Τα μεταναστευτικά διλήμματα της Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα μεταναστευτικά διλήμματα της Ευρώπης

Αναπόφευκτα και ανεπίλυτα

Η νέα πολιτική της Γερμανίας πέτυχε ορισμένους από τους στόχους της. Παρείχε βοήθεια στις δεκάδες χιλιάδες Σύρους που είχαν ήδη φθάσει στην Ευρώπη˙ ελάφρυνε τα βάρη της Ελλάδας και της Ιταλίας˙ και βοήθησε προσωρινά να διατηρηθούν οι δεσμεύσεις της ΕΕ και της Γερμανίας σχετικά με τα ανοιχτά εσωτερικά σύνορα και το δικαίωμα ασύλου. Αλλά παρείχε επίσης ισχυρά κίνητρα για μίμηση στις πρόσφατες αφίξεις -όχι μόνο για τα εκατομμύρια των Σύρων που εξακολουθούν που μαραζώνουν στην Τουρκία, τον Λίβανο και την Ιορδανία [4], αλλά και για πολίτες άλλων χωρών, όπως το Αφγανιστάν, η Ερυθραία, το Ιράκ, η Σομαλία, και το Σουδάν. Μέχρι το τέλος του 2015, τουλάχιστον 890.000 μετανάστες και πρόσφυγες είχαν υποβάλει αίτηση ασύλου στην Γερμανία και περίπου 300.000 άλλοι το είχαν κάνει σε άλλες χώρες της ΕΕ.

Τώρα φαίνεται ξεκάθαρο ότι το Βερολίνο απέτυχε να προβλέψει το μέγεθος αυτού του αποτελέσματος καθώς και την απροθυμία των περισσότερων κυβερνήσεων της ΕΕ να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Καθώς ο ρυθμός των αφίξεων στην Γερμανία αυξήθηκε, η αρχική δημόσια υποστήριξη άρχισε να μειώνεται, ειδικά αφότου η μετανάστευση συνδέθηκε στο μυαλό ορισμένων ψηφοφόρων με τρομοκρατικές επιθέσεις και άλλα εγκλήματα. Αθώοι μετανάστες έγιναν στόχοι επίθεσης και υπήρξαν εκατοντάδες εμπρηστικές επιθέσεις εναντίον ξενώνων που χτίστηκαν για να φιλοξενήσουν αιτούντες άσυλο. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα κατεστημένα πολιτικά κόμματα άρχισαν να χάνουν ψηφοφόρους προς τις ευρωσκεπτικιστικές, αντιμεταναστευτικές ομάδες που προηγουμένως ήταν στο περιθώριο, όπως το γερμανικό Alternative für Deutschland (AfD) και το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, η ηγέτις του οποίου Marine Le Pen [5] ήταν δεύτερη στις φετινές προεδρικές εκλογές. Αυτό το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό: Ένα ακροδεξιό κόμμα που αντιτίθεται στην ΕΕ προσέλκυσε την υποστήριξη περισσότερων από το ένα τρίτο των Γάλλων ψηφοφόρων σε μια χώρα που βοήθησε να ιδρυθεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Κατά το παρελθόν έτος, η ροή των μεταναστών από την Τουρκία προς την Ελλάδα είχε μειωθεί δραματικά, ακόμη και όταν περισσότεροι άνθρωποι πέθαιναν παίρνοντας την μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη θαλάσσια διαδρομή από την Βόρεια Αφρική προς την Ιταλία. Ένας λόγος για την μείωση των εισροών ήταν η αποκατάσταση των συνοριακών ελέγχων μεταξύ ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών -απότομες ανατροπές των σκληρά κερδισμένων δεσμεύσεων της ΕΕ για ανοιχτά εσωτερικά σύνορα. Ένας δεύτερος και ίσως πιο σημαντικός λόγος ήταν η συμφωνία του Μαρτίου 2016 μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, σύμφωνα με την οποία η ΕΕ δεσμεύτηκε να στέλνει τα άτομα που έφθασαν στην Ελλάδα με πλοίο, πίσω στην Τουρκία. Για κάθε Σύρο που επέστρεφε στην Τουρκία με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ συμφώνησε να επανεγκαθιστά έναν Σύρο πρόσφυγα απευθείας από την Τουρκία. Συμφώνησε επίσης με τα τουρκικά αιτήματα η ΕΕ να δώσει συνολικά έξι δισεκατομμύρια ευρώ για να βοηθήσει στην φροντίδα των προσφύγων στην Τουρκία, να ελευθερώσει τις ταξιδιωτικές προϋποθέσεις για τους Τούρκους πολίτες στην ζώνη Σένγκεν, την ζώνη ελεύθερης διέλευσης της ΕΕ, και να αναζωογονήσει την μακρόχρονη αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ.

Αλλά η συμφωνία είναι εύθραυστη. Η εφαρμογή της εξαρτάται από την κυβέρνηση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η οποία απείλησε να την καταργήσει καθώς η σχέση της με τις ευρωπαϊκές ομολόγους της έχει επιδεινωθεί. Είναι επίσης αμφιλεγόμενη στην Ευρώπη, τόσο μεταξύ των υπέρμαχων των προσφύγων που υποστηρίζουν ότι παραβιάζει ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στο άσυλο και θέτει σε κίνδυνο τους μετανάστες που στέλνονται πίσω στην Τουρκία, καθώς και μεταξύ των δεξιών λαϊκιστών που θεωρούν ότι η ΕΕ δέχεται τα αιτήματα της Τουρκίας ως μια υποχώρηση σε διεθνή εκβιασμό.

ΕΜΑΘΑΝ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ;

Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας αποτελεί το κυριότερο παράδειγμα μιας τάσης στην προσφυγική πολιτική της ΕΕ σχετικά με ό, τι έγινε γνωστό ως υπεράκτια διεκπεραίωση. Στο πλαίσιο αυτό, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι ελπίζουν να μειώσουν τα κίνητρα για παράνομη μετανάστευση, να υποβαθμίσουν τα δίκτυα λαθραίας διακίνησης ώστε να μειωθούν οι θάνατοι στην Μεσόγειο, να προστατεύσουν τους πρόσφυγες όσο το δυνατόν πιο κοντά στις χώρες καταγωγής τους και να παρέχουν νέες και θεσμοθετημένες ευκαιρίες σε όσους δεν μπορούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους να αιτηθούν άμεση επανεγκατάσταση από χώρες εκτός της ΕΕ.

Η προσέγγιση βρίσκει αντίσταση από ορισμένους Ευρωπαίους υποστηρικτές των προσφύγων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι δεν παρέχει επαρκή προστασία στους πρόσφυγες και εμποδίζει την πρόσβαση σε αυτό που θεωρούν ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα να ζητούν άσυλο στην Ευρώπη. Υπάρχει όμως και ένα άλλο ενοχλητικό πρόβλημα: Η υπεράκτια διεκπεραίωση περιπλέκει τις σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες τις οποίες χρειάζεται για να ελέγχουν τις παράνομες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη. Αυτά τα κράτη ορθώς βλέπουν τη μετανάστευση ως ένα πολύτιμο διπλωματικό νόμισμα.

17052017-3.jpg

Σύροι πρόσφυγες φτάνουν στο Friedland της Γερμανίας, τον Απρίλιο του 2016. KAI PFAFFENBACH / REUTERS
------------------------------------------------------