η εφημερίδα The Guardian [13] μετά τις εκλογές, «ζει για να πολεμήσει μια άλλη μέρα». Στην Βάδη-Βυρτεμβέργη και στην Ρηνανία-Παλατινάτο, το CDU έχασε από το κεντρο-αριστερό Πράσινο Κόμμα και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, του οποίου οι υποψήφιοι έκαναν προεκλογική εκστρατεία [14] με πλατφόρμες που υποστήριζαν ανοιχτά την στάση της Μέρκελ για τους πρόσφυγες. Με άλλα λόγια, παρά την κακή παρουσία στην κάλπη, το CDU παραμένει ισχυρό, και τα συνολικά αποτελέσματα των εκλογών δείχνουν ότι η υποστήριξη επί της πολιτικής της Μέρκελ για τους πρόσφυγες δεν έχει αποδυναμωθεί ακόμη.

Η πιο πιεστική διαχωριστική γραμμή, λοιπόν, βρίσκεται μεταξύ της Γερμανίας και των άλλων κρατών-μελών της ΕΕ. Δεδομένου του υποτονικού διεθνούς ρόλου της Γερμανίας μόλις πριν από λίγα χρόνια -η αντιληπτή έλλειψη ηγεσίας της στις διεθνείς υποθέσεις της Ευρώπης συνήθως προκαλούσε την απογοήτευση στο εξωτερικό- οι εντάσεις που σιγόβραζαν σχετικά με την αργή ανάδυσή της ως σημαντικός παράγοντας της εξωτερικής πολιτικής θα μπορούσαν, σε πρώτη φάση, να φαίνονται περίεργες. Παρά το πολιτικό μέγεθος, την σταθερότητα και τον πλούτο της Γερμανίας, οι Γερμανοί πολιτικοί ήταν εξαιρετικά διστακτικοί στο να εμφανίσουν διεθνή ηγεσία από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η «κουλτούρα της συγκράτησης» ενέπνευσε τα παρατσούκλια της Γερμανίας: Ο «άρρωστος άνθρωπος» [15] και ο «απρόθυμος ηγεμόνας» [16] της Ευρώπης.

Αλλά τα γεωπολιτικά συμφέροντα έχουν ωθήσει την Γερμανία στο προσκήνιο. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014, η Δύση στράφηκε προς την Γερμανία [17] για να προσπαθήσει να εκτονώσει την κρίση. Αντί να ηγείται από το παρασκήνιο, η Μέρκελ δήλωσε ότι η ρωσική επιθετικότητα παραβιάζει την ειρηνική τάξη της Ευρώπης [18], και αυτή και οι σύμμαχοί της επέβαλαν σοβαρές οικονομικές κυρώσεις που κατάφεραν ένα σημαντικό πλήγμα στην ήδη εύθραυστη οικονομία της Ρωσίας.