Προς μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό

Πρέπει να υπάρχουν εγγυήσεις σε περίπτωση συνολικής διευθέτησης του Κυπριακού; Αν ναι, θα πρέπει αυτές οι εγγυήσεις να διαφοροποιηθούν σε σχέση με την Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960; Αν δοθούν εγγυήσεις, ποιος εγγυάται τους εγγυητές; Τι εννοούμε με τον όρο εγγύηση και πώς σχετίζεται με την βιωσιμότητα της λύσης;

Το θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων φαίνεται να είναι το μεγάλο ζήτημα που απομένει να επιλυθεί για την συνολική διευθέτηση του Κυπριακού. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ), Νίκος Αναστασιάδης, και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, Μουσταφά Ακιντζί, φαίνεται να έχουν συμφωνήσει σχεδόν επί όλων των διαπραγματευτικών κεφαλαίων του Κυπριακού, βρίσκονται σε απόσταση συμφωνίας στο εδαφικό, και έχουν αποφασίσει να προχωρήσουν σε διεθνή διάσκεψη στις 12 Ιανουαρίου 2017 στην Γενεύη για διαβούλευση με τις «εγγυήτριες δυνάμεις». Δύο από τις εγγυήτριες δυνάμεις, η Ελλάδα και η Τουρκία, έχουν δημοσιοποιήσει εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις επί του θέματος –η πρώτη είναι υπέρ της κατάργησης των εγγυήσεων και η δεύτερη επιθυμεί την συνέχισή τους. Η τρίτη εγγυήτρια δύναμη, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), δεν ενδιαφέρεται να παραμείνει εγγυήτρια εκτός και αν της ζητηθεί, αλλά έχει ξεκαθαρίσει ότι οι στρατιωτικές βάσεις της στην Κύπρο, που εκχωρήθηκαν με την Συνθήκη Εγκαθίδρυσης του 1960, πρέπει να διατηρηθούν.

Η συζήτηση όσον αφορά την εγγυοδοσία είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των Κυπρίων, όπως άλλωστε αναμενόταν. Πολλοί θεωρούν τις εγγυήσεις αναχρονιστικές σε ένα μετα-αποικιακό κόσμο, σε μια μοντέρνα, μη-ιεραρχούμενη κοινωνία κρατών. Επίσης υποστηρίζουν ότι οι εγγυήσεις δεν συνάδουν με το ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αυτή είναι η επίσημη θέση της ελληνοκυπριακής (Ε/Κ) πλευράς και της πλειοψηφίας αν όχι όλων των Ε/Κ κομμάτων. Άλλοι θεωρούν τις εγγυήσεις ως υφιστάμενη νομική δέσμευση που πρέπει να διατηρηθεί και ως ένα αποτελεσματικό σύστημα παροχής ασφάλειας στον κυπριακό λαό ή σε συγκεκριμένη κοινότητά του. Αυτή είναι η επίσημη θέση της τουρκοκυπριακής (Τ/Κ) πλευράς και της πλειοψηφίας των Τ/Κ κομμάτων, παρόλο που υπάρχουν ενδείξεις αποδοχής διαφοροποιήσεων του συστήματος εγγύησης, όχι όμως πλήρους κατάργησης τους.

Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι σε πορεία ειρήνης έξω από το Προεδρικό Μέγαρο στην Λευκωσία, στις 14 Δεκεμβρίου 2016. REUTERS/Yiannis Kourtoglou
------------------------------------------------------------------

Οι πιο πάνω θέσεις βασίζονται σε αφηγήσεις και αναλύσεις του τι έχει συμβεί στο παρελθόν και πρέπει να αποφευχθεί στο μέλλον –εισβολή ή ειρηνευτική επιχείρηση το 1974, τουρκανταρσία ή βίαιη καταστολή των Τ/Κ το 1963-4, κλπ.. Οι διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του κυπριακού προβλήματος εξηγούν και τις διαφορετικές απόψεις ως προς την χρησιμότητα ή επικινδυνότητα της εγγυοδοσίας, όπως και την χρησιμότητα ή επικινδυνότητα των χωρών που έχουν προσφέρει αυτές τις «εγγυήσεις» και επιθυμούν να συνεχίσουν να τις προσφέρουν. Η εγγυοδοσία δημιουργεί, ως αποτέλεσμα, ασφάλεια ή ανασφάλεια σε διαφορετικούς δρώντες.

Συναφές με το θέμα των εγγυήσεων είναι η βιωσιμότητα της λύσης εάν και όταν συμφωνηθεί. Είναι θέμα που επίσης απασχολεί σοβαρά τους Κύπριους πολίτες από τους οποίους θα ζητηθεί η επικύρωση της συμφωνίας μέσω δημοψηφισμάτων και οι οποίοι τελικά θα ζήσουν την όποια ενδεχόμενη λύση. Το ιστορικό της κυπριακής διένεξης σαφώς δημιουργεί εύλογες ανησυχίες. Υπήρχε μια καθόλα συμφωνημένη διευθέτηση το 1960 με την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, με Συνθήκες Εγγυήσεως [παράρτημα Α] και Συμμαχίας [παράρτημα Β], μέσα από τις οποίες υποτίθεται ότι θα ελεγχόταν η εφαρμογή της λύσης και θα δημιουργούνταν συνθήκες ασφάλειας στο νησί. Η δικοινοτική διακυβέρνηση όμως κατέρρευσε το 1963, τρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία, μέσα από σοβαρές διακοινοτικές συρράξεις, Ε/Κ και Τ/Κ παραστρατιωτικές οργανώσεις, δημιουργία οδοφραγμάτων και θυλάκων, αλλά και αργότερα με το ελληνικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή του 1974 που βίαια διαίρεσε το νησί. Αυτή την ντε φάκτο κατάσταση καλείται να αναιρέσει η νέα διευθέτηση επανενώνοντας την Κύπρο αλλά και δημιουργώντας νέες συνθήκες ασφάλειας και βιώσιμης συνύπαρξης.

Για να επιτευχθεί η επιθυμητή βιωσιμότητα θεωρώ ότι είναι άκρως σημαντικό να θεσμοθετηθούν εγγυητικοί μηχανισμοί. Θέτω εξαρχής και ξεκάθαρα ότι είμαι εντελώς αντίθετος με την φιλολογία που έχει αναπτυχθεί από την ελληνική και Ε/Κ πλευρά, τουλάχιστον στον δημόσιο λόγο, για πλήρη κατάργηση των εγγυήσεων. Είμαι επίσης κάθετα εναντίον της πάγιας θέσης της τουρκικής και Τ/Κ πλευράς, η οποία διατηρείται στον δημόσιο λόγο, για δικαίωμα μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης και μόνιμη παρουσία στρατευμάτων ως εγγυητική μέθοδο. Θα εξηγήσω πιο κάτω σε ποια θέματα θεωρώ ότι πρέπει να επιδιωχθεί η εξασφάλιση εγγυήσεων, αλλά και τι είδους εγγυήσεις πρέπει να επιζητούμε. Ιδιαίτερα με ενδιαφέρουν οι υποχρεώσεις των εγγυητριών δυνάμεων καθώς και η κατοχύρωση μηχανισμών επίλυσης διαφορών μεταξύ των εμπλεκομένων μερών. Είναι επίσης σημαντικό να καλλιεργηθούν κουλτούρες ειρηνικής συμβίωσης, αλληλοκατανόησης, ενεργές κοινωνίες των πολιτών και διπλωματίες της καθημερινότητας, θέματα που δεν θα απασχολήσουν αυτό το άρθρο, αλλά απολύτως αναγκαία, κοινωνική και κινηματική «εγγυοδοσία» για την βιωσιμότητα οποιασδήποτε διευθέτησης [1].

ΒΙΩΣΙΜΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΕΓΓΥΟΔΟΣΙΑ

Προς ανάδειξη της ανάγκης προσεκτικής μελέτης διεθνών συνθηκών, θέτω το εξής ερώτημα στους νέους φοιτητές διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Πόσες και ποιες είναι οι εγγυήτριες χώρες στην Κύπρο με βάση την Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960;