Αγωγοί στην άμμο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αγωγοί στην άμμο

Η Μέση Ανατολή μετά την συμφωνία Sykes-Picot
Περίληψη: 

Τα πετρελαϊκά κέρδη δεν θα πρέπει πλέον να στραγγίζονται από την Μέση Ανατολή όπως κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας ή να αφήνονται να συσσωρεύονται στα χέρια διεφθαρμένων ηγετών όπως κατά την διάρκεια της βασιλείας του Σαντάμ Χουσεΐν και δύο γενεών Άσαντ στην Συρία.

Η Rachel Havrelock είναι επίκουρη καθηγήτρια Εβραϊκών Σπουδών και Αγγλικών στο University of Illinois στο Σικάγο.

Πολλοί ιστορικοί παρεξηγούν την Sykes-Picot, την συνθήκη που τεμάχισε την Μέση Ανατολή, ως μια τυχαία πράξη αποικιακής χαρτογράφησης. Στην πραγματικότητα, η μυστική συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας [1] και του Ηνωμένου Βασιλείου [2] στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε πάντα να κάνει με το πετρέλαιο. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και η Γερμανία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, γνώριζαν για τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου της Μέσης Ανατολής [3] και είχαν δημιουργήσει μια κοινοπραξία για να μοιραστούν το πετρέλαιο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Μέσω της Sykes-Picot [4], η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδίαζαν να απορροφήσουν το γερμανικό μερίδιο και να κατασκευάσουν αγωγούς προς τα λιμάνια κατά μήκος της Μεσογείου. Ωστόσο, οι δύο χώρες δεν ήθελαν να μοιραστούν έναν αγωγό, φοβούμενες ότι συμμαχία τους θα μπορούσε κάποια μέρα να ξεφτίσει. Τα σχέδια για δύο ξεχωριστούς αγωγούς –ο γαλλικός από το Κιρκούκ, στο σύγχρονο Ιράκ, ως την Τρίπολη στον σύγχρονο Λίβανο, και ο βρετανικός από το Κιρκούκ ως την Χάιφα, στο σύγχρονο Ισραήλ- προσδιορίζουν το πώς ο Sir Mark Sykes και ο Francois Georges-Picot χώρισαν την περιοχή.

Οι ιστορικοί συνήθως παραθέτουν την δήλωση του Sykes το 1915 [5] στο βρετανικό πολεμικό συμβούλιο –«Θα ήθελα να σχεδιάσω μια γραμμή από το e στην Acre ως το τελευταίο k στο Kirkuk»- ως απόδειξη ότι τα σύνορα που χάραξε ήταν αυθαίρετα. Στην πραγματικότητα, περιέγραφε την πορεία που η βρετανική κυβέρνηση είχε στο μυαλό της για τον αγωγό της. Ο Herbert Kitchener, ο Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών για τον πόλεμο, διόρθωσε τον Sykes: «Νομίζω ότι αυτό που ο Sir Mark Sykes εννοεί είναι ότι η γραμμή θα αρχίσει στην θαλάσσια ακτή στην Χάιφα». Και έτσι έκανε. Μετά τον πόλεμο, η οριοθέτηση ήρθε για να καθορίσει το πετρελαιοπαραγωγό κράτος του Ιράκ, τα κράτη διαμετακόμισης του πετρελαίου Ιορδανία και Συρία, και τα κράτη πετρελαϊκού τράνζιτ Λίβανο και Παλαιστίνη.

Λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να αναζητούν εκχωρήσεις πετρελαίου στην Μέση Ανατολή. Οι εκχωρήσεις παρείχαν τα δικαιώματα επί του πετρελαίου της περιοχής στην Iraq Petroleum Company. Παρά το όνομά της, η Iraq Petroleum Company δεν είχε τίποτα να κάνει με το Ιράκ˙ ήταν μια κοινοπραξία της Anglo–Persian Oil Company (αργότερα BP), της Calouste Gulbenkian, της Compagnie Francais de Petrols (αργότερα Total), της Near East Development Corporation που ανήκε στην Standard Oil (αργότερα ExxonMobil) και της Shell. Οι συμφωνίες διασφάλιζαν ότι οι κάτοικοι της περιοχής δεν θα μπορούσαν να έχουν οποιεσδήποτε αξιώσεις επί των πόρων πάνω από τους οποίους ζούσαν. Οι χώρες με το περισσότερο πετρέλαιο κέρδιζαν τα λιγότερα από την ανακάλυψή του.

Επιπλέον, η κατασκευή των αγωγών τροφοδότησε περιφερειακές αναταραχές. Μετά από διάφορες προσπάθειες πολλών να σαμποτάρουν τους αγωγούς, συμπεριλαμβανομένων της φυλής της Υεμένης ahl al-Jebal, των Παλαιστίνιων ανταρτών, και δεξιών σιωνιστικών παραστρατιωτικών ομάδων, αξιωματούχοι των εταιρειών πετρελαίου και Δυτικές κυβερνήσεις αύξησαν την περιφερειακή επιτήρηση, στρατιωτικοποίησαν την περιοχή, και ενθάρρυναν τις εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις για να αντικρούσουν εθνικιστικά και κομμουνιστικά κινήματα.

19052016-1.jpg

Προκαταρκτικά σχέδια της Iraq Petroleum Company για διαδρομές αγωγών, τον Φεβρουάριο του 1932. COURTESY OF THE NATIONAL ARCHIVES (UK)
--------------------------------------

Η τρέχουσα αναταραχή στην Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει πολλούς παρατηρητές να αναρωτηθούν αν η Sykes-Picot [6] έχει φτάσει επιτέλους στο τέλος της [7]. Ο Ιρλανδός δημοσιογράφος Patrick Cockburn, για παράδειγμα, προμήνυε διαβοήτως το τέλος της Συνθήκης [8] ενώ έστελνε ρεπορτάζ από το Ιράκ. Αλλά ένα καλύτερο ερώτημα είναι κατά πόσον η συμφωνία μπορεί να αλλάξει για να αποφέρει μεγαλύτερη περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία ή όχι. Η κατάργηση των εκχωρήσεων πετρελαίου θα μπορούσε να είναι το κλειδί για αυτήν την μεταμόρφωση. Δείτε την κουρδική [9] περίπτωση. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου, ιδιωτικές εταιρείες πετρελαιοειδών συνέρρεαν στο Ιράκ. Η εθνική εταιρεία πετρελαίου του Ιράκ διατηρούσε το δικαίωμα να αντλεί από τις υπάρχουσες πετρελαιοπηγές με εταίρους της δικής της επιλογής, αλλά τοπικοί φορείς όπως η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (the Kurdistan Regional Government, KRG) είχαν την δυνατότητα να εξερευνήσουν για νέα κοιτάσματα και να σφυρηλατήσουν τις δικές τους συνεργασίες -μια ευλογία για την κουρδική οικονομία.

Τα κουρδικά [9] μερίδια [επί του] πετρελαίου έκαναν όλη την διαφορά, όταν εμφανίστηκε το ISIS το 2014. Ο σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικός πόλεμος των Κούρδων peshmerga [10] εναντίον του ISIS οφείλεται στην επιθυμία των Κούρδων να προστατεύσουν όχι μόνο την πατρίδα τους, αλλά και τους πόρους μέσα σε αυτήν. Οι Κούρδοι έχουν μακροχρόνια επιθυμία για αυτονομία, και η δικαιοδοσία τους πάνω στο τοπικό πετρέλαιο είναι μια μορφή κυριαρχίας -επί των πόρων αντί επί του εδάφους- που αποτελεί ένα παράδειγμα μας πραγματικής μετά την Sykes-Picot Μέσης Ανατολής. Επειδή η Sykes-Picot χώρισε το έδαφος στο όνομα της εξόρυξης και μεταφοράς πετρελαίου προς την Ευρώπη, η μεταρρύθμιση της κυριότητας του πετρελαίου είναι το πρώτο βήμα στην διάλυση της κληρονομιάς της αποικιακής διοίκησης και της αυταρχικής διακυβέρνησης.