Η ισχυρή γυναίκα της Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ισχυρή γυναίκα της Ευρώπης

Η βάσει αρχών ηγεσία της Γερμανίας

Σχεδόν ένα χρόνο αφότου άρχισε η προσφυγική κρίση στην Ευρώπη [1], υπάρχει ακόμη πίεση για να βρεθεί μια λύση [2]. Στις 18 Μαρτίου, η Τουρκία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ στην πρώτη γραμμή, κατέληξαν σε μια συμφωνία [3]: Για κάθε παράνομο Σύριο πρόσφυγα που επιστρέφει στην Τουρκία από την Ελλάδα, ένας νόμιμος Σύριος πρόσφυγας που βρίσκεται ήδη στην Τουρκία θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ. Ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και η Save the Children καταδίκασαν γρήγορα το σχέδιο, επικρίνοντας [4] ως ανήθικη και παράνομη την προσπάθεια να αποτραπούν οι πρόσφυγες από το να μεταβούν στην Δυτική Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία έχει αυξήσει τις ελπίδες ότι η ΕΕ ίσως να έχει βρει επιτέλους έναν τρόπο να μειώσει την ροή των μεταναστών, έχει πλήξει επίσης την φήμη της [5] ως συνολικού υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στην Γερμανία, η συμφωνία έχει διχάσει την κοινή γνώμη. Οι πολιτικοί στην αριστερά [6] υποστηρίζουν ότι έχει καταστραφεί η θέση της Μέρκελ ως κατευθυντήρια ηθική πυξίδα της ΕΕ για την μετανάστευση˙ πολιτικοί στην δεξιά [7] υποστηρίζουν ότι [η συμφωνία] είναι «πολύ λίγη, πολύ αργά». Αλλά για την ώρα, τουλάχιστον, η απογοήτευση για την συμφωνία δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει το πολιτικό μέλλον της καγκελαρίου. Παρά την κακή εμφάνιση του κόμματός της στις πρόσφατες πολιτειακές εκλογές, δείχνει αποφασισμένη να επεκτείνει την δεκαετή διακυβέρνησή της [8] ως ηγέτης της Γερμανίας.

07042016-1.jpg

Μια διαμαρτυρία κατά της μεταναστευτικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στην Μάλαγα, στη νότια Ισπανία, τον Μάρτιο του 2016. Στο πανό γράφει «Καλωσήλθατε πρόσφυγες. Όχι στην συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας». JON NAZCA / REUTERS
------------------------------------------

Έξω από την Γερμανία, η συμφωνία έχει αντιμετωπιστεί με παρόμοιο θυμό. Η Μέρκελ θεωρείται ευρέως ως ο μόνος ηγέτης της ΕΕ που έχει κάνει μια προληπτική προσέγγιση για την επίλυση της κρίσης των προσφύγων, αλλά και οι Ευρωπαίοι ομόλογοί της ισχυρίζονται ότι έκανε την συμφωνία με την Τουρκία χωρίς να τους συμβουλευτεί, αφήνοντάς τους να ψάχνονται [9] για να εκτιμήσουν τη νομιμότητα της συμφωνίας.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά στην θητεία της Μέρκελ που οι εντάσεις [10] μεταξύ της Γερμανίας και της υπόλοιπης ηπείρου ήταν υψηλές. Ωστόσο, η έκταση της έριδος [11] που δημιουργήθηκε από την προσφυγική κρίση έχει αφήσει την ΕΕ μακριά από το να τιμά το όνομά της. Σε μεγάλο βαθμό λόγω των αδύναμων νεύρων από την πλευρά των συμμάχων της, που έχουν παραιτηθεί από την ηγεσία στο θέμα, η Μέρκελ για άλλη μια φορά αναγκάστηκε να πάρει δύσκολες, αναπόφευκτα αντιλαϊκές αποφάσεις. Για να βγει από αυτό το πολιτικό τέλμα, η Μέρκελ θα πρέπει να δημιουργήσει ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο ασύλου για την μετανάστευση, το οποίο θα κερδίσει ευρεία υποστήριξη.

ΟΧΙ ΠΙΑ ΑΠΡΟΘΥΜΗ

Η Μέρκελ οδήγησε την κεντροδεξιά Χριστιανοδημοκρατική Ένωση τα τελευταία 16 χρόνια. Σε πρόσφατες εκλογές στην Βάδη-Βυρτεμβέργη, όμως, το CDU έχασε το 12% του μεριδίου των ψήφου του, και στην Ρηνανία-Παλατινάτο και στην Σαξονία-Άνχαλτ, έχασε 3%, σε μεγάλο βαθμό λόγω της υψηλής συμμετοχής των πρώην απεχόντων [από τις εκλογές] [12], οι οποίοι συντριπτικά υποστηρίζουν το αντι-προσφυγικό και ευρωσκεπτικιστικό κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία».

07042016-2.jpg

Σύριοι πρόσφυγες φθάνουν στο στρατόπεδο προσφύγων και μεταναστών στην Friedland, στην Γερμανία, τον Απρίλιο του 2016. KAI PFAFFENBACH / REUTERS
-----------------------------------------------

Ορισμένοι ειδήμονες το είδαν αυτό ως ένα ευοίωνο σημάδι, αλλά η Μέρκελ, όπως έγραψε η εφημερίδα The Guardian [13] μετά τις εκλογές, «ζει για να πολεμήσει μια άλλη μέρα». Στην Βάδη-Βυρτεμβέργη και στην Ρηνανία-Παλατινάτο, το CDU έχασε από το κεντρο-αριστερό Πράσινο Κόμμα και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, του οποίου οι υποψήφιοι έκαναν προεκλογική εκστρατεία [14] με πλατφόρμες που υποστήριζαν ανοιχτά την στάση της Μέρκελ για τους πρόσφυγες. Με άλλα λόγια, παρά την κακή παρουσία στην κάλπη, το CDU παραμένει ισχυρό, και τα συνολικά αποτελέσματα των εκλογών δείχνουν ότι η υποστήριξη επί της πολιτικής της Μέρκελ για τους πρόσφυγες δεν έχει αποδυναμωθεί ακόμη.

Η πιο πιεστική διαχωριστική γραμμή, λοιπόν, βρίσκεται μεταξύ της Γερμανίας και των άλλων κρατών-μελών της ΕΕ. Δεδομένου του υποτονικού διεθνούς ρόλου της Γερμανίας μόλις πριν από λίγα χρόνια -η αντιληπτή έλλειψη ηγεσίας της στις διεθνείς υποθέσεις της Ευρώπης συνήθως προκαλούσε την απογοήτευση στο εξωτερικό- οι εντάσεις που σιγόβραζαν σχετικά με την αργή ανάδυσή της ως σημαντικός παράγοντας της εξωτερικής πολιτικής θα μπορούσαν, σε πρώτη φάση, να φαίνονται περίεργες. Παρά το πολιτικό μέγεθος, την σταθερότητα και τον πλούτο της Γερμανίας, οι Γερμανοί πολιτικοί ήταν εξαιρετικά διστακτικοί στο να εμφανίσουν διεθνή ηγεσία από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η «κουλτούρα της συγκράτησης» ενέπνευσε τα παρατσούκλια της Γερμανίας: Ο «άρρωστος άνθρωπος» [15] και ο «απρόθυμος ηγεμόνας» [16] της Ευρώπης.

Αλλά τα γεωπολιτικά συμφέροντα έχουν ωθήσει την Γερμανία στο προσκήνιο. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014, η Δύση στράφηκε προς την Γερμανία [17] για να προσπαθήσει να εκτονώσει την κρίση. Αντί να ηγείται από το παρασκήνιο, η Μέρκελ δήλωσε ότι η ρωσική επιθετικότητα παραβιάζει την ειρηνική τάξη της Ευρώπης [18], και αυτή και οι σύμμαχοί της επέβαλαν σοβαρές οικονομικές κυρώσεις που κατάφεραν ένα σημαντικό πλήγμα στην ήδη εύθραυστη οικονομία της Ρωσίας.

