Το στοίχημα του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ

Το μέλλον των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων φαίνεται να εξαρτάται από την απάντηση σε ένα ερώτημα: Θα υποταχθούν ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, [1] και ο υποδειχθείς από αυτόν υπουργός Εξωτερικών, Rex Tillerson [2], στον φίλο τους, τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και θα συναινέσουν στην λεγόμενη σφαίρα των συμφερόντων του, ή θα εκμεταλλευθούν την στενή σχέση τους με τον Ρώσο ηγέτη για να προωθήσουν τους βασικούς στόχους των ΗΠΑ;

Η απάντηση μπορεί να έρθει αμέσως μετά την ορκωμοσία του Τραμπ. Το Μαυροβούνιο, η βαλκανική χώρα που αποσπάστηκε από την Σερβία πριν από μια δεκαετία, είναι το απίθανο «καναρίνι στο ανθρακωρυχείο» της ρωσικής πολιτικής της κυβέρνησης Τραμπ. Τον επόμενο μήνα, η Γερουσία των ΗΠΑ έχει οριστεί να επικυρώσει την μακροχρόνια προσπάθεια του Μαυροβουνίου να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ [3]. Μέχρι στιγμής, 19 από τους 28 συμμάχους του ΝΑΤΟ ενέκριναν την ένταξη του Μαυροβουνίου. Μετά από αρκετά χρόνια δισταγμού, η διαδικασία απέκτησε ακόμη και την ισχυρή υποστήριξη της διοίκησης του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα [4].

Αλλά η Μόσχα είναι αποφασισμένη [5] να ματαιώσει την απόπειρα του Μαυροβουνίου, γιατί κάθε περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ, ανεξάρτητα από το πόσο μικρός μπορεί να είναι ο υποψήφιος, θα εκληφθεί από το Κρεμλίνο ως άμεση απειλή για την ρωσική ασφάλεια και ως άρνηση του περιφερειακού και παγκόσμιου κύρους της ισχύος της Ρωσίας. Προς το παρόν, η Μόσχα έχει κατά καιρούς απειλήσει [6] το Μαυροβούνιο με απροσδιόριστα τιμωρητικά μέτρα και συχνά προώθησε [7] μια στρατιωτικά ουδέτερη θέση για την χώρα. Κατά συνέπεια, θα δημιουργήσει ένα πρώιμο τεστ για την αναμενόμενη επαναδιευθέτηση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων από τον Τραμπ: Αν ο Τραμπ θέλει να κολακέψει τον Πούτιν, θα κάνει τους Ρεπουμπλικάνους στην Γερουσία να «παγώσουν» την απόπειρα του Μαυροβουνίου˙ αν ο Τραμπ θέλει να σηματοδοτήσει ότι η αναθέρμανση των δεσμών δεν σημαίνει συναίνεση σε μια άλλη Γιάλτα, θα δώσει το πράσινο φως στην Γερουσία να επικυρώσει, και το Μαυροβούνιο θα ενταχθεί στην συμμαχία.

Το Μαυροβούνιο, το οποίο έχει λιγότερους κατοίκους από όσους το Νάσβιλ και έναν στρατό από μόνο 2.000 στρατιώτες, είναι ένας απίθανος στρατηγικός προάγγελος των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων. Αλλά υπάρχουν πολλοί παράγοντες στο παιχνίδι. Κατ’ αρχάς, η ρωσική στρατηγική σκέψη ήταν πάντα απασχολημένη με τα λιμάνια στα θερμά ύδατα [8]. Τον περασμένο Οκτώβριο, μια ρωσική επίδειξη δύναμης παραλίγο να πάει άσχημα όταν στο αεροπλανοφόρο Ναύαρχος Kuznetsov αρνήθηκαν την δυνατότητα να ανεφοδιαστεί με καύσιμα στην Ισπανία [9] και την Μάλτα [10]˙ οι Ρώσοι έπρεπε να εκτελέσουν [11] ανεφοδιασμό έκτακτης ανάγκης στην θάλασσα. Ένα φιλικό λιμάνι στην Αδριατική θα ήταν χρήσιμο, αλλά οι Αρχές του Μαυροβουνίου απέρριψαν [12] την ιδέα μόλις ξεκίνησαν να μελετούν την ένταξη στο ΝΑΤΟ.

Δεύτερον, η Ρωσία έχει -ή τουλάχιστον είχε- βαθείς οικονομικούς δεσμούς στην όμορφη αυτή χώρα-θέρετρο. Μέχρι το 2013, η Ρωσία είχε γίνει ο μεγαλύτερος επενδυτής [13] στην αγορά ακινήτων του Μαυροβουνίου [14] και στην βαριά βιομηχανία της. Αλλά οι επιχειρηματικές σχέσεις έχουν επιδεινωθεί ραγδαία. Ο Ρώσος ολιγάρχης του αλουμινίου, Oleg Deripaska, τώρα μηνύει [15] την κυβέρνηση του Μαυροβουνίου για εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για μια επένδυση στην χώρα που δεν πήγε καλά. Ομοίως, η ρωσική εμμονή με τα ακίνητα του Μαυροβουνίου έχει αρχίσει να φθίνει. Με λίγα λόγια, η Μόσχα βλέπει το Μαυροβούνιο τόσο ως ένα στρατηγικά πολύτιμο όσο και αναιδές νεόκοπο [κράτος] που έχει μπερδέψει την μύτη του στα θέματα της ρωσικής αρκούδας, ενώ υποκλίνεται μπροστά στο ΝΑΤΟ και την Ουάσιγκτον [16].

Ο πρωθυπουργός του Μαυροβουνίου, Μίλο Τζουκάνοβιτς, σε μια Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία, τον Ιούλιο του 2016. AGENCJA GAZETA / SLAWOMIR KAMINSKI / VIA REUTERS
-----------------------------------------------

Για χρόνια, η Ρωσία είχε παραχωρήσει σε μεγάλο βαθμό τα Βαλκάνια [17] στην Δύση, κάνοντας φασαρία για το Κοσσυφοπέδιο, αλλά γενικότερα αποδεχόμενη ότι ολόκληρη η περιοχή, περιλαμβανομένης της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, κατευθυνόταν προς την ένταξή της στην ΕΕ. Η σύγκρουση για την Ουκρανία τα άλλαξε όλα αυτά. Το λανθάνον ρωσικό ενδιαφέρον μεταβλήθηκε σε έντονα ενεργό, ιδιαίτερα σε χώρες με ομότιμους Ορθόδοξους Χριστιανικούς πληθυσμούς όπως στο Μαυροβούνιο, την Σερβία, την πΓΔΜ και την Republika Srpska της Βοσνίας. Πράγματι, οι Αμερικανοί θυμωμένοι σχετικά με την εμπλοκή της Ρωσίας στις εκλογές των ΗΠΑ θα πρέπει να σκεφτούν το πώς αισθάνεται ο επί μακρό χρόνο, Δυτικόστροφος Μαυροβούνιος ηγέτης, Μίλο Τζουκάνοβιτς˙ υπάρχουν ισχυρά και ευρέως αποδεκτά αποδεικτικά στοιχεία [18] ότι οι φιλο-ρώσοι εθνικιστές οργάνωσαν μια απόπειρα δολοφονίας [19] εναντίον του στον απόηχο των εκλογών του περασμένου Οκτωβρίου.

Το σχέδιό τους [20] ήταν να χρησιμοποιήσουν μια προγραμματισμένη διαδήλωση ενάντια στον Τζουκάνοβιτς ως προκάλυμμα για φιλο-ρώσους Σέρβους εθνικιστές, οι οποίοι, ντυμένοι και οπλισμένοι σαν ψεύτικοι αστυνομικοί του Μαυροβουνίου, θα πυροβολούσαν στο πλήθος. Στην σύγχυση που θα ακολουθούσε, φιλο-ρώσοι πραξικοπηματίες θα έπαιρναν τον έλεγχο του Κοινοβουλίου και θα συνελάμβαναν ή θα σκότωναν τον Τζουκάνοβιτς. Σύμφωνα με τον ειδικό εισαγγελέα του Μαυροβουνίου, Milivoje Katnic, ο κύριος στόχος αυτού του σχεδίου ήταν [21] να «σταματήσει το Μαυροβούνιο την ευρω-ατλαντική πορεία του, ειδικά να το αποτρέψουν από το να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Αυτή ήταν η πρώτη αποστολή τους».

Ακριβώς όπως και στην κατηγορία περί παρέμβασης στις εκλογές των ΗΠΑ, το Κρεμλίνο έχει αρνηθεί σθεναρά [22] κάθε συμμετοχή στα γεγονότα του Μαυροβουνίου. Και όπως στην Ουκρανία, η Μόσχα στηρίζεται σε τοπικούς πληρεξουσίους, όπως ο πρόσφατα συσταθείς [23] «Κοζακικός Στρατός» και οι διαβόητοι «Λύκοι της Νύχτας», οι οποίοι της προσφέρουν την εύλογη δυνατότητα να αρνείται [την εμπλοκή της]. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, συνελήφθη ένας από τους πρωτεργάτες της συνωμοσίας. Ως αντάλλαγμα για το καθεστώς προστασίας μαρτύρων, είπε [24] στους εισαγγελείς για τις πολλές επισκέψεις του στην Μόσχα και αποκάλυψε τις επαφές του με τους Ρώσους εθνικιστές, οι οποίοι του έδωσαν χρήματα και εξοπλισμό αιχμής για να στρατολογήσει φιλο-ρώσους Σέρβους εθνικιστές για το πραξικόπημα. Η ιστορία του ενίσχυσε προηγούμενες αναφορές ότι στον απόηχο της αποτυχημένης συνωμοσίας δύο Ρώσοι κατάσκοποι απελάθηκαν [25] από την Σερβία, με αποτέλεσμα μια ξαφνική επίσκεψη του Nikolai Patrushev, του γραμματέα του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στο Βελιγράδι.

Η Σερβία, η μεγαλύτερη χώρα της περιοχής, είναι η ίδια διχασμένη ανάμεσα σε εκείνους που θέλουν να εφαρμόσουν την Δυτική συνταγή μεταρρυθμίσεων και να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού της χώρας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, και εκείνων που τιμούν την Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της χώρας, Τόμισλαβ Νίκολιτς. Αν και ο Βούτσιτς παραμένει προσηλωμένος στην ατζέντα της ΕΕ, και η κυβέρνησή του παραμένει δημοφιλής, μπορεί τελικά να έρθει ένας τελικός υπολογισμός. Μια πρόσφατη έρευνα [26] έδειξε ότι τα δύο τρίτα του πληθυσμού ευνόησαν τις ισχυρές σχέσεις με την Ρωσία έναντι των καλύτερων δεσμών με την Δύση.

Μαζί με τους παραδοσιακούς δεσμούς και τα σημεία πίεσης μέσω της Ρωσικής και της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας [27], η Ρωσία έχει ιδρύσει το ρωσο-σερβικό Ανθρωπιστικό Κέντρο στη Νις, το οποίο ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, αναγνώρισε [28] ότι είναι, στα μάτια της ΕΕ, απλά μια «φωλιά ‘κατασκόπων’ και μια απειλή για την ασφάλεια». Τα σερβικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία τελούν υπό σοβαρή οικονομική πίεση, έχουν γίνει εξαρτημένα [29] από τις ειδήσεις από τα πανταχού παρόντα ρωσικά προπαγανδιστικά μέσα ενημέρωσης, όπως το Sputnik και το RT. Κατά συνέπεια, το σερβικό κοινό παίρνει μια ημερήσια δόση ειδήσεων που δυσφημίζουν τις δημοκρατικές αξίες˙ απεικονίζουν την επικείμενη κατάρρευση της ΕΕ, των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ˙ και δοξάζουν την άνοδο της Ρωσίας, της Κίνας [30], καθώς και άλλων διεκδικητών.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο πρόεδρος της πΓΔΜ, Γκιόργκι Ιβάνοφ, στην Μόσχα, τον Μάιο του 2015. HOST PHOTO AGENCY / RIA NOVOSTI / REUTERS
--------------------------------------------------

Η πΓΔΜ, μια άλλη χώρα με πλειοψηφία Ορθοδόξων, πέφτει επίσης όλο και περισσότερο θύμα της ρωσικής επιρροής. Αγνοημένη επί χρόνια, η πΓΔΜ είναι τώρα ένα συχνό θέμα δημόσιου σχολιασμού από την ανώτερη ρωσική ηγεσία, συμπεριλαμβανομένου του Λαβρόφ. Η χώρα υποφέρει δύο χρόνια πολιτικής κρίσης λόγω των υποκλοπών που αποκάλυψαν εξωφρενική συμπεριφορά από μια όλο και πιο αυταρχική κυβέρνηση. Παρά το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη έχουν πιέσει τον ηγέτη της χώρας, Νίκολα Γκρούεφσκι (ο οποίος παραιτήθηκε επίσημα τον Ιανουάριο του 2016 αλλά διατήρησε τα ηνία της εξουσίας), να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες της αντιπολίτευσης και να διεξαγάγει νέες εκλογές, η Ρωσία έχει παίξει τον απολογητή του Γκρούεφσκι και των ομάδων του. Ο πρόεδρος της χώρας, Γκιόργκι Ιβάνοφ, μέλος του κόμματος του Γκρούεφσκι, έχει ακολουθήσει την πληθυνόμενη παρέλαση των Βαλκάνιων πολιτικών οι οποίοι έχουν κάνει επισκέψεις υψηλού προφίλ στην Μόσχα. Οι πρόσφατες εκλογές έχουν δώσει στον Γκρούεφσκι τη νίκη με ελάχιστο περιθώριο, καθιστώντας τον ακόμα πιο πρόθυμο για ρωσική υποστήριξη.

Η γειτονική Βουλγαρία, αν και δεν είναι μια χώρα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, έχει βαθιές, περίπλοκες σχέσεις με την πΓΔΜ, καθώς και παραδοσιακά στενές σχέσεις με την Ρωσία. Και για άλλη μια φορά, η Ρωσία έχει έναν στενό σύμμαχο στον ρωσόφιλο εκλεγέντα πρόεδρο, Rumen Radev, ο οποίος έχει δεσμευθεί να βελτιώσει τους δεσμούς με την Μόσχα. Στα ανατολικά της, η Βουλγαρία συνορεύει με την Τουρκία, μια χώρα που κυβερνάται από τον ολοένα και πιο δικτατορικό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [31]. Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ρωσία, περιπεπλεγμένες από τον πόλεμο στην Συρία και την πρόσφατη δολοφονία του πρέσβη της Ρωσίας στην Άγκυρα, μπορεί να συγκλίνουν στα Βαλκάνια. Όπως η Ρωσία, η Τουρκία έχει ισχυρά συμφέροντα στα Βαλκάνια, αν και στις χώρες και περιοχές όπου το Ισλάμ επικρατεί όπως η Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και η περιοχή του Σαντζάκ, η οποία συνδέει το Μαυροβούνιο και την Σερβία. Και σαν τον Πούτιν, ο Ερντογάν έχει γίνει όλο και πιο αμφίθυμος σχετικά με την ορμητική προώθηση της περιοχής προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ - μια ριζική αλλαγή από την πρώην ρόλο της Τουρκίας ως υπέρμαχου της ευρω-ατλαντικής ενσωμάτωσης των Βαλκανίων. Αυτό που κάποτε ήταν μια περιοχή μεγάλου ανταγωνισμού μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας μπορεί να κινείται προς μια αμοιβαία διευθέτηση επί σχετικών «σφαιρών επιρροής».

Τέλος, ο Σέρβος ισχυρός άνδρας της Βοσνίας, Μίλοραντ Ντόντικ –που κάποτε πιστευόταν από την Δύση ότι είναι ένας μετριοπαθής μεταρρυθμιστής- έγινε γρήγορα πλήρως ελεγχόμενο παράρτημα του Πούτιν. Τούτων λεχθέντων, ο Πούτιν έχει έναν αστερισμό πληρεξουσίων στα Βαλκάνια και μια αυξανόμενη ικανότητα και κίνητρο να τους χρησιμοποιήσει για να ματαιώσει την ενσωμάτωση της περιοχής στην Δύση.

Ακόμη και από την εποχή της ηθικής και πολιτικής κατάρρευση της Ευρώπης στα Βαλκάνια κατά την διάρκεια της βίαιης διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, είναι η Ουάσιγκτον, που έχει προμηθεύσει την βάση -και σε κρίσιμες στιγμές, την ισχύ- για να τερματιστούν οι συγκρούσεις στην Κροατία, την Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και την πΓΔΜ. Σύμφωνα με την κυβέρνηση Ομπάμα και εκείνη του προκατόχου του, Τζορτζ Μπους, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ταπεινώσει σταθερά την θέση τους υπέρ της ευρωπαϊκής ηγεσίας. Αλλά η Ουάσιγκτον δεν έχει αφήσει την περιοχή εξ ολοκλήρου στις Βρυξέλλες ή οποιαδήποτε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, και καμιά από αυτές, ούτε καν το Βερολίνο, δεν έχει οτιδήποτε σαν την αξιοπιστία που απολαμβάνει η Ουάσιγκτον με όλους τους ηγέτες της περιοχής. Η εκλογή ενός φιλο-Πούτιν προέδρου των ΗΠΑ έχει συγκλονίσει όλους εκείνους στην περιοχή που αγκαλιάζουν τις Δυτικές αξίες, και ενθάρρυνε τους αυταρχικούς και τους υποστηρικτές τους οι οποίοι έχουν μια συγγένεια με την Ρωσία.

Έτσι, τον επόμενο μήνα, όλα τα μάτια στην περιοχή θα είναι στην Γερουσία των ΗΠΑ για να δουν αν η προσχώρηση του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ θα περάσει. Ο Πούτιν, ειδικότερα, θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2016-12-22/m...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.foreignaffairs.gr/articles/71049/francis-fukuyama/o-trump-kai...
[2] http://www.foreignaffairs.gr/articles/71099/jennifer-m-harris/o-fakelos-rex
[3] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70625/edward-p-joseph/i-ora-toy-ma...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/what-obama-gets-right
[5] http://www.rferl.org/a/russia-montenegro-nato-accession/27821224.html
[6] http://www.nytimes.com/2015/12/03/world/europe/kerry-nato-syria-russia.h...
[7] http://www.b92.net/eng/news/world.php?yyyy=2016&mm=06&dd=28&nav_id=98445
[8] http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/10/navy-base-syria...
[9] http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/10/27/499563200/after-nato-o...
[10] https://www.rt.com/news/364410-malta-refuel-admiral-kuznetsov/
[11] http://www.rferl.org/a/russian-flotilla-kuznetsov-refueling-at-sea-spain...
[12] http://www.huffingtonpost.com/michael-haltzel/the-meaning-of-montenegro_...
[13] http://www.forbes.com/sites/kenrapoza/2015/11/30/despite-montenegros-wes...
[14] https://www.occrp.org/en/daily/1250-russian-elites-pay-millions-for-real...
[15] http://www.balkaninsight.com/en/article/oleg-deripaska-montenegro-s-savi...
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-08-11/broken-pro...
[17] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/1995-07-01/titos-las...
[18] https://foreignpolicy.com/2016/11/08/this-is-what-it-looks-like-when-rus...
[19] http://www.bbc.com/news/world-europe-37890683
[20] https://www.theguardian.com/world/2016/nov/06/montenegro-prosecutor-mili...
[21] http://www.politico.eu/article/montenegro-russian-nationalists-behind-el...
[22] https://www.ft.com/content/25c0f038-a518-11e6-8b69-02899e8bd9d1
[23] http://www.rferl.org/a/balkans-russias-friends-form-new-cossack-army/280...
[24] http://www.nytimes.com/2016/11/26/world/europe/finger-pointed-at-russian...
[25] http://www.balkaninsight.com/en/article/reported-expulsions-overshadow-r...
[26] http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2016&mm=04&dd=08&nav_id=97635
[27] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-02-11/pu...
[28] http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2016&mm=12&dd=13&nav_id=99943
[29] https://euobserver.com/foreign/131472
[30] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-12-14/how-china-sees-...
[31] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-17/erdogan-s-journey

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition