Αντίο Φιντέλ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αντίο Φιντέλ

Το αβέβαιο μέλλον της Κούβας
Περίληψη: 

Βραχυπρόθεσμα, ο θάνατος του ιστορικού ηγέτη της επανάστασης κατά πάσα πιθανότητα θα εξυπηρετήσει πρώτα στο να συσπειρωθεί μια άμυνα του αντικαπιταλιστικού πυρήνα τηε Κούβας. Το πόσο καιρό θα κρατήσει μια τέτοια στάση του τύπου «περίμενε και θα δούμε», αποτελεί εικασία.

Ο MICHAEL J. BUSTAMANTE είναι επίκουρος καθηγητής Λατινοαμερικανικής Ιστορίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριδα.

Για τους Κουβανούς και τους παρατηρητές της Κούβας, δεν ήταν τίποτα λιγότερο από σουρεαλιστικό το να δουν ως πρώτη είδηση την ανακοίνωση του θανάτου του Φιντέλ Κάστρο την Παρασκευή το βράδυ. Μετά από τόσους ψευδείς συναγερμούς, μετά από δέκα χρόνια που παρατηρούν τον αποτραβηγμένο, αδύναμο επαναστάτη να υποδέχεται περιοδικούς επισκέπτες, η λογική πρώτη αντίδραση ήταν η υγιής καχυποψία. Μόνο όταν ο πρέσβης της Κούβας στην Ουάσιγκτον αναμετέδωσε την είδηση άρχισε να εμπεδώνεται ότι αυτή την φορά ήταν αληθινή.

Πίσω στο 2006, όταν οι κουβανικές Αρχές ανακοίνωσαν για πρώτη φορά ότι ο Κάστρο είχε παραιτηθεί από την εξουσία λόγω ασθενείας, οι προβλέψεις [1] περί της δικής του -και της κουβανικής κυβέρνησης- επικείμενης κατάρρευσης ήταν «μια δεκάρα η οκά». Όπως και οι προηγούμενες μετα-σοβιετικές προβλέψεις για την «τελευταία ώρα» του Κάστρο [2] αποδείχθηκαν ομοίως αναληθείς. Οι προβλέψεις για το τι θα έρθει τώρα [3] θα πρέπει ως εκ τούτου να πασχίσουν να έχουν λιγότερη βεβαιότητα, συγκρατούμενες από εκείνη την προγενέστερη εμπειρία.

Φυσικά, μερικά πράγματα φαίνονται όντως προκαθορισμένα, δηλαδή η αποκάλυψη του θανάτου του Κάστρο διεθνώς -με τις προετοιμασμένες νεκρολογίες και τις προεπιλεγμένες φωτογραφίες που έχουν προγραμματιστεί χρόνια πριν. Στο νησί, εν τω μεταξύ, οι διαδικασίες και τα πρωτόκολλα ασφάλειας για την κηδεία έχουν χωρίς καμία αμφιβολία σχεδιαστεί από καιρό. Εκτός αυτού, για τους εναπομείναντες πιστούς, ο θάνατος του ανθρώπου δεν θα είναι ποτέ πραγματικός εφ’ όσον οι ιδέες του επιβιώνουν, ένα αίσθημα που συνελήφθη σε μια αφίσα [4] που μπορούσε να δει κανείς στην Αβάνα το 2008. Έδειχνε ένα πλήθος από Φιντέλ να παρελαύνει με αρμονία πάνω από την λεζάντα «Η Κούβα μετά τον Κάστρο», επιτιμώντας έτσι τα σχέδια της μετάβασης που είχε προηγουμένως επινοήσει η κυβέρνηση Μπους για το νησί. Οι αρχές του ιδρυτή, υπονοούσε η αφίσα, θα ζουν αιωνίως σε κάθε σπίτι και σε κάθε δρόμο της Κούβας.

Αλλά αν αυτή η πεποίθηση ήταν συζητήσιμη πριν από οκτώ χρόνια, φαίνεται ακόμα πιο εύθραυστη σήμερα. Από την δεκαετία του 1990, το πολυδιαφημισμένο αίτημα της Κούβας για εθνική κυριαρχία έχει φθηνύνει λόγω της συνεχιζόμενης εξάρτησης του νησιού από την ξένη οικονομική υποστήριξη –είτε πρόκειται για το πετρέλαιο από την Βενεζουέλα, είτε για τους τουρίστες από την Ευρώπη, είτε για τα εμβάσματα από την κουβανική διασπορά. Εν τω μεταξύ, οι ιδεολογικές ταμπέλες όπως ο σοσιαλισμός, έχουν γίνει όλο και πιο χαλαρής σημασίας, δεδομένου μάλιστα ότι το κουβανικό κράτος άρχισε το καλόπιασμα χιλιάδων απολυθέντων εργαζομένων με θέσεις εργασίας σε έναν προσεκτικά ανοιγμένο, αυστηρά ρυθμισμένο ιδιωτικό τομέα. Προσθέστε σε αυτό τις πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες των δύο ετών επαναπροσέγγισης με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ακόμη και ο ισχυρότερος πυλώνας της κοσμοθεωρίας του Κάστρο -ο αντιαμερικανισμός- έχει φθάσει να αμφισβητείται. Οι Κουβανοί τώρα χαριτολογούν αναφερόμενοι στις εισαγόμενες (από τη Δομινικανή Δημοκρατία) μπύρες «Presidente» ως «Ομπάμα», και η αμερικανική σημαία [5] είναι ένα δημοφιλές σύμβολο για τα T-shirts και τα τζιν των εφήβων.

Οι ξένοι πρέπει πάντα να αντιστέκονται στον πειρασμό να βλέπουν τις υποθέσεις της Κούβας ως αυστηρά συναρτώμενες της σχέσης του νησιού με τον βορρά. Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι οι δειλές προσπάθειες επιδιόρθωσης των διμερών σχέσεων διαταράσσουν σημαντικά αντί να ενισχύουν το στάτους κβο του νησιού. Η ύφεση [στις σχέσεις] ξεκίνησε με μια πρωτοφανή πλημμύρα επισκεπτών. Έδωσε ώθηση στην οικονομία των μικρών επιχειρήσεων [6], με μια συνοδευτική αύξηση της ανισότητας για εκείνους που εξακολουθούν να εργάζονται αποκλειστικά και μόνο για το κράτος. Το πιο σημαντικό, μείωσε την αντίληψη των Ηνωμένων Πολιτειών για το νησί ως τον αιώνιο εχθρό τους. Οι εσωτερικοί επικριτές είχαν ουσιαστικά δίκιο όταν επισήμαναν ότι ο στόχος της Ουάσιγκτον για προώθηση της μακροπρόθεσμης πολιτικής και οικονομικής αλλαγής στο νησί δεν είχε αλλάξει πραγματικά. Αλλά όσο η πολιτική του Ομπάμα για την Κούβα έδωσε νέα πνοή σε παλιές αντιλήψεις –η Κούβα ως οπισθοδρομική «κάψουλα του χρόνου», η Κούβα ως «παρθένα αγορά» που θα «ανοίξει» από την Αμερική- ήταν δύσκολο να βρει κάποιος Κουβανούς επί τόπου που δεν είχαν εμψυχωθεί, μη ρεαλιστικά κατά καιρούς, από αυτό που θα μπορούσε να έρθει ως αποτέλεσμα.

Όμως, οι διμερείς δεσμοί δεν είναι τόσο σταθεροί για να είναι άθραυστοι. Παρά τους έξι γύρους των ρυθμιστικών τροποποιήσεων και μια νέα προεδρική οδηγία [7] από την κυβέρνηση Ομπάμα, το μεγαλύτερο μέρος του εμπάργκο παραμένει στην θέση του. Οι εμπορικές πτήσεις μεταξύ του Μαϊάμι και της Αβάνας έχουν οριστεί να ξεκινήσουν αυτή την εβδομάδα, αλλά σε γενικές γραμμές οι επιχειρηματικοί δεσμοί παραμένουν αδύναμοι [8]. Κατά την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο εκλεχθείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, δεσμεύτηκε να αναιρέσει κάθε ένα από τα μέτρα του Ομπάμα για την Κούβα για να «πετύχει μια καλύτερη συμφωνία». Αν θα τηρήσει την υπόσχεσή του μένει ακόμα να το δούμε. Ανεξάρτητα από αυτά, μερικοί Κουβανοί γραφειοκράτες μπορεί τώρα να εύχονται να ήταν λιγότερο επιφυλακτικοί στην εξασφάλιση του αμερικανικού εμπορίου και των επενδύσεων σε αυτά τα ανοίγματα του εμπάργκο που όντως επέτρεψε ο απερχόμενος πρόεδρος.