Το χάσμα των γενεών στην Ευρώπη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το χάσμα των γενεών στην Ευρώπη

Πώς οι συνταξιούχοι απειλούν το μέλλον της ηπείρου
Περίληψη: 

Για να αποφευχθεί η κατάρρευση των συνταξιοδοτικών συστημάτων, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να επιτύχουν μια ισορροπία μεταξύ τριών συχνά ασύμβατων αρχών: Οικονομική βιωσιμότητα, αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών, και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών.

Ο EDOARDO CAMPANELLA είναι οικονομολόγος για την ευρωζώνη στην UniCredit Bank και στην λίστα για το βραβείο συγγραφέων Bracken Bower Prize του 2015, που δίνεται από τους Financial Times και την McKinsey. Οι απόψεις που παρατίθενται εδώ είναι προσωπικές.

Από το ξέσπασμα της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, οι Έλληνες συνταξιούχοι έχουν γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος για τα οικονομικά και πολιτικά δεινά της ηπείρου. Οι διεθνείς πιστωτές ήταν εξαγριωμένοι από το γενναιόδωρο ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα, το οποίο επέτρεψε σε δημόσιους υπαλλήλους να συνταξιοδοτηθούν πρόωρα ήδη από την ηλικία των 50 ετών, και απαίτησαν ριζικές διορθώσεις [1] ως αντάλλαγμα για τα κεφάλαια διάσωσης. Πήραν αυτό που ζήτησαν˙ Σήμερα, οι συντάξεις στην Ελλάδα είναι 50% χαμηλότερες [2] σε σχέση με το 2010. Ως αποτέλεσμα, περίπου το 45% των Ελλήνων συνταξιούχων λαμβάνει μηνιαίες επιταγές κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας.

Ωστόσο, η σκληρότητα που εμφανίζεται [3] προς τους Έλληνες συνταξιούχους είναι ασυνήθιστη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων της ηπείρου κλίνει με τόσο μεγάλο βαθμό υπέρ των ηλικιωμένων, που οι συνταξιούχοι έχουν διατηρήσει τα προνόμιά τους, ακόμη και έναντι της στασιμότητας της ανάπτυξης [4], της κατάρρευσης των δημόσιων οικονομικών και της εκτίναξης της ανεργίας των νέων. Αλλά καθώς οι νέοι ωθούνται στο περιθώριο της κοινωνίας, η γεροντοκρατία της Ευρώπης γίνεται όχι μόνο οικονομικά μη βιώσιμη αλλά και ηθικά αφόρητη. Η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων των παλαιών και των νέων είναι συνεπώς απαραίτητη για να αποσοβήσει τις εκρηκτικές εντάσεις μεταξύ των γενεών.

Η ΓΚΡΙΖΑ ΙΣΧΥΣ

Οι συνταξιούχοι αποτελούν μια σχεδόν ασταμάτητη δύναμη στην ευρωπαϊκή πολιτική. Με ένα δημογραφικό βάρος 130 εκατομμυρίων ανθρώπων [5] -περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού της ΕΕ- μπορούν να αλλάξουν την έκβαση κάθε εκλογικής διαδικασίας. Αλλά η επιρροή τους δεν είναι μόνο συνάρτηση του αριθμού τους. Οι συνταξιούχοι είναι επίσης μια από τις πιο πολιτικά ενεργές ομάδες στην Ευρώπη.

Το δημοψήφισμα του Brexit [6] είναι μια περίπτωση επί τούτω. Παρά το γεγονός ότι η ψηφοφορία ήταν για το μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου, μόνο το 36% των Βρετανών ηλικίας 18 έως 24 εμφανίστηκαν στην κάλπη [7], σε αντίθεση με το 83% των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών. Οι νέοι είναι συντριπτικά υπέρ της Ευρώπης, και εάν είχαν ψηφίσει περισσότεροι από αυτούς, η Βρετανία δεν θα είχε [αποφασίσει να] αποχωρήσει από μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Μερικοί νεαροί [8] κατηγορούν τώρα τους γονείς τους και όχι τους συνομηλίκους τους, ότι τους στέρησαν ένα λαμπρό μέλλον).

07072016-1.jpg

Νεαροί διαμαρτύρονται για την απόφαση της Βρετανίας να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια διαδήλωση υπό τον τίτλο «Πορεία για την Ευρώπη», στο κεντρικό Λονδίνο, τον Ιούλιο του 2016. NEIL HALL / REUTERS
-------------------------------------------

Σε όλη την Ευρώπη, τα πολιτικά αποτελέσματα δείχνουν μια παρόμοια τάση προς τις προτιμήσεις των ηλικιωμένων. Το 2014, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ αντάμειψε τους ηλικιωμένους της [9] με πολλά συνταξιοδοτικά δώρα για την υποστήριξή τους στην τρίτη επανεκλογή της. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον υποσχέθηκε κατά την διάρκεια της εκστρατείας επανεκλογής του [10] την προστασία των δικαιωμάτων των συνταξιούχων, οι οποίοι, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, «έκαναν αυτό [το Ηνωμένο Βασίλειο] την μεγάλη χώρα που είναι σήμερα». Ο Ιταλός πρωθυπουργός Matteo Renzi σήμερα παίζει με μια παρόμοια υποχώρηση [11] σχετικά με την μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, και ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ μόλις που προσπάθησε [12] να αντιμετωπίσει ένα συνταξιοδοτικό έλλειμμα που έχει οριστεί να φθάσει τα 23 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020.

Οι ηλικιωμένοι έχουν επίσης γλιτώσει από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, τα μέτρα λιτότητας [13] που εγκρίθηκαν από την πρώτη κυβέρνηση του Κάμερον μείωσαν το εισόδημα του μέσου νοικοκυριού κατά περίπου 750 δολάρια, ενώ περιέκοψαν τα έσοδα της μέσης οικογένειας δύο συνταξιούχων κατά μόλις 36 δολάρια. Ακόμη και οι μεταρρυθμίσεις που εγκρίθηκαν μεταξύ του 2010 και του 2014 επηρεάζουν κυρίως τα δικαιώματα των μελλοντικών συνταξιούχων. Η Ιταλία αύξησε την ηλικία συνταξιοδότησης, η Ισπανία συνέδεσε τα μελλοντικά δικαιώματα με το προσδόκιμο ζωής, και η Γαλλία αύξησε τις εισφορές που καταβάλλονται από τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους. Όλα αυτά θωράκισαν τις συντάξεις των ήδη συνταξιούχων. Αυτό είναι ένα γνωστό μοτίβο για την Ευρώπη: Όταν οι μη ρεαλιστικές υποσχέσεις περί την συνταξιοδότηση συγκρούονται με την πραγματικότητα της γηράσκουσας ηπείρου, οι πολιτικοί μετατοπίζουν το βάρος στην επόμενη γενιά. Σε ακραίες περιπτώσεις, όπως η Ιταλία, οι συνταξιοδοτικές παροχές εξακολουθούν να είναι δυο με τρεις φορές υψηλότερες από όσο θα συνεπάγονταν οι εισφορές [14]. Οι μελλοντικοί συνταξιούχοι –οι σημερινοί νέοι- μόλις που θα πάρουν όσα πληρώνουν.

Εκτός από την πολιτική εξουσία, οι συνταξιούχοι ελέγχουν ένα δυσανάλογο ποσό του πλούτου. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δαπανούν, κατά μέσο όρο, το 15% του ΑΕΠ τους [5] για συντάξεις, αλλά μόνο 7% στις πολιτικές για την εκπαίδευση και την οικογένεια. Τα έσοδα του μέσου Ευρωπαίου συνταξιούχου [15] είναι τόσο υψηλά όσο εκείνα του μέσου ενεργού εργαζόμενου, και σε ορισμένες χώρες είναι ακόμη υψηλότερα. Τέλος, οι συνταξιούχοι είναι λιγότερο πιθανό από ό, τι το υπόλοιπο του πληθυσμού να κινδυνέψουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό [16]. Αυτό δεν ήταν πάντα έτσι: Στην δεκαετία του 1960, οι Βρετανοί ηλικίας 65-70 ετών ήταν στο κάτω 25% της κατανομής του εισοδήματος της χώρας [17]˙ τώρα είναι στο ανώτερο 40%.

ΤΟ ΤΡΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΗΣΗΣ