Φιλελευθερισμός και δημοκρατία στην Δύση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Φιλελευθερισμός και δημοκρατία στην Δύση

Ποιό από τα δύο βρίσκεται υπό απειλή;
Περίληψη: 

Η παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη υποσκάπτει την υπόσχεση μιας μορφής δημοκρατικής ζωής που ξεπερνά τον τοπικό χαρακτήρα και την διάσπαση μιας ανθρώπινης φυλής που χωρίζεται λιγότερο ή περισσότερο παράλογα στα έθνη-κράτη. Δυστυχώς, το φιλελεύθερο όνειρο της «παγκόσμιας δημοκρατίας» υπ' αυτή την παραπλανητική έννοια είναι σήμερα λιγότερο ευρέως διαδεδομένο από όσο μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν φαινόταν τόσο προορισμένο να πραγματοποιηθεί.

Ο JAMES POULOS είναι συντάκτης στο American Affairs και ο συγγραφέας της τέχνης του βιβλίου με τίτλο The Art of Being Free [1] (St. Martin's, 2017).

Σε μια στιγμή έντονης αβεβαιότητας και αλλαγών σε όλο τον κόσμο, οι Δυτικοί φιλελεύθεροι (σε γενικές γραμμές) επανέρχονται στα τυπικά, επικεντρώνοντας τους φόβους τους σε μια καταστροφική εσωτερική σύγκρουση [2] αντί σε μια εξωτερική απειλή. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και αμφότερων των Παγκόσμιων Πολέμων, οι φιλελεύθεροι είδαν τον πραγματικό εχθρό της Δύσης να προέρχεται μέσα από την ίδια την Δύση: Ο βάρβαρος Χαν είχε ορμήσει από την ιδιοφυΐα της γερμανικής κουλτούρας για την τέχνη, την λογοτεχνία, την επιστήμη και την θεολογία˙ ο άθεος Σοσιαλιστής σύρθηκε από τον φλοιό του ευρωπαϊκού πολιτισμού που άφησε πίσω του ο πόλεμος των τάφρων˙ και μια διεθνής ελίτ διανοουμένων υπέκυψε στην αυταπάτη ότι ο Μαρξ, ο Λένιν και ίσως ακόμη και ο Στάλιν είχαν λύσει το πρόβλημα της κοινωνικής προόδου. Όπως παρατήρησε ο Φρανκ Γουόρεν στο [βιβλίο του] Liberalism and Communism [3], δεν μεγάλωσαν όλα τα κατεστημένα της Δύσης πεπεισμένα ότι η επιστήμη ήταν δημοφιλής και η ελευθερία όχι. Αλλά η μόδα ήταν απογοητευτική. «Έχω δει το μέλλον, και λειτουργεί», ανέφερε περίφημα ο Lincoln Steffens από την σοβιετική ΕΣΣΔ, κρίνοντας «την έννοια της ελευθερίας» απλώς ως «λάθος, το επακόλουθο μιας μέθης [hangover] από την δική μας Δυτική τυραννία».

25072017-1.jpg

Μια τεράστια αμερικανική σημαία στο Μάντσεστερ του Νιου Χάμσαϊρ, τον Ιούνιο του 2017. BRIAN SNYDER / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Σήμερα, το ίδιο μοτίβο σκέψεων επεκτάθηκε με φυσικό τρόπο στην άνοδο των δεξιών εθνικιστικών και λαϊκιστικών κινημάτων [4] σε ολόκληρη την Δύση, όπως σηματοδοτούνται από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Donald Trump [5]. Και για μια ακόμη φορά, οι Δυτικοί φιλελεύθεροι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, χαρακτηρίζοντας τα κινήματα αυτά ως εσωτερικές απειλές για την δημοκρατική τάξη της Δύσης και όχι μόνο για τον φιλελευθερισμό. Σε ένα άρθρο των New York Times [6] τον Δεκέμβριο, οι καθηγητές Διακυβέρνησης του Χάρβαρντ, Steven Levitsky και Daniel Ziblatt κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «η αμερικανική δημοκρατία δεν βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο κατάρρευσης» αλλά «τα προειδοποιητικά σημάδια είναι πραγματικά» -όπως δείχνουν οι μελέτες τους. «Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε», επιμένουν, «δεν είναι απλά ένας πρόεδρος με ανελεύθερες τάσεις» αλλά «η εκλογή ενός τέτοιου προέδρου όταν οι δικλείδες ασφαλείας που προστατεύουν την αμερικανική δημοκρατία» -όπως ο κανόνας της νόμιμης πολιτικής αντιπολίτευσης, που υποτίθεται ότι απορρίφθηκε από την ανερχόμενη Δεξιά- «δεν είναι πλέον τόσο σίγουρες».

Παρ΄ όλο που η ιστορία έχει δείξει ότι ανησυχίες όπως αυτές είναι σπάνια, αν όχι ποτέ, παράλογες, στην συγκεκριμένη περίπτωση διατρέχουν τον κίνδυνο ενός σοβαρού εννοιολογικού σφάλματος, λαθεύοντας την ισχυρή νέα αντίσταση στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη αλλά παραπαίουσα νεοφιλελεύθερη τάξη ως σαν μια επίθεση στα θεμέλια της πολιτικής δημοκρατίας [7]. Αντί να ελπίζει ή να προσπαθεί να καταστρέψει την δημοκρατική διακυβέρνηση, ο νέος Δεξιός εθνικισμός επικεντρώνεται στην αποδυνάμωση των χαρακτηριστικών της φιλελεύθερης τάξης που, όπως πολλοί φιλελεύθεροι παραδέχονται με υπερηφάνεια, μειώνουν την δύναμη και το κύρος που έχουν οι εθνικές πολιτικές. Σίγουρα, τα πραγματικά περιγράμματα αυτών των γραμμών μάχης μπορεί να συγκαλυφθούν από την αναπτυσσόμενη βάσανο σχετικά με το εύρος της κακοήθους ρωσικής επιρροής στις εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ. Αλλά οι φιλελεύθεροι δεν θα πρέπει να αγνοήσουν το γεγονός ότι οι εθνικιστές αντίπαλοί τους στην Δεξιά ζητούν γενικά περισσότερη και όχι λιγότερη δημοκρατική διακυβέρνηση και αντιτίθενται στην παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη λόγω των τρόπων με τους οποίους απογοητεύει τις αμερικανικές φιλοδοξίες που χαρακτηρίζουν την δημοκρατική ζωή. Η πολιτική δημοκρατία δεν είναι ακριβώς το δημιούργημα του φιλελευθερισμού, όπως οι φιλελεύθεροι είναι πλέον τόσο έτοιμοι να πιστέψουν ότι είναι. Με το να πείθουν τον εαυτό τους διαφορετικά, οι υπερασπιστές της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης ενέδωσαν πολύ εύκολα στον φόβο μιας συστημικής δημοκρατικής κατάρρευσης.