Τα τείχη του Ισραήλ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα τείχη του Ισραήλ

Είναι αποτελεσματικά;

Στις 28 Ιανουαρίου, ως αντίδραση στην απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, για την κατασκευή ενός τείχους στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού [1], ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου έγραψε [2]: «Ο πρόεδρος Trump είναι σωστός. Έχτισα ένα τείχος κατά μήκος των νότιων συνόρων του Ισραήλ. Σταμάτησε όλη την παράνομη μετανάστευση. Μεγάλη επιτυχία. Μεγάλη ιδέα». Ο Νετανιάχου έχει δίκιο. Παρότι είναι δύσκολο να πούμε αν το σχέδιο του Τραμπ για ένα τείχος κατά μήκος των συνόρων ΗΠΑ-Μεξικού είναι βιώσιμο, τα έργα συνοριακής ασφάλειας του Ισραήλ ήταν και δημοφιλή και επιτυχημένα στην επίτευξη των περισσότερων από τους δεδηλωμένους στόχους τους.

Το Ισραήλ έχει κατασκευάσει τρία μεγάλα φράγματα κατά την διάρκεια των τελευταίων 15 ετών [3], και παρότι προκάλεσε έντονες συζητήσεις και διεθνείς επικρίσεις, η εμπειρία του με αυτά είναι ως επί το πλείστον θετική. Το πρώτο, ένα διαχωριστικό τείχος μεταξύ του Ισραήλ και της ελεγχόμενης από τους Παλαιστίνιους Δυτικής Όχθης, βοήθησε να ανασχεθεί μια παλαιστινιακή εκστρατεία βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Το δεύτερο, ένας συνοριακός φράκτης στα σύνορα μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ που τελείωσε το 2013 (για τον οποίον ο Νετανιάχου αναφέρεται στο tweet του ως «τείχος»), σταμάτησε εντελώς την μη εξουσιοδοτημένη αφρικανική μετανάστευση. Και ένας τρίτος φράκτης, δύσκολα αντιληπτός από την διεθνή κοινότητα, εξασφάλισε τα σύνορα του Ισραήλ με την Συρία, αφότου η χώρα αυτή διολίσθησε σε έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο [4].

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ ΣΑΡΟΝ

Κάθε ένα από τα τρία φράγματα του Ισραήλ χτίστηκε σε διαφορετική χρονική στιγμή ως απάντηση σε μια διαφορετική απειλή. Το πιο σημαντικό από τα τρία είναι το φράγμα στην Δυτική Όχθη, επειδή βοήθησε άμεσα να σταματήσει μια θανατηφόρα εκστρατεία τρόμου [5]. Το Ισραήλ άρχισε να εξετάζει την δυνατότητα οικοδόμησης ενός τείχους κατά μήκος της «Πράσινης Γραμμής» (που σηματοδοτεί τα σύνορα του Ισραήλ μέχρι το 1967, με εξαίρεση την Ανατολική Ιερουσαλήμ, την Γάζα, την Δυτική Όχθη και τα Υψίπεδα του Γκολάν) στην δεκαετία του 1990. Εκείνη την εποχή, οι Συμφωνίες του Όσλο, οι οποίες υπόσχονταν ειρήνη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, βρίσκονταν στο στάδιο της εφαρμογής, αλλά ομάδες όπως η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ [6] είχαν αρχίσει να στέλνουν βομβιστές αυτοκτονίας από τα παλαιστινιακά εδάφη σε ισραηλινές πόλεις. Ωστόσο, δεν έγινε καμία ουσιαστική εργασία κατασκευής του τείχους, επειδή οι ισραηλινές κυβερνήσεις φοβούνταν ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εκληφθεί ως de facto αποδοχή των συνόρων του 1967, τα οποία ήταν αμφιλεγόμενα, ειδικά για εκείνους στην πολιτική δεξιά.

Το τείχος έγινε επιτακτική ανάγκη με την έκρηξη της δεύτερης Ιντιφάντα [7] τον Σεπτέμβριο του 2000. Μέχρι το 2001, το Ισραήλ αντιμετώπιζε επιθέσεις αυτοκτονίας σε εβδομαδιαία -και αργότερα σε σχεδόν καθημερινή- βάση. Οι τρομοκράτες που συναρμολογούσαν βόμβες ή στρατολογούσαν εθελοντές για τις αποστολές αυτοκτονίας επιχειρούσαν ελεύθερα σε παλαιστινιακές πόλεις όπως η Τζενίν, η Ναμπλούς και η Ραμάλα. Ο Γιασέρ Αραφάτ της Παλαιστινιακής Αρχής είτε έκανε τα στραβά μάτια σε αυτές τις επιθέσεις είτε τις υποβοηθούσε ενεργά, ενώ οι ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας το έβρισκαν εξαιρετικά δύσκολο να τις σταματήσουν. Η απόλυτη έλλειψη κάθε φυσικού φραγμού μεταξύ παλαιστινιακών και ισραηλινών πόλεων όπως η Χάιφα, το Τελ Αβίβ και η Ιερουσαλήμ, σήμαινε ότι, παρά την παρουσία διάσπαρτων σημείων ελέγχου, οι τρομοκράτες ήταν λιγότερο από μια ώρα μακριά από ισραηλινά λεωφορεία, καφετέριες και εμπορικά κέντρα.

Η βία της Ιντιφάντα αύξησε την πίεση για την επίτευξη κάποιου είδους συνοριακής ασφάλειας, αλλά ο πρωθυπουργός του Ισραήλ εκείνη την εποχή, ο Αριέλ Σαρόν, είχε σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την κατασκευή του τείχους. Ο Sharon, γνωστός σήμερα ως ο πατέρας του προγράμματος ισραηλινού εποικισμού [8]- μοιραζόταν τον φόβο ότι οποιαδήποτε κατασκευή κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής θα ερμηνευόταν ως ισραηλινή αναγνώριση των συνόρων του 1967. Ήταν ανένδοτος σχετικά με αυτή την θέση μέχρι το βράδυ του Πάσχα τον Μάρτιο του 2002. Εκείνο το βράδυ, ένας Παλαιστίνιος βομβιστής αυτοκτονίας από το Tulkarm ταξίδεψε εύκολα τα δέκα μίλια από την πόλη του μέχρι την ισραηλινή πόλη Νετάνια, όπου εξερράγη στο Park Hotel, σκοτώνοντας 30 Ισραηλινούς οι οποίοι παρακολουθούν την τελετουργία Seder. Σε απάντηση, ο Σαρόν διέταξε τον ισραηλινό στρατό να καταλάβει όλες τις πόλεις της Δυτικής Όχθης ως μέρος της επιχείρησης «Αμυντική Ασπίδα». Αλλά μετά από τρεις μήνες κατοχής, με χιλιάδες Ισραηλινούς στρατιώτες σε παλαιστινιακές πόλεις, οι βόμβες συνέχιζαν να εκρήγνυνται στο Ισραήλ. Τον Ιούνιο του 2002, ο Σαρόν υπέκυψε στην πίεση της κοινής γνώμης [9] και η κυβέρνησή του ενέκρινε την κατασκευή του πρώτου σταδίου του τείχους.

Ο Σαρόν, όμως, εννοούσε να κάνει πράγματα με τον τρόπο του. Αντί για την κατασκευή του τείχους κατά μήκος των συνόρων του 1967 -κάτι που θα λάμβανε ευρεία διεθνή υποστήριξη- το έχτισε ανατολικά της Πράσινης Γραμμής, που σήμαινε μια de facto προσάρτηση του 8% του εδάφους της Δυτικής Όχθης. Η απόφαση του Σαρόν προκάλεσε παγκόσμιες επικρίσεις κατά της ισραηλινής κυβέρνησης και, το 2004, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης αποφάνθηκε ότι το τείχος παραβίασε το διεθνές δίκαιο και ότι το Ισραήλ θα πρέπει να σταματήσει κάθε περαιτέρω κατασκευή.

Η απόφαση της Χάγης, μαζί με τις επιτυχείς παλαιστινιακές προσφυγές σε ισραηλινά δικαστήρια, σταδιακά έφεραν το έργο στο τέλος του το 2007. Από τα προγραμματισμένα 491 μίλια τείχους, είχαν ολοκληρωθεί μόνο 267, ή το 54%. Μέχρι εκείνη την στιγμή, όμως, το φράγμα είχε ήδη υπηρετήσει τον σκοπό του. Ως το 2006, η δεύτερη Ιντιφάντα είχε σταματήσει λόγω ενός συνδυασμού παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της βάναυσης αποτελεσματικότητας του ισραηλινού στρατού, της αστυνομίας και των εσωτερικών υπηρεσιών ασφαλείας [10], καθώς και τον θάνατο του Αραφάτ και την αντικατάστασή του από τον Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος απέρριψε ανοιχτά την τρομοκρατία. Ωστόσο, ο φράκτης είχε κάνει πιο δύσκολη την διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων, δημιουργώντας ένα φυσικό εμπόδιο που επιμήκυνε τα μονοπάτια των επιτιθέμενων μέχρι τους στόχους τους. Οι πιθανοί βομβιστές αυτοκτονίας από τις παλαιστινιακές πόλεις του βορρά έπρεπε τώρα να ταξιδέψουν για ώρες προκειμένου να εισέλθουν στο Ισραήλ μέσα από τα λίγα εναπομείναντα ανοίγματα στο τείχος κοντά στην Ιερουσαλήμ, δίνοντας στις ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας περισσότερο χρόνο για να τους παρακολουθούν και να τους συλλαμβάνουν. Καθώς οι επιθέσεις έγιναν λιγότερο θανατηφόρες και αποτελεσματικές, οι τρομοκράτες με την σειρά τους έχασαν κάποια από τα κίνητρά τους. Ως αποτέλεσμα, το 2007 μόνο 13 Ισραηλινοί σκοτώθηκαν σε επιθέσεις Παλαιστινίων, από 450 το 2002. Το ισραηλινό κοινό, όπως ήταν αναμενόμενο, σε μεγάλο βαθμό αγνόησε τις διεθνείς επικρίσεις και υποστήριξε τους φράκτες.

22022017-1.jpg

Ο φράκτης στα αιγυπτο-ισραηλινά σύνορα όπως φαίνεται από την ισραηλινή πλευρά, τον Φεβρουάριο 2016. AMIR COHEN / REUTERS
-------------------------------------------------

ΕΝΑ ΣΥΝΟΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΙΜΠΙ

Το δεύτερο μεγάλο ισραηλινό φράγμα, η περίφραξη στα αιγυπτιακά σύνορα, δημιουργήθηκε από συνθήκες που είναι ίσως πιο συγκρίσιμες με εκείνες που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα. Κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 2000, δεκάδες χιλιάδες χωρίς άδεια μετανάστες από χώρες της Αφρικής νοτίως της Σαχάρας όπως η Αιθιοπία, η Ερυθραία και το Σουδάν, άρχισαν να καταφθάνουν στο Ισραήλ, διερχόμενοι από την Αίγυπτο και την χερσόνησο του Σινά [11] για να διασχίσουν τα νότια σύνορα σε αναζήτηση δουλειάς. Όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν από το επικίνδυνο ταξίδι και έφθαναν στο Ισραήλ, με την σειρά τους ενθάρρυναν τους φίλους και την οικογένειά τους να ακολουθήσουν τα βήματά τους, με αποτέλεσμα ως το 2012 πάνω από 50.000 Αφρικανοί μετανάστες να ζουν στο Ισραήλ.

Όπως θα περίμενε κανείς, οι μετανάστες, οι οποίοι είχαν την τάση να συγκεντρώνονται στις φτωχές γειτονιές των ισραηλινών πόλεων, δεν έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους ντόπιους. Οι ακροδεξιοί πολιτικοί σύντομα απαίτησαν την άμεση απέλασή τους. Η αντιμεταναστευτική ρητορική κορυφώθηκε το 2012, όταν η Μίρι Ρεγκέβ, σήμερα υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού και τότε μέλος της Κνεσέτ με το δεξιό κόμμα Λικούντ, το προχώρησε τόσο πολύ ώστε να πει ότι «οι Σουδανοί είναι ένας καρκίνος στο σώμα μας».

Ο πρωθυπουργός του Λικούντ, Βενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2009, ανησυχούσε από τον αυξανόμενο αριθμό των χωρίς άδεια, χωρίς επίβλεψη, Αφρικανών, και προειδοποίησε για τους κινδύνους ασφάλειας που παρουσιάζει η «τεράστια πλημμύρα των μεταναστών». Αλλά οι προσπάθειες να τους απελάσει προχωρούσαν πολύ αργά, λόγω νομικών προβλημάτων και της απροθυμίας των αφρικανικών κρατών να πάρουν πίσω τους πολίτες τους, και το επιχείρημα του Νετανιάχου για την οικοδόμηση ενός φράκτη στα σύνορα, με βάση το επιχείρημα ότι οι Αφρικανοί θα μπορούσαν να στρατολογηθούν από τζιχαντιστικές οργανώσεις στην περιοχή του Σινά, ως επί το πλείστον δεν κατάφερε να πείσει το κοινό. Στο τέλος, όπως ακριβώς και στην περίπτωση του φράγματος ασφαλείας στην Δυτική Όχθη, ο φράκτης στα αιγυπτιακά σύνορα χτίστηκε ως αποτέλεσμα μιας τρομοκρατικής επίθεσης. Τον Αύγουστο του 2011, τα μέλη του κλάδου της αλ Κάιντα στο Σινά πυροβόλησαν και σκότωσαν οκτώ Ισραηλινούς, βόρεια από την νότια πόλη και λιμάνι Εϊλάτ. Οι επιτιθέμενοι διείσδυσαν εύκολα από τα παλιά αγκαθωτά συρματοπλέγματα που παρείχαν προηγουμένως ασφάλεια κατά μήκος των συνόρων.

Παρά το γεγονός ότι αυτές οι επιθέσεις είναι ασυνήθιστες - δεν έχουν συμβεί σχεδόν καθόλου από τότε, καθώς οι τζιχαντιστικές ομάδες του Σινά είναι απασχολημένες με το να μάχονται τον αιγυπτιακό στρατό- ο αντίκτυπος της επίθεσης επέτρεψε στον Νετανιάχου να πείσει τους υπουργούς του και τους αρχηγούς της ασφάλειας να υποστηρίξουν τελικά την κατασκευή ενός πιο ασφαλούς συνοριακού φράκτη στο Σινά, κάτι που είχε εγκριθεί το 2010, αλλά είχε ως επί το πλείστον ατονήσει λόγω της απουσίας του επείγοντος. Η κατασκευή του φράχτη των 152 μιλίων πήρε δύο χρόνια, από το 2011 μέχρι το 2013 και κόστισε περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια. Σε αντίθεση με το τείχος στην Δυτική Όχθη, ο νέος φράκτης κατασκευάστηκε ακριβώς κατά μήκος των διεθνών συνόρων. Ούτε η Αίγυπτος ούτε οποιαδήποτε άλλη χώρα διαμαρτυρήθηκε. Και η περίφραξη ήταν επίσης εξαιρετικά αποτελεσματική στην πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης. Μέχρι το 2016, ο αριθμός των παράνομων εισόδων είχε πέσει στο 1 ή 2 ανά μήνα, από 13.500 σε όλο το 2011.

Το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου της Συρίας το 2011 οδήγησε το Ισραήλ να κάνει μια παρόμοια αλλαγή κατά μήκος της ισραηλινο-συριακών συνόρων στα Υψώματα του Γκολάν. Τον Μάιο και τον Ιούνιο του ίδιου έτους, το καθεστώς Άσαντ, ελπίζοντας να αποσπάσει την προσοχή από την καταπίεση που ασκούσε στην εγχώρια διαμαρτυρία, ενθάρρυνε χιλιάδες Παλαιστίνιους από τα στρατόπεδα προσφύγων κοντά στην Δαμασκό να κάνουν διαδηλώσεις κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ. Όταν κάποιοι από τους διαδηλωτές προσπάθησαν να διασχίσουν τα σύνορα, τα οποία προστατεύονταν από έναν παλιό φράχτη κατασκευασμένο στην δεκαετία του 1970, τα ισραηλινά στρατεύματα πυροβόλησαν και σκότωσαν [12] περίπου 20 από αυτούς. Για τους Ισραηλινούς, ήταν μια κλήση αφύπνισης. Κατά την διάρκεια των επόμενων δύο ετών, ο παλιός συνοριακός φράκτης αντικαταστάθηκε από έναν βελτιωμένο, κατασκευάστηκαν παρατηρητήρια κατά μήκος των συνόρων, και ο στρατός ανέπτυξε μερικές ελίτ μονάδες του στην περιοχή. Από τότε, τα σύνορα έχουν παραμείνει ως επί το πλείστον ασφαλή από την ισραηλινή πλευρά. Δεν έχει υπάρξει ούτε μια περίπτωση ένοπλης ομάδας που διήλθε κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, και το Ισραήλ έχει γλιτώσει το να χρειάζεται να ασχοληθεί με τον αχό του συριακού πολέμου με την μορφή των προσφύγων.

ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ;

Η εμπειρία του Ισραήλ με την κατασκευή των τριών φραγμών σε τρία πολύ διαφορετικά μέτωπα οδηγεί σε ένα συμπέρασμα. Αν το Ισραήλ, όπως το έθεσε μάλλον ωμά ο πρώην πρωθυπουργός Ehud Barak, είναι μια «έπαυλη στην ζούγκλα», αυτή η έπαυλη πρέπει να προστατεύεται από ψηλούς φράκτες. Ο Νετανιάχου, ο οποίος έχει υιοθετήσει την ιδέα αυτή ως δική του, έχει πάει το όραμα του Μπαράκ ένα βήμα παραπέρα. Πέρυσι, κατά την επίσκεψη στα σύνορα με την Ιορδανία (όπου, φυσικά, μια νέα περίφραξη χτίζεται τώρα), ο πρωθυπουργός υποσχέθηκε να συνεχίσει την κατασκευή φρακτών, «προκειμένου να μείνουν τα αρπακτικά ζώα έξω».

Οι περισσότεροι Ισραηλινοί φαίνεται να συμφωνούν μαζί του. Η ασφάλεια των συνόρων έχει γίνει ένα θέμα τέτοιας συναίνεσης [13] που πλέον οι δημοσκοπήσεις δύσκολα μπαίνουν στον κόπο να ρωτήσουν τους συμμετέχοντες σχετικά με τα σύνορα. Για παράδειγμα, μια σειρά από δημοσκοπήσεις [14] διεξήχθησαν στα τέλη της δεκαετίας του 2000 από το Στρατηγικό Ισραηλινό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ έδειξε ότι μια σταθερή πλειοψηφία 80% των Ισραηλινών πίστευε ότι το τείχος στην Δυτική Όχθη ήταν απαραίτητο. Και χωρίς επικρίσεις σχετικά με τους αιγυπτιακούς και συριακούς φράκτες, φαίνεται ασφαλές να υποθέσουμε ότι τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης για το ζήτημα θα είναι παρόμοια.

Η ισραηλινή κατάσταση είναι φυσικά διαφορετική από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών. Για τους υποστηρικτές των σχεδίων του Trump να χτίσει ένα τείχος, η εμπειρία του Ισραήλ δείχνει ότι μπορεί να είναι και αποτελεσματική και πολιτικά δημοφιλής, ακόμη και απέναντι στις διεθνείς επικρίσεις. Αξίζει να υπενθυμίσουμε, ωστόσο, ότι η βούληση για την κατασκευή των τειχών του Ισραήλ εμφανίστηκε μόνο απέναντι στην άμεση απειλή του τρόμου -κάτι απίθανο να συμβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες- και ότι ένα τείχος στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού θα ήταν ένα μεγαλύτερο και πολύ πιο δύσκολο και ακριβό έργο. Ο Νετανιάχου μπορεί να είχε δίκιο ότι τα τείχη ήταν, από την πλευρά του, μια «μεγάλη επιτυχία», αλλά μένει να δούμε αν περιέχει διδάγματα που μπορούν να εφαρμοστούν και αλλού.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2017-02-17/israels-walls

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2017/01/25/us/politics/refugees-immigrants-wall-...
[2] https://twitter.com/netanyahu/status/825371795972825089
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2016-06-08/end-old-israel
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-11-28/syria-policy-trump
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2004-03-01/how-build-fence
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2006-03-01/can-hamas-be-t...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2015-10-21/intifadas-revenge
[8] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2006-05-01/bitter-prize
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2003-03-01/israel-banks-f...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2016-06-08/israel-s-evolv...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2011-09-28/securing-...
[12] http://www.nytimes.com/2011/06/06/world/middleeast/06mideast.html
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2011-12-10/can-center-hold
[14] http://heb.inss.org.il/uploadimages/Import/(FILE)1193575627.pdf

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition