Η Πολιτιστική Επανάσταση πενήντα χρόνια μετά

Για πολλά χρόνια, οι Κινέζοι φιλελεύθεροι διανοούμενοι έχουν διαιρέσει την ιστορία της χώρας τους σε δύο περιόδους. Οι «δύο 30ετίες», όπως έχουν φθάσει να είναι γνωστές, αποτελούσαν την εποχή της διακυβέρνησης του Μάο Τσε Τουνγκ και την μετα-μαοϊκή μεταρρυθμιστική περίοδο και το άνοιγμα που ακολούθησε, αρχής γενομένης από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Η πρώτη περίοδος χαρακτηρίστηκε από την δικτατορία, την ταξική πάλη και τα τραύματα του «Μεγάλου Άλματος Προς τα Εμπρός» και της «Πολιτιστικής Επανάστασης» [1], και η δεύτερη [περίοδος] κυριαρχήθηκε από τον οικονομικό εκσυγχρονισμό [2] και μια στροφή μακριά από την προσωποποιημένη διακυβέρνηση. Κινέζοι φιλελεύθεροι έχουν υποστηρίξει ότι οι σημερινοί ηγέτες πρέπει να έρθουν πιο κοντά στις πολιτικές της δεύτερης περιόδου σε σχέση με εκείνες της πρώτης.

Αλλά ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping [3], φαίνεται να αντιτίθεται σε αυτό το σκεπτικό. Στο μυαλό του Σι, η εποχή του Μάο [4] όπως και η περίοδος που ακολούθησε, προσφέρει επίσης μαθήματα για την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος στην σύγχρονη Κίνα [5]. Ο Xi έχει δίκιο, αλλά όχι με τον τρόπο που επιδιώκει. Οι υπερβολές του Μάο -η λατρεία της προσωπικότητάς του, η συγκέντρωση της εξουσίας, και ο εκκαθαρισμός των λεγόμενων αντικομματικών στοιχείων στην κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης- φαίνεται να έχουν επανεμφανιστεί σε μικρότερη κλίμακα από τότε που ο Σι πήρε την εξουσία το 2012.

Προτομές Κινέζων πρώην ηγετών παρουσιάζονται σε ένα μουσείο στην κινεζική επαρχία Jiangxi, τον Σεπτέμβριο του 2012. CARLOS BARRIA / REUTERS
------------------------------------

Η πεντηκοστή επέτειος της Πολιτιστικής Επανάστασης, η οποία ξεκίνησε στις 16 Μαΐου 1966, προσφέρει μια ευκαιρία για να εξεταστούν αυτές οι αντηχήσεις [από το παρελθόν]. Είναι ίσως πιο εμφανείς στις τακτικές που χρησιμοποιούνται από τους Κινέζους ηγέτες, τους πρώην και τους νυν, για να αποδυναμώσουν αντιπάλους εντός του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος [6]. Δείτε την περίπτωση του Liu Shaoqi, τον οποίο ο Μάο θεωρούσε έναν σημαντικό αντίπαλο και ο οποίος ήταν πρόεδρος της Κίνας και αντιπρόεδρος του κόμματος όταν ξεκίνησε η Πολιτιστική Επανάσταση. Ο Μάο επεδίωξε να εκδιώξει τον Liu, αλλά ο Liu ήταν τόσο δημοφιλής που ο Μάο πίστευε ότι θα έπρεπε να εξασφαλίσει λαϊκή υποστήριξη για την εκκαθάρισή του. Έτσι, ο Μάο έστησε μια παγίδα: Έφυγε από το Πεκίνο στις αρχές του καλοκαιριού του 1966, επιτρέποντας στον Liu να διαχειριστεί το χάος που είχε ξεσπάσει στην πρωτεύουσα. Αφότου ο Liu έστειλε κομματικές «ομάδες εργασίας» για να καταστείλει την αναταραχή μεταξύ των νεαρών ταραξιών στα πανεπιστήμια και τα γυμνάσια, τον Ιούλιο ο Μάο επέστρεψε στο Πεκίνο και κατηγόρησε τον Liu για καταστολή των μαζών. Εκείνοι τους οποίους είχε παραγκωνίσει ο Liu ήταν πρόθυμοι να υποστηρίξουν την πτώση του. Σε εκείνη την περίπτωση, όπως έχει επισημάνει ο Βέλγος σινολόγος Pierre Ryckmans, ο Μάο κάλεσε τον πληθυσμό να επιτεθεί σε κυβερνητικούς αξιωματούχους τους οποίους επεδίωκε να καταστρέψει, αποκρύπτοντας το γεγονός ότι οι εν λόγω αξιωματούχοι και τα παραπτώματά τους ήταν το προϊόν ενός πολιτικού συστήματος του οποίου ο ίδιος ήταν ο ιδρυτής και φύλακας.

Η συνεχιζόμενη εκστρατεία του Πεκίνου κατά της διαφθοράς έχει κάνει χρήση ανάλογων τακτικών. Το πρόβλημα της Κίνας με την διαφθορά είναι, εν μέρει, το προϊόν ενός πολιτικού συστήματος που δεν προστατεύει επαρκώς το κράτος δικαίου: Η απουσία ελέγχων στην εξουσία των κομματικών στελεχών ενθαρρύνει τις καταχρήσεις. Αλλά αντί να αντιμετωπίσει το βασικό πρόβλημα, ο Xi φαίνεται να μιμείται τον Μάο. Με το να αποδίδει τις συστημικές αποτυχίες στα επιμέρους σφάλματα των αντιπάλων του στο κόμμα, ο Σι έχει κατευθύνει την ευρεία λαϊκή οργή κατά της διαφθοράς προς την εδραίωση της δικής του εξουσίας. Έτσι, η αυθαιρεσία της εκστρατείας κατά της διαφθοράς αντανακλά εκείνη των εκκαθαρίσεων της εποχής της Πολιτιστικής επανάστασης: Το αν ο αξιωματούχος κρίνεται άξιος τιμωρίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την χρησιμότητα της επιβίωσής του ή της πτώσης του.

Είναι ίσως επειδή η εκστρατεία κατά της διαφθοράς [7] έχει μετατραπεί σε όργανο προσωπικών φιλοδοξιών που ορισμένοι από τους Κινέζους πολίτες που ζήτησαν την θεσμοθέτησή της έχουν κατασταλεί. Ο Xu Zhiyong, ένας από τους ιδρυτές του Κινεζικού Κινήματος Νέος Πολίτης [8], μια ομάδα πολιτικών δικαιωμάτων, είναι ένα μόνο παράδειγμα. Αφότου κάλεσε την κινεζική κυβέρνηση να ζητήσει από τους αξιωματούχους να δημοσιοποιούν τα περιουσιακά τους στοιχεία, το 2013, ο Xu συνελήφθη, και το επόμενο έτος, καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης. Ομοίως, αν και τα ανοικτά μέσα [μαζικής ενημέρωσης] θα ήταν ένας αποτελεσματικός έλεγχος για τα παραπτώματα των επισήμων, τα τελευταία χρόνια το Πεκίνο έχει καταστείλει κάθε ελεύθερη έκφραση και πολλοί δημοσιογράφοι που έχουν αποκαλύψει περιπτώσεις επίσημης διαφθοράς έχουν απολυθεί, απειληθεί ή συλληφθεί.

Ακριβώς όπως οι εκκαθαρίσεις στην Πολιτιστική Επανάσταση της εποχής του Μάο οδήγησαν σε μια τοξική νομική αυθαιρεσία, έτσι και η σημερινή καταστολή υπονόμευσε το κράτος δικαίου. Ο Μάο τιμώρησε τους στόχους του χωρίς μια αυστηρή νομική διαδικασία˙ οι αξιωματικοί που χειρίζονταν τις υποθέσεις και αποφάσιζαν τις καταδίκες δεν εργάζονταν στο κινεζικό δικαστικό σώμα, αλλά στην Κεντρική Ομάδα της Πολιτιστικής Επανάστασης και στις διάφορες ειδικές ομάδες ερευνών της. Εν τη απουσία αυστηρών διαδικασιών για τον χειρισμό των υποθέσεων, επικράτησε η αδικία. Σήμερα, η κατάσταση είναι παρόμοια. Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς έχει αιχμή του δόρατός της την Κεντρική Επιτροπή για την Επιθεώρηση της Πειθαρχίας του Κομμουνιστικού Κόμματος [9], και ως εκ τούτου, οι αποφάσεις του κόμματος πήραν την θέση εκείνων της δικαστικής εξουσίας.