Γήρας και παραγωγικότητα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γήρας και παραγωγικότητα

Ευθύνεται το πιο ηλικιωμένο εργατικό δυναμικό για την χαμηλή οικονομική ανάπτυξη;
Περίληψη: 

Ο κόσμος αγνοεί την σχέση μεταξύ της παραγωγικότητας και της γήρανσης διακινδυνεύοντας. Εάν η πρόκληση δεν αντιμετωπιστεί μετωπικά τώρα, στα επόμενα 50 χρόνια η Δύση θα περάσει από μια πρωτοφανή δημογραφική και οικονομική αντιστροφή: Ο πληθυσμός της όχι μόνο θα μειώνεται και θα γερνά, αλλά επίσης θα γίνεται σημαντικά φτωχότερος.

Ο EDOARDO CAMPANELLA είναι οικονομολόγος για την Ευρωζώνη στην UniCredit Bank και συγγραφέας υποψήφιος για το βραβείο Bracken Bower Prize 2015, που θεσμοθέτησαν οι Financial Times και η McKinsey. Οι απόψεις στο παρόν κείμενο είναι προσωπικές.

Είναι γνωστό ότι οι Δυτικές κοινωνίες γηράσκουν και ότι η σχετική σπανιότητα των νέων εργαζομένων [1] θα φέρει όλα τα είδη των δημοσιονομικών προκλήσεων. Αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι χειρότερο από ό, τι φαντάζονται οι περισσότεροι άνθρωποι: Οι «γκρίζες» κοινωνίες είναι εγγενώς λιγότερο παραγωγικές από τις «πράσινες». Αυτό που διακυβεύεται τώρα είναι η οικονομική ευημερία της Δύσης [2], καθώς και η ικανότητα των κυβερνήσεων να προνοήσουν για ένα αυξανόμενο μερίδιο ανενεργών ατόμων.

Για χρόνια, η επιβράδυνση της παραγωγικότητας [3] έχει στοιχειώσει τις προηγμένες οικονομίες. Στην δεκαετία του 1960 και του 1970, οι οικονομίες του G-7 είδαν κατά μέσο όρο αύξηση 4,4% της παραγωγής ανά ώρα εργασίας ετησίως. Μεταξύ της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της οικονομικής κρίσης του 2008, η αύξηση της παραγωγικότητας επιβραδύνθηκε στο 1,8%. Και τώρα ο ρυθμός της επέκτασης είναι ένα απλό 0,4%. Θα μπορούσε να είναι η ώρα να αρχίσουμε να ανησυχούμε, όπως δήλωσε ο Ανχέλ Γκουρία [4], επικεφαλής του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, «Εισερχόμαστε τώρα σε μια περίοδο αργής ανάπτυξης και δημιουργίας λίγων θέσεων εργασίας».

Οι οικονομολόγοι [5] έχουν ασχοληθεί με τους διαρθρωτικούς και κυκλικούς παράγοντες για να εξηγήσουν το μυστήριο. Μερικοί, όπως η πρόεδρος της Federal Reserve, Janet Yellen [6], κατηγορούν την έλλειψη ιδιωτικών επενδύσεων. Άλλοι, όπως ο Robert Gordon του Πανεπιστημίου Northwestern [7], επισημαίνουν ότι οι τρέχουσες καινοτομίες είναι λιγότερο μετασχηματιστικές από οποιαδήποτε από τις σημαντικότερες τεχνολογίες της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης, όπως η ηλεκτροδότηση, τα αυτοκίνητα και οι ασύρματες επικοινωνίες. Ακόμα, άλλοι, όπως ο Erik Brynjolfsson και ο Andrew McAfee από το MIT [8], υποστηρίζουν ότι οι τυπικές στατιστικές παραγωγικότητας δεν αντανακλούν τις αλλαγές στην ποιότητα των νέων προϊόντων και έτσι η επιβράδυνση της παραγωγικότητας θα μπορούσε απλώς να είναι μια λανθασμένη μέτρηση. Λίγοι, όπως ο James Feyrer [9] του Dartmouth College, βλέπουν προς την γήρανση του πληθυσμού. Το «γκριζάρισμα» πολλών ανεπτυγμένων κοινωνιών είναι σχεδόν μη αναστρέψιμο μεσοπρόθεσμα, κάτι που το κάνει τον παράγοντα ο οποίος, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, θα μπορούσε να επιβραδύνει μόνιμα την παραγωγικότητα.

22042016-1.jpg

Η συνταξιούχος Madeline Barcelo κολυμπάει με την εγγονή της στην παραλία Βαραδέρο, στην Κούβα, στις 26 Αυγούστου 2015. ALEXANDRE MENEGHINI / REUTERS
----------------------------------------

ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΕΠ

Οι δημογραφικές αλλαγές αργούν να επιδράσουν. Για παράδειγμα, χρειάστηκαν περισσότερα από 60 χρόνια [10] ώστε η μείωση της γονιμότητας και η αύξηση της μακροζωίας στις πλούσιες χώρες να ωθήσει τον δείκτη του παγκόσμιου μέσου όρου εξάρτησης των ηλικιωμένων –τον λόγο των ηλικιωμένων προς εκείνους σε ηλικία εργασίας- από περίπου 20% το 1960 σε 33% σήμερα. Αλλά μόλις οι αλλαγές αρχίσουν να γίνονται αισθητές, επιταχύνονται γρήγορα. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών προβλέπει ότι ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων θα κάνει άλμα στο 47% [11] το 2050. Θα φτάσει το 71% [11] στην Ιαπωνία.

Οι αλλαγές στην δομή του πληθυσμού αντικατοπτρίζεται στην δομή του εργατικού δυναμικού. Με λιγότερους νέους εργαζόμενους να εισέρχονται στην αγορά εργασίας, η βάση της πυραμίδας διαβρώνεται, αυξάνοντας το σχετικό βάρος των ηλικιακών ομάδων στην κορυφή. Εν τω μεταξύ, με τους συνταξιοδοτούμενους εργαζόμενους να υπερτερούν αριθμητικά των εισερχόμενων στην εργασία, το συνολικό μέγεθος της πυραμίδας συρρικνώνεται. Ως αποτέλεσμα, το εργατικό δυναμικό γίνεται ολοένα πιο μικρό και πιο ηλικιωμένο. Αυτός ο μετασχηματισμός είναι ιδιαίτερα οξύς στην ηπειρωτική Ευρώπη και την Ιαπωνία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, μετριάζεται από την ακόμα αξιοπρεπή δημογραφική ανάπτυξη.

22042016-2.jpg

Γυναίκες κοιτάζουν έναν ηλεκτρονικό πίνακα που δείχνει τις τιμές των μετοχών των ιαπωνικών εταιρειών στο Τόκιο, στις 3 Ιουλίου του 2008. KIM KYUNG-HOON / REUTERS
------------------------------------

Οι οικονομολόγοι [1] συνήθως ασχολούνταν με την συνολική μείωση του μεγέθους του εργατικού δυναμικού, επειδή λιγότεροι εργαζόμενοι συνεπάγονται μικρότερο ΑΕΠ, εκτός κι αν εμφανιστεί μια σημαντική τεχνολογική επανάσταση. (Για να αντισταθμίσει πλήρως την προβλεπόμενη μείωση του ΑΕΠ που προκαλείται από ένα συρρικνούμενο εργατικό δυναμικό, το McKinsey Global Institute [12], για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι η αύξηση της παραγωγικότητας θα έπρεπε να επιτευχθεί κατά 80% γρηγορότερα.) Αλλά οι αλλαγές στην μορφή του εργατικού δυναμικού έχουν ακριβώς την ίδια σημασία με το απόλυτο μέγεθός του. Η ηλικία επηρεάζει την παραγωγικότητα της εργασίας και, σε τελική ανάλυση, αυτό που παράγει η οικονομία.

Αρκετές μελέτες [13] έχουν δείξει ότι η παραγωγικότητα αυξάνεται με την ηλικία, με αποκορύφωμα στα 45-50 χρόνια [ηλικίας] πριν μειωθεί, ειδικά για την επίλυση προβλημάτων, την μάθηση και την ταχύτητα. Είναι αλήθεια ότι τα παλαιότερα μέλη του σημερινού εργατικού δυναμικού είναι πιο μορφωμένα [14] από ό, τι στις προηγούμενες γενιές, και η καλύτερη εκπαίδευση μπορεί να υποστηρίξει την αύξηση της παραγωγικότητας. Αλλά οι πρόσφατες σημαντικές τεχνολογικές διαταραχές μπορεί να σημάνουν το αντίθετο: Να μετριάσουν την αξία των δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν πριν από κάποιο καιρό.