Κίνδυνοι και ανταμοιβές από τους πρόσφυγες

Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, το στρατόπεδο προσφύγων Zaatari [1] κατά μήκος των συνόρων της Ιορδανίας με την Συρία έχει υποστεί μια εντυπωσιακή μεταμόρφωση. Αυτό που κάποτε ήταν ένας απομονωμένος οικισμός στην έρημο έχει γίνει μια πολυσύχναστη, παράδοξα ζωντανή πόλη 80.000 ανθρώπων. Σχεδόν κάθε ένας από τους κατοίκους του έχει υποστεί αφάνταστη ζημιά και χρειάζεται βοήθεια από την διεθνή κοινότητα, αλλά δεν περιμένουν ακριβώς για αυτό. Στο δάσος από σκηνές και προκατασκευασμένα σπίτια, κουρείς και δάσκαλοι, πωλητές φρούτων και αρτοποιοί -όλοι πρόσφυγες από την Συρία- παίζουν έναν ρόλο στην τοπική οικονομία τους.

Είναι ένα φαινόμενο που έχουμε δει και παλιότερα δουλεύοντας με ανθρώπους που έχουν ξεφύγει από βίαιες συγκρούσεις σε μέρη όπως το Νταρφούρ, ο Λίβανος και το Ιράκ. Αφότου έχασαν τα πάντα, πολλοί εκτοπισμένοι άνθρωποι έχουν την αντοχή και την επινοητικότητα για να προσπαθήσουν ξανά. Και αυτό θέτει ένα ερώτημα: Γιατί αυτά τα άτομα, με τα διάφορα υπόβαθρα και τα ταλέντα τους, εκλαμβάνονται τόσο σπάνια ως οικονομική ευκαιρία; Είναι ένα ερώτημα που απευθύνθηκε σε δύο σημαντικές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν αυτόν τον μήνα στην διάρκεια των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη: Την Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τους Μετανάστες στις 19 Σεπτεμβρίου, ακολούθησε την επόμενη ημέρα η Σύνοδος Κορυφής των ηγετών για τους Πρόσφυγες, που φιλοξενήθηκε από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα. Η σύνοδος κορυφής του ΟΗΕ έκανε έκκληση [2] για μια αντιμετώπιση των κρίσεων που πηγαίνει πέρα από την ανθρωπιστική βοήθεια για να αγκαλιάζει την απασχόληση και την εκπαίδευση. Ο Ομπάμα επιδιώκει ενισχυμένα εργασιακά δικαιώματα για τους πρόσφυγες, εν μέσω άλλων μαζικών αυξήσεων της αρωγής για τους πρόσφυγες.

Η Rana, μια Σύρια πρόσφυγας, εργάζεται σε έναν χειροποίητο αργαλειό για το Jasmine, ένα πρόγραμμα το οποίο προσλαμβάνει και εκπαιδεύει Σύριες πρόσφυγες για να δημιουργήσουν χειροτεχνήματα, στο Αμμάν της Ιορδανίας, στις 11 Ιουλίου 2016. MUHAMMAD HAMED / REUTERS
--------------------------------

Χωρίς αμφιβολία, οι πιέσεις που θέτουν οι πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής σήμερα είναι τεράστιες. Ο πληθυσμός του Λιβάνου που είναι τέσσερα εκατομμύρια, για παράδειγμα, έχει διογκωθεί κατά 25% με την άφιξη των Σύριων που έφυγαν από την πατρίδα τους. Τα παιδιά πρόσφυγες περιλαμβάνουν το 50% των μαθητών δημοτικού σχολείου εκεί, και το ποσοστό ανεργίας του Λιβάνου έχει διπλασιαστεί [3] από το 2011. Τα κράτη που συνορεύουν με πολεμικές ζώνες χρειάζονται πολύ περισσότερη βοήθεια από την διεθνή κοινότητα για την παροχή αρωγής στα 60 εκατομμύρια προσφύγων παγκοσμίως. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι οι χώρες που υποδέχτηκαν τους περισσότερους πρόσφυγες, κυρίως ο Λίβανος και η Ιορδανία, έχουν ανάγκη 5,8 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο φέτος για να συμπληρώσουν ανάγκες υποδομών˙ από το νερό μέχρι τις εγκαταστάσεις υγείας, οι οργανισμοί κοινής ωφέλειας των χωρών δύσκολα μπορούν να φέρουν το βάρος ενός διογκούμενου πληθυσμού.

Σίγουρα, η οικονομική συμμετοχή των προσφύγων στις χώρες υποδοχής δεν σημαίνει ότι οι εν λόγω τόποι πρέπει να γίνουν ο μόνιμος προορισμός για την πλειοψηφία των προσφύγων. Πολλοί ελπίζουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και πολλοί άλλοι θα προχωρήσουν σε μια τρίτη χώρα για μόνιμη επανεγκατάσταση. Μέχρι τότε, όμως, η διεθνής κοινότητα πρέπει να αναγνωρίσει -και να βοηθήσει στην άμβλυνσή του- τον δημογραφικό φόρτο που επιβάλλεται στους λαούς που συνορεύουν με τις συγκρούσεις της περιοχής. Και μακροπρόθεσμα, η απελευθέρωση της οικονομικής ενέργειας των εκτοπισμένων είναι ο καλύτερος δρόμος για την μείωση της επιβάρυνσης των κρατών υποδοχής, μόνιμα ή αλλιώς, και για τον περιορισμό του κινδύνου ριζοσπαστικοποίησης, ιδίως δεδομένου ότι οι πρόσφυγες τώρα συνήθως περνούν περίπου 17 χρόνια σε νομικό κενό.

Τα ποιοτικά δεδομένα σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα των εκτοπισμένων πληθυσμών είναι σπάνια, αλλά μια εντεινόμενη έρευνα σηματοδοτεί ελπιδοφόρες κατευθύνσεις. Στο Κλίβελαντ, για παράδειγμα, τα 4,8 εκατ. δολάρια που ξόδεψαν οι τοπικοί φορείς επανεγκαθιστώντας ανθρώπους το 2012 απέδωσαν περίπου 48 εκατομμύρια δολάρια σε οικονομικές επιδράσεις [4], σύμφωνα με μια μελέτη από την Chmura Economics & Analytics. Η εταιρεία δήλωσε ότι οι πρόσφυγες ήταν περισσότερο επιχειρηματικοί και κατέγραψαν μεγαλύτερη επιχειρηματική επιτυχία συγκριτικά με τους ντόπιους, και η προστιθέμενη αγοραστική τους δύναμη συχνά βοηθά στην αναζωογόνηση κοινοτήτων που εξασθενίζουν.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε επίσης να επωφεληθεί από την εισροή [5] κατά το τελευταίο έτος περίπου 1,2 εκατομμυρίων αιτούντων άσυλο, δήλωσε πρόσφατα η Κριστίν Λαγκάρντ του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, επικαλούμενη έρευνα από τους οικονομολόγους του Ταμείου. Οι χώρες της ΕΕ που καταφέρνουν να φέρνουν πρόσφυγες στο εργατικό δυναμικό τους θα μπορούσαν να προσθέσουν 0,2 ποσοστιαίες μονάδες στην ανάπτυξη από το 2020, σύμφωνα με την Λαγκάρντ, κάτι που θα οφείλεται σε μια αύξηση της προσφοράς εργασίας καθώς και των καταναλωτικών δαπανών. Στο περιβάλλον της αργής ανάπτυξης της Ευρώπης, αυτή η προσθήκη είναι σημαντική, είπε.

Σαφώς, το γενικότερο πλαίσιο έχει σημασία [6]: Η Ιορδανία και ο Λίβανος -μικρές χώρες με περιορισμένους πόρους και λεπτές δημογραφικές ισορροπίες- αντιμετωπίζουν μια μεγαλύτερη πρόκληση στο να απορροφήσουν τους πληθυσμούς προσφύγων από όσο έκαναν η Ευρώπη ή οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, όταν ενσωμάτωσαν 880.000 Βιετναμέζους μετά τον πόλεμο των ΗΠΑ στην χώρα τους. Αλλά υπάρχουν ιστορίες επιτυχίας και πέρα από τις προηγμένες οικονομίες.

Για παράδειγμα, η Τουρκία, της οποίας ο πληθυσμός αποτελείται τώρα κατά περίπου 3% από Σύριους, είδε την οικονομία της να αναπτύσσεται κατά 4% πέρσι, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, κάτι που δύσκολα ταιριάζει με τα τελευταία χρόνια. Παρά το βάρος των προσφύγων, εν τω μεταξύ, το ΔΝΤ αναμένει το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του Λιβάνου να αυξηθεί κατά ένα τοις εκατό [7] φέτος και της Ιορδανίας να αυξηθεί κατά 3,2% [8]. Είναι αλήθεια ότι η διεθνής βοήθεια διαδραματίζει έναν ρόλο στην τόνωση αυτής της ανάπτυξης, αλλά σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η βοήθεια για τους πρόσφυγες δεν πλησιάζει στο να συμψηφίσει [9] τις αρνητικές επιπτώσεις της συριακής κρίσης.

Το 2014, το Κέντρο Προσφυγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μελέτησε την οικονομική ζωή των προσφύγων στην Ουγκάντα [10], όπου εκτοπισμένοι Σομαλοί, Κονγκολέζοι και οι άλλοι επιτρέπεται να εργάζονται και να κάνουν επιχειρήσεις. «Παρά την απομακρυσμένη τοποθεσία των αγροτικών οικισμών των προσφύγων, αυτές οι περιοχές ‘φώλιασαν’ στις τοπικές οικονομίες της Ουγκάντα, προσελκύοντας αγαθά, ανθρώπους και κεφάλαια από το εξωτερικό στις ζωηρές εσωτερικές αγορές τους», ανέφερε το Κέντρο. Η μελέτη αμφισβήτησε «πέντε δημοφιλείς μύθους» σχετικά με τους πρόσφυγες -ότι οι οικονομίες τους είναι απομονωμένες και ότι αποτελούν βαρίδια, είναι ομοιογενείς, τεχνολογικά αναλφάβητοι, και εξαρτώμενοι από την ανθρωπιστική βοήθεια. Ο διευθυντής του κέντρου έρευνας, Alexander Betts, είναι μεταξύ εκείνων οι οποίοι υποστηρίζουν προσεγγίσεις [11] που θα επιτρέψουν στους εκτοπισμένους να εργάζονται χωρίς να απειλείται η τοπική απασχόληση. Στην Ιορδανία, για παράδειγμα, υποχρησιμοποιούμενες ειδικές επιχειρηματικές ζώνες [12] -μια βρίσκεται λίγα μίλια από το Zaatari- θα μπορούσαν να γίνουν μαγνήτες εργασίας για τους πρόσφυγες της Συρίας και κόμβοι για ιορδανικές, διεθνείς και δραπετεύουσες συριακές εταιρείες.

Παρά το γεγονός ότι αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει στην Ιορδανία [13] η οποία φιλοξενεί ένα εκατομμύριο Σύριους, εκεί που η παλίρροια των προσφύγων είναι πιο μέτρια, το μοντέλο ενσωμάτωσης της Ουγκάντα μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα. Ο Λίβανος και σε έναν βαθμό η Ιορδανία θα πρέπει να μεταρρυθμίσουν τους εργασιακούς νόμους τους ώστε να δημιουργηθούν ευκαιρίες για τους πρόσφυγες, ενώ θα προστατεύονται παράλληλα οι ντόπιοι. Το να αναλυθούν οι αγορές εργασίας για μη καλυπτόμενες ανάγκες και να αναζητηθούν τα κενά σε αγαθά και υπηρεσίες που θα μπορούσαν να καλυφθούν από τους πρόσφυγες, θα πρέπει να αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα. Αυτό το έργο θα μπορούσε να αλλάξει όλη την προσέγγιση του κόσμου για την υποστήριξη των προσφύγων και, όπως το έθεσε η ομάδα της Οξφόρδης, «θα μετατρέψει τις ανθρωπιστικές προκλήσεις σε βιώσιμες ευκαιρίες».

Μια γενική άποψη του προσφυγικού καταυλισμού Al Zaatari στην ιορδανική πόλη Mafraq, κοντά στα σύνορα με την Συρία, στις 7 Μαρτίου 2016. MUHAMMAD HAMED / REUTERS
-------------------------------------------

Μια ομάδα εργασίας με επικεφαλής το αμερικανικό Ινστιτούτο Ειρήνης (U.S. Institute of Peace) [14] για το Ατλαντικό Συμβούλιο (Atlantic Council) κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα νωρίτερα φέτος, ως μέρος μιας πολυ-εταιρικής αναθεώρησης της στρατηγικής της Μέσης Ανατολής. Ένας τρόπος για να ξεπεραστούν οι εντάσεις μεταξύ των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής τους θα είναι η καθιέρωση μιας επίσημης διαδικασίας διαλόγου για τον εντοπισμό κοινών προβλημάτων -αγορές εργασίας, εργατική νομοθεσία και μισθοί, για παράδειγμα- και την εξεύρεση κοινών λύσεων.

Ο Λίβανος, ο οποίος φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό εκτοπισμένων ως ποσοστό παγκοσμίως, είναι ένα ακραίο παράδειγμα. Κανένας από τους πρόσφυγές του δεν ζει σε καταυλισμούς. Οι μισοί από τους σε ηλικία εργασίας Σύριους πρόσφυγες είναι «οικονομικά ενεργοί», σύμφωνα με την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Το ΔΝΤ εκτίμησε ότι η δραστηριότητα αύξησε την προσφορά εργασίας της χώρας κατά το ήμισυ στο τέλος του 2014. Ωστόσο, οι πρόσφυγες ανταγωνίζονται με τους Λιβανέζους πολίτες; Μάλλον όχι πολύ [15], συμπέρανε μια έκθεση του 2015 από την Παγκόσμια Τράπεζα. Οι περισσότεροι είναι σε θέσεις εργασίας μη έως ημι-ειδικευμένων στον τομέα της παραοικονομίας. Έτσι, είναι οι Σύριοι και οι άλλοι αλλοδαποί εργαζόμενοι που κατείχαν αυτές τις θέσεις εργασίας πριν από την εισροή που έχουν φορτωθεί το βάρος του νέου ανταγωνισμού.

Η de facto πρόσβαση των Σύριων στην λιβανέζικη αγορά εργασίας θα πρέπει να νομιμοποιηθεί σε συνδυασμό με μια ευρύτερη αναμόρφωση της εργατικής νομοθεσίας της χώρας ώστε να αντιμετωπιστούν τα υφιστάμενα κενά. Όπως είναι, οι ξένοι εργάτες απαγορεύονται σε κάποια επαγγέλματα όπου θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι, και υπάρχουν και άλλοι τύποι εργασίας όπου θα μπορούσαν να είναι πιο επωφελείς συνολικά ώστε οι Λιβανέζοι να προστατεύονται από τον ανταγωνισμό των χαμηλότερων μισθολογίων των αλλοδαπών, όπως για παράδειγμα οι τεχνίτες, οι αρτοποιοί ή οι εργαζόμενοι εργαστήρια επισκευών.

Στην μεγαλύτερη και πιο ανεπτυγμένη Τουρκία, μια προσεκτική ανάλυση των επιπτώσεων των προσφύγων στην οικονομία δείχνει ότι «οι κίνδυνοι και οι ευκαιρίες είναι στενά συνυφασμένες» [16], σύμφωνα με μια έκθεση του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών Μέσης Ανατολής που εδρεύει στην Άγκυρα, η οποία δημοσιοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2015.

Από την αρνητική πλευρά, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί δραστικά στις παραμεθόριες περιοχές και ο πληθωρισμός επιταχύνθηκε. Και οι παράνομα εργαζόμενοι έχουν πιέσει προς τα κάτω τους μισθούς, ενώ οι μικρές επιχειρήσεις που αρνούνται να τους προσλάβουν αντιμετωπίζουν αθέμιτο ανταγωνισμό από εκείνες που το κάνουν.

Γενικότερα, όμως, η οικονομία έχει ωφεληθεί με κάποιους τρόπους. Οι Σύριοι δεν έχουν πάρει θέσεις εργασίας από τους ντόπιους, είπαν οι συγγραφείς της έκθεσης. Μάλλον, κάνουν δουλειές που δεν θέλουν να κάνουν οι ντόπιοι, καλύπτοντας την ζήτηση για ανειδίκευτη εργασία και βοηθώντας στον δελεασμό επενδύσεων. Οι Σύριοι έμποροι και επενδυτές, κυρίως από την εμπορική πρωτεύουσα της χώρας, το Χαλέπι, έχουν μετακινηθεί προς την Τουρκία, τονώνοντας την οικονομική δραστηριότητα.

Το πρόβλημα των εκτοπισμένων δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, οπότε ήρθε η ώρα να γίνει ό,τι καλύτερο από αυτό. Είναι δύσκολο να πεισθούν οι πολίτες ότι η κρίση θα μπορούσε να φέρει και την ευκαιρία. Αλλά γίνεται. Με νέες ιδέες, πιο ανοιχτή συζήτηση, και δημιουργικά οικονομικά σχέδια, τα άτομα που δραπετεύουν από τις διώξεις και την βία θα μπορούσαν να μεταμορφωθούν από βάρος σε όφελος.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-21/risk-and-reward

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35492705
[2] http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=54948#.V-GJ4pMrLm0
[3] http://www.sciences-po.usj.edu.lb/pdf/The%20Syrian%20Crisis%20%20its%20I...
[4] http://www.hias.org/sites/default/files/clevelandrefugeeeconomic-impact.pdf
[5] http://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2016/sdn1602.pdf
[6] https://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2016/sdn1602.pdf
[7] http://www.imf.org/external/country/LBN/index.htm
[8] http://www.imf.org/external/country/JOR/index.htm
[9] http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Impact%20of%20H...
[10] http://www.rsc.ox.ac.uk/files/publications/other/refugee-economies-2014.pdf
[11] https://www.youtube.com/watch?v=tiWwrdMqvvM
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/levant/2015-10-20/help-refugees-...
[13] http://www.kas.de/wf/en/33.37808/
[14] http://www.usip.org/publications/2016/04/13/panel-urges-new-view-of-midd...
[15] http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2...
[16] http://www.orsam.org.tr/en/enUploads/Article/Files/201518_rapor195ing.pdf

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition