Ο Τραμπ και η Ελλάδα

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, ερχόμενη σε συνέχεια του Brexit, αλλά και της θεαματικής ανόδου κάθε μορφής λαϊκιστικών και ακραίων κομμάτων και κινημάτων στις δύο πλευρές του Ατλαντικού καθιστά επιτακτική μια εκ βαθέων συζήτηση για την έννοια της Δύσης, τις αντιλήψεις σε βασικά ζητήματα, τις κοινές αξίες και συμφέροντα που συνδέουν(;) τις χώρες-μέλη της Ευρω-ατλαντικής κοινότητας. Επιπλέον, η, ούτως ή άλλως προβλεπόμενη με κάθε αλλαγή ενοίκου του Λευκού Οίκου, διαδικασία επανεξέτασης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής εθνικής ασφάλειας αποκτά ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον λόγω της προσωπικότητας και των απόψεων του κ. Τραμπ, αλλά και του πολύ σημαντικού αμερικανικού ρόλου τόσο στις παγκόσμιες υποθέσεις, όσο και σε θέματα ασφάλειας της Ευρώπης γενικότερα και της Ανατολικής Μεσογείου ειδικότερα.

Για μια χώρα σε περίοδο σχετικής αδυναμίας και ευρισκόμενης σε μια περιοχή αστάθειας και κρίσεων, και με ανοιχτά ζητήματα με ορισμένους εκ των γειτόνων της, όπως η Ελλάδα, έχει ασφαλώς ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προσπάθεια κατανόησης ή καλύτερα αποκρυπτογράφησης των θέσεων και της αναμενόμενης πολιτικής του κ. Τραμπ σε διεθνή ζητήματα. Η εν λόγω άσκηση δεν είναι απλή, καθώς ο κ. Τραμπ ήταν μέχρι σήμερα εξαιρετικά φειδωλός και υπεραπλουστευτικός στις σχετικές δηλώσεις του, ενώ πριν τις εκλογές δεν ήταν σαφές ποιό θα ήταν το επιτελείο του σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και εθνικής ασφάλειας. Ακόμη και την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, παραμένει ανοιχτό το ζήτημα του επιλογής του Υπουργού Εξωτερικών, καθώς και αρκετές άλλες σημαντικές θέσεις στον μηχανισμό εθνικής ασφάλειας. Θα πρέπει να σημειωθεί, εξάλλου, ότι οι γνώσεις του για την εξωτερική πολιτική, και ιδιαίτερα για την Ευρώπη, είναι εξαιρετικά περιορισμένες και περιστρέφονται κυρίως γύρω από τα επιχειρηματικά του συμφέροντα και δραστηριότητες. Θεωρείται πιθανό, αλλά κάθε άλλο παρά βέβαιο, ότι τόσο το Κογκρέσο (η σχέση του οποίου με τον κ. Τραμπ δεν θα είναι υποχρεωτικά εύκολη, παρά την όποια ιδεολογική συγγένεια), όσο και οι αρμόδιες υπηρεσίες (State Department, Πεντάγωνο, υπηρεσίες πληροφοριών, κλπ.) θα έχουν σχετικά αυξημένη επιρροή στην διαμόρφωση πολιτικής.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ιστορία έχει δείξει ότι λόγω του ισχυρού θεσμικού πλαισίου αλλά και της δύναμης της αδράνειας, οι αλλαγές στην αμερικανική εξωτερική πολιτική που μπορεί να προωθήσει ένας εικονοκλάστης πρόεδρος είναι συνήθως μικρότερου εύρους απ’ότι γενικώς εικάζεται ή αναμένεται. Έτσι, είναι πιθανό ότι στην προεδρία Τραμπ θα υπάρχουν περισσότερα στοιχεία συνέχειας παρά ρήξης, χωρίς αυτό να μειώνει την αβεβαιότητα και την διαφαινόμενη έλλειψη ισορροπίας σε έναν Δυτικό κόσμο που καλείται να διαχειριστεί τις συνέπειες του Brexit, της ανόδου ακραίων πολιτικών σχηματισμών σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και εσχάτως τις πολιτικές επιλογές των Αμερικανών ψηφοφόρων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι προωθούμενες επιλογές της επερχόμενης προεδρίας Τραμπ συνοψίζονται κάπως υπεραπλουστευτικά στα διλήμματα: Παγκοσμιοποίηση (με άμβλυνση ανισοτήτων) ή εμπορικοί πόλεμοι, διαχείριση κλιματικής αλλαγής ή ρίσκο ανηκέστου βλάβης στην υγεία του πλανήτη.

Ο χάρτης της ανατολικής Μεσογείου. Πηγή: Google Maps
--------------------------------------------------------------

Σε ειδικότερα ζητήματα, τα βασικά ερωτηματικά αφορούν την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, την γενικότερη προσέγγιση του κ. Τραμπ σε θέματα πυρηνικών εξοπλισμών, την συμφωνία για την κλιματική αλλαγή, το ΝΑΤΟ και τον ρόλο των ΗΠΑ στην Ευρώπη και την σχέση με την Ρωσία. Η δε γενικότερη προσέγγισή του σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής έχει περισσότερα στοιχεία απομονωτισμού, ενώ συστηματικά χρησιμοποιεί σκληρές εκφράσεις για το Ισλάμ. Όσον αφορά στην αμερικανική πολιτική σε θέματα Ανατολικής Μεσογείου (και Μέσης Ανατολής γενικότερα), πριν αποπειραθούμε να εκτιμήσουμε τις ενδεχόμενες αλλαγές και τις πιθανές συνέπειες για την χώρα μας, θα ήταν χρήσιμο να σκιαγραφήσουμε (α) τα βασικά στοιχεία της αμερικανικής περιφερειακής πολιτικής και (β) την γενικότερη κατάσταση και τις εστίες έντασης στην περιοχή.

Απαραίτητη δε είναι και η γεωγραφική οριοθέτηση της υπό εξέταση περιοχής. Η περιοχή της Μεσογείου από την σκοπιά της ασφάλειας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα υπο-σύστημα του ευρύτερου Μεσανατολικού συμπλέγματος ασφαλείας (security complex). Για την καλύτερη κατανόηση των διεργασιών στο πλαίσιο του συγκεκριμένου συμπλέγματος ασφαλείας, θα πρέπει να συνεκτιμηθούν οι εξελίξεις και δυναμικές σε συνορεύουσες περιοχές, όπως η υπο-σαχάρια Αφρική, το Κέρας της Αφρικής, η Κεντρική Ασία και το δίπολο Αφγανιστάν-Πακιστάν (Afpak). Εντός των ορίων της περιοχής βρίσκεται και αριθμός «κομβικών κρατών» (pivotal states), σύμφωνα με την θεωρία του Paul Κennedy και των συνεργατών του.