Πώς το Σχέδιο Μάρσαλ αναδύθηκε από την αποτυχία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς το Σχέδιο Μάρσαλ αναδύθηκε από την αποτυχία

Οι πραγματικές ρίζες μιας επιτυχίας της εξωτερικής πολιτικής
Περίληψη: 

Η εκμάθηση των σωστών μαθημάτων του Σχεδίου Marshall απαιτεί την εξέταση ολόκληρης της ιστορίας, όχι μόνο της μυθικής εκδοχής: Όχι μόνο τις επιτυχίες αλλά και τις αποτυχίες που αποδείχτηκαν αναπόσπαστες με την επιτυχία. Αυτό είναι κάτι σημαντικό ειδικά σήμερα, όπου οι πολιτικοί μας οδηγούνται από την νοσταλγία μιας υποτιθέμενης χρυσής εποχής.

Ο DANIEL KURTZ-PHELAN υπηρέτησε στο Προσωπικό Σχεδιασμού Πολιτικής του Υπουργείου Εξωτερικών στην διοίκηση του Μπαράκ Ομπάμα. Το βιβλίο του για τον George Marshall θα δημοσιευθεί από τον εκδοτικό οίκο WW Norton το 2018.

Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών [1] ξεκίνησε με μια εναρκτήρια ομιλία 11 λεπτών πριν από 70 χρόνια αυτόν τον μήνα. Στις 5 Ιουνίου 1947, ο υπουργός Εξωτερικών George C. Marshall, όντας στο Harvard για να λάβει τιμητικό πτυχίο, κάλεσε τους Αμερικανούς να «αντιμετωπίσουν την τεράστια ευθύνη που ξεκάθαρα έχει επιφορτίσει η ιστορία στην χώρα μας». Όπως εξήγησε, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος [2] είχε αφήσει την Ευρώπη σε ερείπια, και οι διαλυμένες οικονομίες και οι λιμοκτονούντες πληθυσμοί προκάλεσαν αναταραχή (που θα επιτρέψει, μεταξύ άλλων, την σοβιετική κυριαρχία). Συνεπώς, εναπόκειται στις Ηνωμένες Πολιτείες να βοηθήσουν την Ευρώπη να ανακάμψει. «Η πολιτική μας», δήλωσε εκείνη την ημέρα, «δεν κατευθύνεται εναντίον καμίας χώρας ή δόγματος, αλλά κατά της πείνας, της φτώχειας, της απελπισίας και του χάους».

12062017-1.jpg

Ο George C. Marshall, το 1940. LIBRARY OF CONGRESS
--------------------------------------------------------------------

Το Σχέδιο Μάρσαλ [3], όπως έγινε γνωστό, θα ήταν η μεγαλύτερη προσπάθεια εξωτερικής βοήθειας στην ιστορία, συνολικού ύψους 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τέσσερα χρόνια. (Ως ποσοστό του ΑΕΠ, αυτό θα ήταν περίπου 900 δισεκατομμύρια δολάρια τώρα). Μέχρι σήμερα, οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής επικαλούνται το σχέδιο ως μοντέλο και έμπνευση. Έχει φτάσει να εκπροσωπεί την αμερικανική ισχύ στα καλύτερά της -γενναιόδωρη, τολμηρή και σοφή. Και ο ίδιος ο Μάρσαλ στέκεται ως ιδρυτικός πατέρας της αμερικανικής παγκόσμιας ηγεσίας, η στωική ενσάρκωση μιας καλύτερης εποχής -μιας εποχής που «συνηθίζαμε να κερδίζουμε» [4], όπως το θέτει ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump [5], και όταν χτίζαμε τις υπερατλαντικές συμμαχίες, στέλναμε τα δολάρια των φορολογουμένων μας για να βοηθήσουν τις κατεστραμμένες χώρες και δεχόμασταν ότι δεν μπορούσαμε να βασιστούμε στις πολιτικές τύπου «η Αμερική πρώτα» για να μας κρατήσουν ασφαλείς. Ως στρατηγός, ο Μάρσαλ είχε βοηθήσει την χώρα του να κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως πολιτικός, την βοήθησε να κερδίσει την ειρήνη.

Αλλά η συλλογική μνήμη τείνει να παραλείπει ένα κρίσιμο κομμάτι της ιστορίας. Ως αποτέλεσμα, συσκοτίζει μερικά βασικά μαθήματα του Marshall και του Σχεδίου Marshall.

Λίγο πριν ξεκινήσει αυτό που θα γινόταν μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του και της χώρας του, ο Μάρσαλ είχε υποστεί αυτό που θα θεωρούσε ως την μεγαλύτερη αποτυχία του. Πέντε μήνες πριν από την ομιλία του στο Χάρβαρντ, είχε επιστρέψει από έναν αγώνα 13 μηνών για να μεσολαβήσει την ειρήνευση σε έναν κινεζικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ οικοδομούσε μια αμερικανική συμμαχική δημοκρατική Κίνα που θα μπορούσε να εμποδίσει την κατάληψη [της εξουσίας] από τους κομμουνιστές. Του είχε δοθεί η αποστολή μόλις μια μέρα μετά την αποχώρησή του από την αρχηγία του στρατού. Αν κάποιος μπορούσε να το καταφέρει, σκέφθηκε ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν, αυτός ήταν ο Μάρσαλ, «ο σπουδαιότερος στρατιωτικός που παρήγαγε ποτέ αυτή η χώρα ή οποιαδήποτε άλλη χώρα επί τούτω». Αλλά παρά τους λίγους μήνες της φαινομενικά θαυματουργής προόδου, ο Μάρσαλ απέτυχε τελικά να αποτρέψει την διολίσθηση σε ολομέτωπο πόλεμο και την κατάρρευση της εθνικιστικής κυβέρνησης του Chiang Kai-shek [6] μπροστά στην κομμουνιστική επανάσταση του Μάο Τσε Τουνγκ.

12062017-2.jpg

Αιχμάλωτοι πολέμου συλληφθέντες από κινεζικά κομμουνιστικά στρατεύματα, το 1946.
---------------------------------------------------------

Για κάποιους, θα αποτελούσε στίγμα στην κατά τα άλλα ηρωική καριέρα του Μάρσαλ. Θα τον καταγγείλλουν ως τον άνθρωπο που είναι υπεύθυνος για την πρώτη ήττα του Ψυχρού Πολέμου, αυτόν που «έχασε» την Κίνα. Αλλά ο ίδιος ο Μάρσαλ δεν το είδε έτσι. Χωρίς την αποτυχία της αποστολής του στην Κίνα, η επιτυχία του σχεδίου Μάρσαλ [7] ίσως να μην πραγματοποιείτο ποτέ.

Όταν ο Marshall επέστρεψε από την Κίνα και έγινε υπουργός Εξωτερικών, η κατάσταση της Ευρώπης παρουσίαζε προκλήσεις παρόμοιες με αυτές που αντιμετώπισε κατά την διάρκεια των 13 μηνών του στην Κίνα. Ήταν εκεί που αρχικά κατέγραψε την σημασία της καταπολέμησης της «πείνας, της φτώχειας, της απελπισίας και του χάους»˙ όπου αναγνώρισε ότι η πρώτη προτεραιότητα πρέπει να είναι να εμποδιστεί το είδος της πολιτικής και κοινωνικής κατάρρευσης που ανέδειξε την επανάσταση˙ όπου είδε την «τραγική» κατάσταση του «κακοποιημένου λαού, των απλών ανθρώπων της γης». «Το αγνοήσαμε κατά το πέρασμα των χρόνων», θα κατέληγε στο συμπέρασμα. «Πολλά από τα σημερινά μας προβλήματα πηγάζουν από αυτό».

Ωστόσο, ο Μάρσαλ έμαθε επίσης στην Κίνα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούσαν να επιβάλουν λύσεις από έξω. Δεν θα μπορούσαν να θέλουν κάτι περισσότερο από τους εταίρους τους. «Η πρωτοβουλία», τόνισε στο Χάρβαρντ, «πρέπει να προέλθει από τους Ευρωπαίους», ακριβώς όπως τόνισε και ότι «το κύριο μέρος της επίλυσης των προβλημάτων της Κίνας είναι σε μεγάλο βαθμό των ίδιων των Κινέζων». Η Αμερική πρέπει να είναι πρόθυμη να προσφέρει βοήθεια σε μια προηγουμένως (και στην συνέχεια) αδιανόητη κλίμακα, αλλά μόνο αν οι παραλήπτες της έκαναν κάποια βήματα, από την υιοθέτηση νέων μορφών συνεργασίας μέχρι την αποκήρυξη των «ενόπλων εξτρεμιστών οποιασδήποτε πολιτικής χροιάς». Μεγάλο μέρος της ομιλίας του Χάρβαρντ συνίστατο σε μια πρόσκληση προς τους Ευρωπαίους να υποβάλλουν προτάσεις που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν.

Οι οξυδερκείς παρατηρητές εκείνη την εποχή σημείωσαν πόσο έμοιαζαν οι δηλώσεις του Μάρσαλ σχετικά με την Ευρώπη με εκείνα που έλεγε για την Κίνα. Η διαφορά αυτή την φορά: Αντίθετα από την Κίνα, βρήκε συνεργάτες ικανούς να κάνουν ό, τι μόνο αυτοί μπορούσαν να κάνουν για να λειτουργήσει η βοήθεια.