Φυσικά, η οικονομική δύναμη δεν πρέπει να συγχέεται με την στρατιωτική ισχύ [19]. Η πολιτική κουλτούρα της Γερμανίας και η δύσκολη σχέση της με την βούληση περί την αληθινή σκληρή δύναμη, τουλάχιστον προς το παρόν, την αποτρέπει από την χρήση εξαιρετικά επιθετικών εργαλείων εξωτερικής πολιτικής. Ακόμα κι έτσι, κατά τα τελευταία χρόνια, ο ρόλος της Γερμανίας στην διεθνή σκηνή έχει αρχίσει να επεκτείνεται. Οι ενέργειές της στην κρίση των προσφύγων είναι η τελευταία ένδειξη αυτής της αυξανόμενης αυτοπεποίθησης.

ΗΓΕΤΗΣ ΧΩΡΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣ;

Αλλά ακριβώς επειδή η Γερμανία έχει γίνει όλο και πιο άνετη με τον ηγετικό της ρόλο, δεν σημαίνει ότι οι υπόλοιποι της ΕΕ αισθάνονται άνετα καταλαμβάνοντας τις πίσω θέσεις μετά την Μέρκελ. Η κατάπληξη των Ευρωπαίων ηγετών σχετικά με την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας της Μέρκελ απηχεί την απογοήτευση [20] των πολιτών της ΕΕ [21] με τα σχέδια λιτότητας της Μέρκελ, την γκρίνια [22] σχετικά με την επιμονή της Γερμανίας για την επέκταση του ρωσικού αγωγού Nord Stream 2, και τις διαμαρτυρίες [23] κατά της Συνεργασίας Διατλαντικού Εμπορίου και Επενδύσεων (Transatlantic Trade and Investment Partnership, ΤΤΙΡ), μια εμπορική συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ την οποία στηρίζει η Μέρκελ. Ωστόσο, οι αντιρρήσεις της ΕΕ δεν εμπόδισαν τις σαρωτικές πολιτικές λιτότητας, ούτε έχουν σταματήσει την κίνηση για την κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2 και την επιβολή της ΤΤΙΡ. Δεδομένου ότι η Γερμανία αποκτά περισσότερη αυτοπεποίθηση, η Μέρκελ έχει την οικονομική εξουσία, το πολιτικό κεφάλαιο, και, το πιο σημαντικό, την απόλυτη θέληση να προωθήσει αντιλαϊκά μέτρα μέσα από το περίπλοκο σύστημα της ΕΕ.

Με δεδομένη την εχθρική στάση [24] των περισσότερων άλλων εθνών της ΕΕ προς τους αιτούντες άσυλο, η Μέρκελ θα χρειαστεί κάθε κομμάτι της οικονομικής, πολιτικής και προσωπικής της πυγμής που μπορεί να επιστρατεύσει για να έχει μια πιθανότητα να συντηρήσει μια Ευρώπη που θα είναι σχετικά φιλόξενη προς τους πρόσφυγες. Αυτό είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ, λόγω της ταχύτητας με την οποία ορισμένες χώρες θεσπίζουν περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές.

Για παράδειγμα, από τον Ιανουάριο, η Δανία έχει περάσει μέτρα [25] που επιτρέπει στους Δανούς μεταναστευτικούς υπαλλήλους να παίρνουν οποιαδήποτε τιμαλφή που δεν έχουν συναισθηματική αξία, τα οποία έχουν μαζί τους οι πρόσφυγες, προκειμένου να πληρώσουν για την διαμονή τους. Η Κροατία, η ΠΓΔΜ και η Σλοβενία έχουν κλείσει [26] την βαλκανική οδό, και η νέα κυβέρνηση της Πολωνίας [27], με επικεφαλής την Beata Szydło του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη, δήλωσε ότι η Πολωνία δεν θα δεχτεί κανέναν πρόσφυγα, αρνούμενη έτσι να τιμήσει [28 ] μια υπόσχεση που έκανε ο προηγούμενος πρωθυπουργός να δεχτεί 7.000 πρόσφυγες. Ακόμα και η Αυστρία, η οποία στο παρελθόν ήταν μια από τους ένθερμους υποστηρικτές της πολιτικής της Μέρκελ για τους πρόσφυγες και ηχηρός αντίπαλος των πολλών αντι-προσφυγικών μέτρων που εφαρμόζονται από άλλες χώρες, έχει γυρίσει την πλάτη της [29] στις αξίες των ανοικτών θυρών. Έθεσε ανώτατο επιτρεπτό όριο στον αριθμό των μεταναστών και στον αριθμό των αιτήσεων ασύλου που θα γίνεται αποδεκτός ανά ημέρα, έχτισε έναν φράχτη κατά μήκος ενός τμήματος των συνόρων της χώρας με την Σλοβενία, και έστειλε τον στρατό να επιβάλει αυτούς τους κανόνες. Άλλες χώρες της ΕΕ έχουν εφαρμόσει παρόμοιες πολιτικές που στοχεύουν στο να αποθαρρύνουν τους μετανάστες από το να αφιχθούν, πόσω μάλλον να μείνουν στο εσωτερικό των συνόρων τους.

Δεδομένου του ότι αυτές οι πολιτικές κατά των προσφύγων αποτελούν τώρα το νέο ευρωπαϊκό πρότυπο, η συμφωνία της Μέρκελ με την Τουρκία έχει περισσότερο νόημα. Αυτό δεν απαλλάσσει την Μέρκελ από το ότι υπέγραψε μια συμφωνία που είναι πολύ λιγότερο ιδεαλιστική και ανθρωπιστική από όσο η ρητορική της, και η ΕΕ δεν πρέπει να παραβλέψει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρωπιστικές ανάγκες των αιτούντων άσυλο. Ωστόσο, παρ’ όλη την συνολική δύναμη της Μέρκελ, η Γερμανία είναι μόνο ένα από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ, και ακόμη και ο Nils Muižnieks, ο Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και σφοδρός επικριτής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, σημείωσε πρόσφατα [30] ότι «δεν είναι δυνατή καμιά εθνική λύση σε αυτή την μεταναστευτική πρόκληση. Είναι μια ψευδαίσθηση ότι μπορείς να το αντιμετωπίσεις από μόνος σου˙ είναι μια ψευδαίσθηση ότι μπορείς να πασάρεις την ευθύνη σε άλλες χώρες, σε γειτονικές σου χώρες».

07042016-3.jpg

Ο γενικός γραμματέας της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης της Γερμανίας Peter Tauber και η Γερμανίδα καγκελάριος και αρχηγός του CDU Άνγκελα Μέρκελ ψηφίζουν για ένα ψήφισμα σχετικό με τους πρόσφυγες, στο συνέδριο του κόμματος CDU στην Καρλσρούη της Γερμανίας, τον Δεκέμβριο του 2015. RALPH ORLOWSKI / REUTERS
-----------------------------------------

Δυστυχώς, φαίνεται ότι η Γερμανία της Μέρκελ θα συνεχίσει να είναι μια μοναχική συνήγορος υπέρ των συνεκτικών απαντήσεων στην κρίση, μέχρι το υπόλοιπο της ΕΕ να συνειδητοποιήσει ότι είναι αδύνατο για μια μόνο χώρα να επιλύσει ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα, ακόμη και αν η εν λόγω χώρα είναι η Γερμανία. Δεδομένου ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν παραμείνει πεισματικά μη συνεργάσιμα απέναντι σε πολλά επιχειρήματα από κορυφαίους αξιωματούχους της ΕΕ [31], η αξιοθρήνητη ανθρώπινη απελπισία σε στρατόπεδα προσφύγων [32] όπως στην Ειδομένη, και οι πολλαπλές τρομοκρατικές επιθέσεις [33] στον πυρήνα της δυτικής Ευρώπης –συμπεριλαμβανομένης μιας μόλις μερικά τετράγωνα από το κτίριο που στεγάζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή- είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα μπορούσε να πείσει τα διάφορα κράτη-μέλη να συνεργαστούν για την επίλυση της κρίσης.

Εάν, ωστόσο, τα κράτη-μέλη της ΕΕ όντως αποφασίσουν να συνεργαστούν, τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει έτοιμα σχέδια για το πώς να προχωρήσουν: Η Επιτροπή Γιούνκερ κατέστησε το μεταναστευτικό τον πρωταρχικό στόχο των προσπαθειών σχεδιασμού της και πρότεινε μέτρα που θα αφορούν την ενδυνάμωση [34]της Υπηρεσίας ασφάλειας των συνόρων της ΕΕ, Frontex, επενδύοντας σε προγράμματα ενσωμάτωσης, και εξασφαλίζοντας ότι οι κανόνες της ΕΕ για το άσυλο εφαρμόζονται ομοιόμορφα.

Το ότι η Μέρκελ έχει καταφέρει μια συμφωνία που στην πραγματικότητα θα επιτρέψει στους πρόσφυγες να εισέλθουν στην Ευρώπη, έστω και μέσα από μια αμφιλεγόμενη και παρατεταμένη διαδικασία, είναι μια νίκη για την στάση της υπέρ των προσφύγων. Και, μάλιστα, εις διπλούν, διότι οι όροι της συμφωνίας δεν απαιτούν από την ΕΕ να θέσει σε κίνδυνο τα πρότυπα ένταξης μελών [35] ή να αλλάξει προϋποθέσεις συμμετοχής στον χώρο Σένγκεν [36] προκειμένου να επιτρέψει στην Τουρκία να ενταχθεί, όπως πολλοί παρατηρητές φοβούνται ότι θα συμβεί. Φυσικά, η συμφωνία μπορεί και πάλι να καταρρεύσει γύρω από την Μέρκελ αν η Ελλάδα και η Τουρκία δεν μπορέσουν να την εφαρμόσουν, αλλά η συμφωνία τουλάχιστον δίνει στην Μέρκελ την ευκαιρία να αντισταθμίσει τον αχαλίνωτο και ρατσιστικό λαϊκισμό με τον πραγματισμό και τον ανθρωπισμό. Στο όλο και πιο αντι-προσφυγικό κλίμα της Ευρώπης, αυτή η ηθική ηγεσία, αν και είναι άσχημη δουλειά, είναι απολύτως απαραίτητη.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-04-06/strongwoman-eu...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-14/truth-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/levant/2015-10-20/help-refugees-...
[3] http://blogs.wsj.com/briefly/2016/03/19/the-eu-turkey-migrants-deal-at-a...
[4] http://www.theguardian.com/world/2016/mar/23/refugee-crisis-aid-agencies...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-03-29/europes-lousy-...
[6] http://www.n-tv.de/politik/Gruene-attackieren-Merkels-Tuerkei-Deal-artic...
[7] http://www.zeit.de/politik/ausland/2016-03/fluechtlingspolitik-tuerkei-e...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2015-11-27/merkel-magic
[9] http://www.theguardian.com/world/2016/mar/08/european-leaders-agree-outl...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-07-10/merkel-method
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2016-01-22/going-south
[12] http://www.theguardian.com/world/datablog/2016/mar/14/german-election-af...
[13] http://www.theguardian.com/world/commentisfree/2016/mar/14/the-guardian-...
[14] http://www.theguardian.com/world/2016/mar/14/german-elections-candidates...
[15] http://www.economist.com/node/209559
[16] http://www.economist.com/news/special-report/21579140-germany-now-domina...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/eastern-europe-caucasus/germany-...
[18] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/angela-merkel/1...
[19] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-01-19/bundeswehr-bac...
[20] http://www.telegraph.co.uk/finance/financialcrisis/9938394/Cyprus-bailou...
[21] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/greece/11718324/Angela-...
[22] http://www.wsj.com/articles/germanys-merkel-defends-russian-gas-pipeline...
[23] https://www.euractiv.com/section/trade-society/news/thousands-across-eur...
[24] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-02-02/elephant-room
[25] http://www.aljazeera.com/news/2016/01/danish-mps-vote-seizing-valuables-...
[26] http://www.theguardian.com/world/2016/mar/09/balkans-refugee-route-close...
[27] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2016-01-07/europes-autocr...
[28] http://www.politico.eu/article/poland-slams-door-on-refugees-beata-szydlo/
[29] http://www.dw.com/en/austrias-rapid-reversal-in-refugee-policy/a-19092684
[30] http://www.dw.com/en/turkey-eu-deal-its-not-legal-and-its-not-moral/a-19...
[31] http://uk.reuters.com/article/uk-europe-migrants-eu-meeting-idUKKCN0SF0R...
[32] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2015-11-11/lesbos-refugee...
[33] https://www.foreignaffairs.com/articles/belgium/2016-03-23/isis-next-target
[34] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-02/europe...
[35] https://euobserver.com/migration/132746
[36] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/12197969/Refugee...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition