Ο γρίφος του λαϊκισμού στην Αυστρία

Για πολλούς διεθνείς παρατηρητές, το φλερτ της Αυστρίας με τον δεξιό λαϊκισμό είναι κάτι σαν γρίφος. Η Αυστρία είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης [1] και από καιρό αποτελεί μοντέλο πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας. Έχει μια αποτελεσματική κυβέρνηση, άριστες δημόσιες υποδομές, και γενικά χαμηλά ποσοστά ανεργίας και εγκληματικότητας. Και παρ’όλο που οι Αυστριακοί θα μπορούσαν κάποτε να επικριθούν για την απροθυμία τους να αντιμετωπίσουν την ενοχή του έθνους τους [2] για τον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα, κι αυτό επίσης έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια καθώς έχει βαθύνει η συνειδητοποίηση των πολιτών για τον ρόλο της χώρας και στις δύο αυτές τραγωδίες.

Παρ’ όλα αυτά, κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών, ο ριζοσπαστικός δεξιός λαϊκισμός έχει μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία στην Αυστρία από όση ίσως οπουδήποτε αλλού στην Δυτική Ευρώπη. Στις 4 Δεκεμβρίου, στις προεδρικές εκλογές της Αυστρίας, οι ψηφοφόροι προσέφεραν σαφή νίκη στον Alexander Van der Bellen, τον πρώην επικεφαλής των αριστερόστροφων Πρασίνων. Ωστόσο, ο Norbert Hofer, ο υποψήφιος του δεξιού λαϊκίστικου αυστριακού Κόμματος της Ελευθερίας, κέρδισε το περίπου 46% των ψήφων, όχι μόνο θέτοντας ένα νέο ρεκόρ για το κόμμα του, αλλά και εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη στήριξη από οποιαδήποτε άλλη δυτικοευρωπαϊκή δεξιόστροφη λαϊκιστική ομάδα [3 ] έχει πετύχει ποτέ σε εθνικές εκλογές.

Η ήττα του Hofer φάνηκε να σπάει ένα σερί [νικών] των λαϊκιστικών και αντι-κατεστημένων δυνάμεων [4] που έχει ταράξει την Δύση κατά το παρελθόν έτος. Αλλά αν τα κύρια κόμματα της Αυστρίας θέλουν να εμποδίσουν το Κόμμα της Ελευθερίας από μια ακόμα ισχυρή παρουσία στις επόμενες βουλευτικές εκλογές, πρέπει να ξεπεράσουν το αδιέξοδο που τους έχει αποτρέψει να εισαγάγουν μεταρρυθμίσεις, έτσι ώστε να μπορέσουν να τονώσουν την οικονομία, να καταπολεμήσουν την ανεργία και να αποκτήσουν κάποια μόχλευση στην προσφυγική και μεταναστευτική πολιτική της Αυστρίας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ

Η Αυστρία κυβερνάται από μια κοινοβουλευτική συμμαχία που περιλαμβάνει τους κεντροαριστερούς Σοσιαλδημοκράτες και το κεντρο-συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα. Αυτά τα δύο κόμματα και οι άμεσοι προκάτοχοί τους, ίδρυσαν την Δημοκρατία της Αυστρίας το 1918, προήδρευσαν στην ανασύστασή της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και έχουν κυβερνήσει έκτοτε, κυρίως μέσω μεγάλων συνασπισμών (grand coalitions).

Τις τελευταίες δεκαετίες, το συνδυασμένο μερίδιο ψήφων των Σοσιαλδημοκρατών και του Λαϊκού Κόμματος έχει πέσει κατακόρυφα, από το 91% το 1983 σε περίπου 50% το 2013. Καθώς η δημοτικότητα αυτών των κομμάτων εξασθένισε, η αυξανόμενη δύναμη του Κόμματος Ελευθερίας και ο πολιτικός ριζοσπαστισμός του άφηναν συχνά τα δύο μεγάλα κόμματα με καμία άλλη εναλλακτική λύση παρά να συνεχίζουν την αμήχανη συμμαχία τους. Αυτό, με την σειρά του, έχει εντείνει την επιθυμία του κοινού για αλλαγή. (Το 2000, το Λαϊκό Κόμμα προσπάθησε να σπάσει αυτόν τον κύκλο με τον σχηματισμό κυβέρνησης με το Κόμμα της Ελευθερίας [5], αλλά τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά: Η συμπερίληψη του Κόμματος της Ελευθερίας στον κυβερνητικό συνασπισμό προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, επιβολή διμερών κυρώσεων σε Αυστριακούς αξιωματούχους, μια απώλεια για το Λαϊκό Κόμμα στις εκλογές του 2006, και μια απότομη πτώση για το Κόμμα της Ελευθερίας στις δημοσκοπήσεις.)

Δεδομένου ότι τόσο οι Σοσιαλδημοκράτες όσο και το Λαϊκό Κόμμα είναι σθεναρά υπέρ της Ευρώπης, έχουν δεχθεί το μεγαλύτερο μέρος των κατηγοριών για τις αρνητικές συνέπειες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που άρχισαν με τα αντιλαϊκά μέτρα λιτότητας και τις διαρθρωτικές προσαρμογές που εφάρμοσε η Αυστρία μετά την ένταξή της στην ΕΕ το 1995. Η εισροή Ανατολικοευρωπαίων μεταναστών που ακολούθησε την διεύρυνση της ΕΕ περίπου μια δεκαετία αργότερα και οι διάφορες πρόσφατες κρίσεις της Ένωσης έχουν διαβρώσει περαιτέρω την λαϊκή υποστήριξη για την ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, η Αυστρία είναι τώρα ένα από τα πιο ευρωσκεπτικιστικά μέλη της Ένωσης.

Από ορισμένες απόψεις, το γεγονός αυτό αντανακλά την ιστορικά αμφίθυμη στάση της Αυστρίας προς την Ευρώπη. Η Αυστρία έχει από καιρό δεσμευτεί έντονα στην ουδετερότητα -μια θέση που πολλοί Αυστριακοί θεωρούν ως το θεμέλιο της ασφάλειας της χώρας τους και κάτι που εξηγεί γιατί η χώρα ποτέ δεν εντάχθηκε στην υπό αμερικανική ηγεσία συμμαχία του ΝΑΤΟ. Για το μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής εποχής, η Αυστρία κράτησε επίσης κάποια απόσταση από τον Δυτικό φιλελεύθερο καπιταλισμό, διατηρώντας αντ’ αυτού ένα σύστημα γνωστό ως «κοινωνική συνεργασία». Οι περισσότεροι Αυστριακοί πιστώνουν στο εν λόγω σύστημα (βάσει του οποίου η εργασία και το κεφάλαιο συνεργάζονται πάνω σε θέματα όπως η διαπραγμάτευση των μισθών και οι επιχειρηματικοί κανονισμοί μέσα στο υποστηριζόμενο από την κυβέρνηση πλαίσιο) την ευημερία της χώρας τους και το ισχυρό κράτος πρόνοιας.

Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση διάβρωσε αμφότερες αυτές τις θέσεις. Η Αυστρία συμμετέχει τώρα στην αμυντική αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και η ευρωπαϊκή οικονομική ολοκλήρωση έχει εκθέσει την Αυστρία στις φιλελεύθερες πιέσεις της αγοράς και διάβρωσε ορισμένες σημαντικές πτυχές της κοινωνικής συνεργασίας της. Η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων και η πίεση από τις Βρυξέλλες για απορρύθμιση, έχουν αποδυναμώσει την διαπραγματευτική δύναμη των συνδικάτων και αύξησαν τις διαφορές στους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας στις βιομηχανίες.

Ταυτόχρονα, η ένταξη της Αυστρίας στην ενιαία αγορά της ΕΕ έχει παρουσιάσει νέες οικονομικές ευκαιρίες, κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, όπου η πολιτισμική τεχνογνωσία της Αυστρίας και οι ιστορικοί δεσμοί βοήθησαν να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους επενδυτές της περιοχής. Αλλά αν οι συνολικές επιπτώσεις της ένταξης στην ΕΕ ήταν θετικές, ήταν επίσης άνισες. Καθώς η Αυστρία έχει γίνει πιο ευημερούσα, ανταγωνιστική και πολιτιστικά πολύμορφη, πολλοί εργάτες έχουν χάσει τις δουλειές τους, όπως και πολλοί Αυστριακοί χωρίς πανεπιστημιακά πτυχία. Οι Αυστριακοί της κατώτερης μεσαίας τάξης και οι εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα έχουν πληγεί από στασιμότητα στις αμοιβές τους, και το κόστος ζωής, ιδιαίτερα της στέγασης, έχει αυξηθεί σημαντικά.

Περίπου το 75% των Αυστριακών [6] είτε ήταν θυμωμένοι με, είτε απογοητευμένοι από, την πολιτική της χώρας τους το 2011, και η έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού [7] στην Βιέννη δεν φαίνεται να έχει βελτιωθεί από τότε. Πολλοί στην χώρα -και όχι μόνο αυτοί που υποστηρίζουν το Κόμμα της Ελευθερίας- πιστεύουν επίσης ότι η κυβέρνησή τους έχει χειριστεί λανθασμένα την μεταναστευτική κρίση. Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση ταλαντευόταν σε αυτό το θέμα, αρχικά αρνούμενη ότι η μετανάστευση παρουσίαζε μια πρόκληση άξια ιδιαίτερης προσοχής, μετά κάνοντας στροφή προς μια πιο φιλόξενη πολιτική παρόμοια με εκείνη της Γερμανίας, και, τέλος, υιοθετώντας μια πιο σκληρή γραμμή -πιο κοντά σε εκείνη του Κόμματος της Ελευθερίας- που θα περιορίσει τον αριθμό των αιτούντων άσυλο τους οποίους θα αποδεχθεί η Αυστρία. Το ότι η χώρα αντιμετωπίζει τώρα ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα ανεργίας, έχει κάνει τα πράγματα χειρότερα. Το Κόμμα της Ελευθερίας έχει καταφέρει να εκμεταλλευτεί όλες αυτές τις εξελίξεις προς όφελός του.

ΤΟ ΜΠΟΥΜΕΡΑΝΓΚ ΤΟΥ BREXIT

Ιδρυθέν το 1956 από πρώην Ναζί και βετεράνους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Κόμμα της Ελευθερίας φυτοζωούσε εδώ και δεκαετίες στο ακροδεξιό περιθώριο της Αυστρίας πριν μετατραπεί σε δεξιό λαϊκιστικό κόμμα υπό τον Jörg Haider, τον αρχηγό της ομάδας από το 1986 μέχρι το 2000. Τις τελευταίες δεκαετίες, το κόμμα έχει αγωνιστεί με βάση την ιδέα ότι ασύδοτες και διεφθαρμένες ελίτ στην Βιέννη και τις Βρυξέλλες έχουν αποτύχει να υπηρετήσουν τον αυστριακό λαό. Απεικονίζει συνήθως την χώρα ως απειλούμενη από μαζική μετανάστευση και βίαια εγκλήματα που διαπράττονται από αλλοδαπούς. Το Κόμμα της Ελευθερίας συνηγορεί για την επανεθνικοποίηση ζητημάτων που τώρα εποπτεύονται από τις Βρυξέλλες, όπως οι πολιτικές της ΕΕ για την ελεύθερη μετακίνηση, και υποστηρίζει την μεταβίβαση της ευθύνης για την λήψη αποφάσεων στην ΕΕ από τα υπερεθνικά όργανα στις κυβερνήσεις των χωρών-μελών της Ένωσης. Τον Σεπτέμβριο, ο Heinz-Christian Strache, ο σημερινός επικεφαλής του κόμματος, έκανε έκκληση να συμμετάσχει η Αυστρία στην ομάδα του Βίσεγκραντ, μια συμμαχία ευρωσκεπτικιστικών κρατών που περιλαμβάνει την Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Σλοβακία.

Ο Strache ανέλαβε τον έλεγχο του Κόμματος της Ελευθερίας το 2005. Εκείνη την εποχή, το κόμμα ήταν μέλος του κυβερνώντος συνασπισμού με το Λαϊκό Κόμμα, και ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης εξαιτίας μιας εσωτερικής σύγκρουσης μεταξύ της πιο μετριοπαθούς ηγεσίας του και της ριζοσπαστικής βάσης του. Σε μια προσπάθεια να αναβιώσει το κόμμα, ο Strache στράφηκε προς τα δεξιά. Καταδίκασε σκληρά το αυστριακό κατεστημένο και ενέτεινε την ξενοφοβική και ισλαμοφοβική ρητορική του κόμματος, κηρύσσοντας το Ισλάμ ως ασυμβίβαστο με τον αυστριακό πολιτισμό και υπονοώντας μια εγγενή σύνδεση μεταξύ του Ισλάμ και της τρομοκρατίας. Η στροφή αυτή βοήθησε το Κόμμα της Ελευθερίας να εξασφαλίσει μια νέα, νεαρότερη ακολουθία, εν πολλοίς αρσενική και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, και ενίσχυσε την βάση του κόμματος. Στην συνέχεια, μετά από μια σειρά από νίκες σε περιφερειακές και εθνικές εκλογές το 2006 και το 2008, το κόμμα προσπάθησε να διευρύνει την απήχησή του και να μαλακώσει την εικόνα του, για παράδειγμα, αναρτώντας αφίσες που καλούσαν τους Αυστριακούς να αγαπούν τους συμπολίτες τους. Σε ένα άλλο παράδειγμα, το 2014, το κόμμα ανάγκασε υποψήφιό του για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αποσυρθεί από την κούρσα αφότου έκανε ένα ρατσιστικό σχόλιο σχετικά με έναν μαύρο Αυστριακό αστέρα του ποδοσφαίρου. Ο Strache ταξίδεψε επίσης στο Ισραήλ αρκετές φορές σε μια προσπάθεια να δείξει ότι ο αντισημιτισμός του κόμματος ήταν πράγμα του παρελθόντος. Ο Hofer ήταν ιδανικός για να συνεχίσει την κανονικοποίηση του κόμματος: Ήταν ένας ήπιος υποψήφιος, ο οποίος μόλις που άφηνε να εννοηθούν τα είδη των αλλαγών που θα επέφερε μια νίκη του Κόμματος της Ελευθερίας.

Ωστόσο, το Κόμμα της Ελευθερίας ηττήθηκε ούτως ή άλλως, κάτι που οφείλεται εν μέρει σε μια αντίδραση της Αυστρίας απέναντι σε άλλες πρόσφατες λαϊκιστικές νίκες στην Δύση -ιδιαίτερα στην ψήφο του Ηνωμένου Βασιλείου τον Ιούνιο να αποχωρήσει από την ΕΕ, ή αλλιώς το Brexit [8], και στην εκλογή του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ. Το γεγονός ότι η υποστήριξη των Αυστριακών υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αυξήθηκε μετά την ψηφοφορία του Brexit υποδηλώνει ότι αυτή είναι η περίπτωση, όπως και οι προσπάθειες του Κόμματος της Ελευθερίας, προς το τέλος της προεκλογικής εκστρατείας του Hofer, να υποβαθμίσει τον ευρωσκεπτικισμό του και να ζητεί αλλαγές. Η εκλογή του Τραμπ, εν τω μεταξύ, μπορεί να εκνεύρισε κάποιους ψηφοφόρους και βοήθησε να προωθηθεί ο Van der Bellen στην νίκη.

Ο ηγέτης του Κόμματος της Ελευθερίας Heinz-Christian Strache και ο υποψήφιος πρόεδρος Norbert Hofer σε ένα συλλαλητήριο στην Βιέννη, τον Μάιο του 2016. LEONHARD FOEGER / REUTERS
--------------------------------------------------

ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟ

Από ορισμένες απόψεις, η ήττα του Hofer ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για το Κόμμα της Ελευθερίας. Η Προεδρία είναι σε μεγάλο βαθμό εθιμοτυπικό αξίωμα, αλλά φέρει κάποιες σημαντικές αρμοδιότητες. Οι Αυστριακοί πρόεδροι μπορούν να διατυπώσουν πολιτικούς στόχους, να συσπειρώσουν ψηφοφόρους, να ασκούν την δική τους εξωτερική πολιτική μέσω προσκλήσεων και επίσημων επισκέψεων, και να πιέζουν ή να φέρνουν σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση μη βάζοντας την υπογραφή τους σε διεθνείς συμφωνίες. Οι πρόεδροι μπορούν να διαλύσουν την κυβέρνηση κατά βούληση, και ο καγκελάριος, ο οποίος ηγείται της κυβέρνησης, χρειάζεται την έγκριση του προέδρου για να διοριστεί. Μια νίκη στις εκλογές θα επέτρεπε στον Hofer να υπονομεύσει την εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού της Αυστρίας και να σαμποτάρει την φιλο-ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική της.

Ο αντίποδας για το Κόμμα της Ελευθερίας είναι ότι η ήττα του μπορεί να βελτιώσει τις πιθανότητές του στις επόμενες βουλευτικές εκλογές, οι οποίες αναμένεται να διεξαχθούν πριν από το 2018. Η τρέχουσα θέση του κόμματος θα του επιτρέψει να κατέβει ως αουτσάιντερ ενάντια στην ευρεία συμμαχία των κατεστημένων δυνάμεων που συσπειρώθηκαν πίσω από τον Van der Bellen, ιδίως δεδομένου ότι βρίσκεται πολύ πιο μπροστά από άλλα κόμματα στις εθνικές δημοσκοπήσεις. Σε πέντε από τις εννέα περιφέρειες της Αυστρίας, οι έρευνες δείχνουν ότι το Κόμμα της Ελευθερίας είναι είτε το πρώτο είτε το δεύτερο πιο δημοφιλές κόμμα.

Το εάν θα επικρατήσει στις επόμενες εκλογές η επιθυμία των Αυστριακών για αλλαγή ή ο φόβος τους για αστάθεια, μένει να το δούμε. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει μια σειρά μεταρρυθμίσεων που θα τονώσουν την οικονομία, θα μειώσουν τα ετήσια ελλείμματα, θα ελαττώσουν την φορολογική επιβάρυνση στους μισθούς, και θα βελτιώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα. Πάνω απ’ όλα, θα πρέπει να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενσωμάτωση των αιτούντων άσυλο [9]. Η επιτυχία των κατεστημένων κομμάτων είναι επίσης πιθανό να εξαρτηθεί από τις πολιτικές επιδόσεις δύο προσωπικοτήτων που εισήλθαν πρόσφατα στην πολιτική αρένα: Του Christian Kern, του νέου σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου της Αυστρίας, ο οποίος είναι πολύ πιο δημοφιλής από όσο οποιοσδήποτε άλλος αρχηγός κόμματος στην χώρα˙ και του Sebastian Kurz, του ταλαντούχου 30χρονου υπουργού Εξωτερικών από το αυστριακό Λαϊκό Κόμμα, που είναι το πιο δημοφιλές πολιτικό πρόσωπο της χώρας και μπορεί σύντομα να αναλάβει τα ηνία του δικού του κόμματος. Τόσο ο Kern όσο και ο Kurz έχουν προτείνει ότι μπορεί να είναι πρόθυμοι να ωθήσουν τα αντίστοιχα κόμματά τους προς την συνεργασία με το Κόμμα της Ελευθερίας. Έχουν πάρει θέσεις που απηχούν τους ψηφοφόρους του Κόμματος της Ελευθερίας, υποσχόμενοι, για παράδειγμα, να εμποδίσουν την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Για πρώτη φορά από την δεκαετία του 1980, λοιπόν, οι Σοσιαλδημοκράτες, το Κόμμα της Ελευθερίας και το Λαϊκό Κόμμα είναι όλοι πιθανοί εταίροι συνασπισμού ο ένας με τον άλλο -παρά την ήττα του Norbert Hofer.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2016-12-09/austrias-popu...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/reviews/2015-12-14/european-disunion
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/australia/2000-05-01/politics-gu...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-06-03/rise-populism-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-10-17/populis...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2016-06-10/austrias-clos...
[6] http://diepresse.com/home/politik/innenpolitik/697393/Demokratiebefund_7...
[7] http://www.nzz.ch/meinung/kommentare/wahlfiasko-fuer-die-spoe-und-oevp-d...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/salvaging-brexit
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/failure-multicult...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition