Η Γερμανία και η γενοκτονία των Αρμενίων | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Γερμανία και η γενοκτονία των Αρμενίων

Απάντηση του Βερολίνου προς τον Ερντογάν;
Περίληψη: 

Η χρονική στιγμή της απόφασης ανακήρυξης της σφαγής των Αρμενίων το 19ι5 ως γενοκτονία, εξακολουθεί να είναι περίεργη. Στο κάτω-κάτω, ο προφανής χρόνος για ένα ψήφισμα ήταν πέρυσι, κατά την διάρκεια της εκατονταετηρίδας της γενοκτονίας. Ακόμη και πολλοί Αρμένιοι έχουν αναγνωρίσει ότι το πέρασμα των κοινοβουλευτικών ψηφισμάτων περί γενοκτονίας είναι μια κουρασμένη διαδικασία.

Ο Thomas de Waal είναι βασικός συνεργάτης στο Carnegie Europe και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Great Catastrophe: Armenians and Turks in the Shadow of Genocide (Oxford University Press, 2015).

Στις 2 Ιουνίου, το κοινοβούλιο της Γερμανίας, η Μπούντεσταγκ, ψήφισε [1] για να ανακηρύξει τις μαζικές δολοφονίες των Αρμενίων από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1915 ως γενοκτονία. Η κίνηση, η οποία ήρθε ένα χρόνο μετά την εκατονταετηρίδα [2] της γενοκτονίας των Αρμενίων, έπιασε τους περισσότερους παρατηρητές εξαπίνης, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος γρήγορα κατήγγειλε το ψήφισμα και ανακάλεσε τον πρεσβευτή του από το Βερολίνο. Κρίνοντας από προηγούμενα παραδείγματα, όμως, η ψηφοφορία είναι απίθανο να διαταράξει σοβαρά τις τουρκο-γερμανικές σχέσεις.

Οι Γερμανοί δεν είναι οι πρώτοι που κάνουν αυτό το βήμα και δεν θα είναι οι τελευταίοι. Στην Ευρώπη, ακολουθούν το παράδειγμα της Αυστρίας, της Γαλλίας [3], της Σουηδίας και πολλών άλλων χωρών που έχουν αναγνωρίσει την γενοκτονία των Αρμενίων κατά τα τελευταία λίγα χρόνια. Σχεδόν όλοι οι ιστορικοί της περιόδου συμφωνούν ότι η μαζική θανάτωση των Αρμενίων ήταν μια πράξη γενοκτονίας, αν και ο όρος είναι ασαφής και επινοήθηκε 30 χρόνια μετά.

Αλλά η τοποθεσία και το χρονοδιάγραμμα αυτού του ψηφίσματος για γενοκτονία το κάνουν ξεχωριστό. Όταν οι Οθωμανοί άρχισαν να απελαύνουν Αρμένιους κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία ήταν ο στενότερος σύμμαχός τους. Οι Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες δεν είχαν άμεσο ρόλο στις απελάσεις που αφάνισαν σχεδόν το σύνολο του αρμενικού πληθυσμού της αυτοκρατορίας, αλλά δεν έκαναν τίποτα για να τους σταματήσουν.

Το 1921, ο Γερμανός στρατηγός Liman van Sanders, ο οποίος είχε διοικήσει τις γερμανικές δυνάμεις στην Τουρκία κατά την διάρκεια του πολέμου, πρόσφερε την πρώτη μεγάλη συγγνώμη όταν κατέθεσε στην δίκη του νεαρού Αρμένιου που δολοφόνησε τον Ταλάτ Πασά, τον Οθωμανό υπουργό Εσωτερικών και αρχιτέκτονα της γενοκτονίας. Το ψήφισμα της Bundestag συνεχίζει από εκεί όπου σταμάτησε ο Sanders, μιλώντας για την «ιστορική ευθύνη της Γερμανίας» για τις σφαγές.

Το γερμανικό ψήφισμα είναι επίσης σημαντικό εξαιτίας της σκιάς του Ολοκαυτώματος. Στην δεκαετία του 1940, ο Πολωνός δικηγόρος Raphael Lemkin επινόησε τον όρο «γενοκτονία» κυρίως για να περιγράψει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Η στενή σύνδεση του όρου με το Ολοκαύτωμα αφήνει τα άλλα παραδείγματα γενοκτονίας που επικαλέστηκε ο Lemkin -συμπεριλαμβανομένης της σφαγής του ενός εκατομμυρίου Αρμενίων- σε μια δυσάρεστη θέση: Συγκρίνονται συνεχώς με ένα ακόμη μεγαλύτερο και πιο σκόπιμη παράδειγμα μαζικής θανάτωσης. Βοηθά επίσης να εξηγηθεί γιατί οι Τούρκοι οπισθοχωρούν τόσο έντονα από τον όρο «γενοκτονία»: Αισθάνονται ενστικτωδώς ότι εξομοιώνει την συμπεριφορά των παππούδων τους με εκείνη των Ναζί.

Οι Γερμανοί βουλευτές διατύπωσαν το ψήφισμα της Bundestag με ευαισθησία για να αποφύγουν να υπονοηθεί ότι κάνει την Γερμανία καθ’ οποιονδήποτε τρόπο λιγότερο υπεύθυνη για το δικό της ιστορικό έγκλημα, γράφοντας ότι «Ταυτόχρονα, συνειδητοποιούμε τα διακριτά χαρακτηριστικά του Ολοκαυτώματος, για το οποίο η Γερμανία φέρει την ενοχή και την ευθύνη».

13062016-1.jpg

Μέλη της αρμενικής κοινότητας στην Γερμανία κρατούν πλακάτ που γράφουν «Η αναγνώριση τώρα λέει ευχαριστώ», κατά την διάρκεια της συνόδου της Βουλής για να συζητήσει την έγκριση ενός συμβολικού ψηφίσματος που δηλώνει την σφαγή των Αρμενίων από τους Οθωμανούς το 1915 ως μια «γενοκτονία», στο Βερολίνο, στην Γερμανία, τον Ιούνιο του 2016. STRINGER / REUTERS
---------------------------------------

Ωστόσο, η χρονική στιγμή της απόφασης εξακολουθεί να είναι περίεργη. Στο κάτω-κάτω, ο προφανής χρόνος για να περάσει [το ψήφισμα] ήταν πέρυσι, κατά την διάρκεια της εκατονταετηρίδας της γενοκτονίας. Ακόμη και πολλοί Αρμένιοι έχουν αναγνωρίσει ότι το πέρασμα των κοινοβουλευτικών ψηφισμάτων περί γενοκτονίας είναι μια κουρασμένη διαδικασία, η οποία μπορεί να τους παρέχει κάποιο είδος θεραπευτικής παρηγοριάς, αλλά που δεν έχει αναγκάσει την Τουρκία να αναγνωρίσει ή να αποζημιώσει τους απογόνους εκείνων που έχασαν την ζωή τους το 1915. Μετά το 2015, φάνηκε ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε.

Αλλά για πολλούς Γερμανούς πολιτικούς, αυτό ήταν ένας έμμεσος, έστω και μόνο συμβολικός, τρόπος για να απαντήσουν σε αυτό που είδαν ως τακτικές εκφοβισμού που ο Ερντογάν έχει χρησιμοποιήσει κατά την διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης [4], όταν απείλησε να στείλει χιλιάδες μετανάστες προς την Ευρώπη αν οι Τούρκοι δεν αποκτούσαν τα δικαίωμα να ταξιδεύουν χωρίς βίζα στην ΕΕ.

ΑΚΟΥΣΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ;

Η Γερμανία είναι από πολλές απόψεις μια δεύτερη Τουρκία στην Ευρώπη, με πληθυσμό πάνω από τρία εκατομμύρια άτομα τουρκικής καταγωγής. Μεταξύ αυτών, οι Κούρδοι και οι αριστεροί έχουν ισχυρή εκπροσώπηση, πράγμα που σημαίνει ότι το αριστερό κουρδικό κόμμα της Τουρκίας, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP), το οποία έλαβε το 10% των ψήφων στις τελευταίες εκλογές στην Τουρκία, έχει ένα πολύ ισχυρότερο προφίλ στην Γερμανία από ό, τι στην Τουρκία. Μια από τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από την αρμενική κίνηση ήταν ο Cem Ozdemir, συν-επικεφαλής του Πράσινου Κόμματος της Γερμανίας και ένας ισχυρός σύμμαχος του HDP. Τα περισσότερα άλλα μέλη της μικρής ομάδας των Τουρκο-γερμανών στην Ομοσπονδιακή Βουλή υποστήριξαν επίσης το ψήφισμα.

Στην Τουρκία, το HDP έχει διευρύνει τον εαυτό του έτσι ώστε να είναι κάτι περισσότερο από ένα κουρδικό κόμμα και έχει γίνει μια ομάδα-ομπρέλα για όλες τις μειονότητες της Τουρκίας. Ως αποτέλεσμα, οι τοπικοί αξιωματούχοι του HDP στην κουρδικής πλειοψηφίας πόλη του Ντιγιαρμπακίρ έχουν ανακατασκευάσει μια αρμενική εκκλησία, εξέδωσαν μια απολογία προς τους Αρμένιους για τις σφαγές του 1915, και έχτισαν ένα μνημείο για τα θύματα. Στην Τουρκία, η αρμενική αιτία έχει ουσιαστικά ενωθεί με εκείνη των Κούρδων.