Η σκιά του πολωνικού παρελθόντος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η σκιά του πολωνικού παρελθόντος

Πώς το PiS χρησιμοποιεί τις δυσαρέσκειες για να κυβερνά
Περίληψη: 

Για πολλούς υποστηρικτές του κυβερνώντος PiS, η υποβάθμιση της εθνικής αφήγησης της Πολωνίας αποτελεί ακόμη ένα σημάδι της υποταγής της Πολωνίας σε μια ξένη, παγκοσμιοποιημένη ατζέντα υπό τις προηγούμενες φιλελεύθερες κυβερνήσεις του φιλελεύθερου κόμματος ΡΟ που βρίσκεται τώρα στην αντιπολίτευση.

Ο JONATHAN GORVETT είναι ανεξάρτητος δημοσιογράφος.

Στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η επέτειος της έναρξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου [1] δεν ήταν παρά μια ιστορική περίσταση.
Αλλά στην Πολωνία [2], τον τόπο όπου ξεκίνησε η σύγκρουση, η 1η Σεπτεμβρίου 1939 εξακολουθεί να ρίχνει μια μεγάλη σκιά.

«Η οικογένεια της μητέρας μου έχασε τα πάντα τότε», μου είπε ο Grzegorz Berendt, ο πρόσφατα διορισμένος αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Γκντανσκ της βόρειας Πολωνίας. «Το σπίτι του πατέρα μου καταστράφηκε επίσης, και ο πληθυσμός καταληστευόταν συστηματικά, πρώτα από τους Ναζί και στην συνέχεια από τους Σοβιετικούς. Μεταξύ 1939 και 1945, η Πολωνία έχασε το ένα τρίτο της επικράτειάς της και τουλάχιστον έξι εκατομμύρια πολίτες της σκοτώθηκαν ή δολοφονήθηκαν».

13102017-1.jpg

Πολωνοί, στο βουνό Kasprowy Wierch στα σύνορα της χώρας κατά την διάρκεια μαζικής προσευχής, τον Οκτώβριο του 2017. AGENCA GAZETA / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι μια σύγκρουση τέτοιας αδιανόητης βαναυσότητας αντηχεί διαμέσου των ετών. Ωστόσο, από τότε που το δεξιό λαϊκιστικό Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) εξελέγη το 2015 [3], αυτές οι αντηχήσεις αναμφισβήτητα έγιναν πιο δυνατές και πιο έντονες. «Οι σχέσεις Γερμανίας-Πολωνίας επισκιάζονται από την γερμανική επιθετικότητα του 1939», ανακοίνωσε ο υπουργός Εξωτερικών, Witold Waszczykowski, λίγες μέρες μετά την επέτειο αυτού του Σεπτεμβρίου. Συνέχισε ισχυριζόμενος ότι η Γερμανία οφείλει στην Πολωνία περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια για πολεμικές αποζημιώσεις.

Τα σχόλια του Waszczykowski ήρθαν μετά από μερικούς μήνες όλο και πιο πικρών ανταλλαγών μεταξύ Βαρσοβίας και Βερολίνου, καθώς και μεταξύ Βαρσοβίας και Παρισίων και Βαρσοβίας και Βρυξελλών [4]. Αυτές οι διαμάχες περιλάμβαναν μια σειρά θεμάτων, που κυμαίνονται από τις κινήσεις του PiS για τις οποίες η ΕΕ θεωρεί ότι παρεμβαίνουν στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης μέχρι μια άρνηση της Βαρσοβίας να διευθετήσει την δίκαιη ποσόστωσή της επί των προσφύγων. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, μέχρι που θεώρησε σκόπιμο να περιγράψει την πολωνική κυβέρνηση ως ότι βρίσκεται «σε σύγκρουση» με τις «ευρωπαϊκές αξίες» της δημοκρατίας και της δημόσιας ελευθερίας.

Η σχετικά απότομη κάμψη της σχέσης εξέπληξε πολλούς, καθώς στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το 1989, η Πολωνία είχε γίνει κάτι σαν μοντέλο ευρωπαϊκής χώρας. Το 1999, προσχώρησε στο ΝΑΤΟ και το 2004 στην ΕΕ. Οι σχέσεις Γερμανίας-Πολωνίας δεν ήταν ποτέ τόσο καλές˙ αμέτρητοι οικονομικοί, πολιτιστικοί και κοινωνικοί δεσμοί είχαν δημιουργηθεί μεταξύ των δύο χωρών, με την συμφιλίωση να είναι το πρωταρχικό θέμα.

«Πριν από μερικά χρόνια, όλοι λέγαμε με αυτοπεποίθηση ότι τα ζητήματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η γερμανο-πολωνική συμφιλίωση και η θέση της Πολωνίας στην ΕΕ και την Διατλαντική συμμαχία είχαν ως επί το πλείστον επιλυθεί», μου είπε ο Michal Baranowski, διευθυντής του Γραφείου Βαρσοβίας του German Marshall Fund. ‘Αλλά τώρα, νομίζω ότι μάλλον ήμασταν κάπως αισιόδοξοι».

13102017-2.jpg

Ο Πολωνός πρόεδρος, Andrzej Duda, αποχωρεί μετά από μια ανακοίνωση σχετικά με την μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, στο προεδρικό μέγαρο στην Βαρσοβία, τον Σεπτέμβριο του 2017. AGENCA GAZETA / REUTERS
--------------------------------------------------------

Ο ΗΧΟΣ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ

Το Γκντανσκ και το εκεί μουσείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου -το πιο μοντέρνο και πλούσιο της χώρας- είναι ένα σαφές σημείο εστίασης αυτής της υπερβολικά αισιόδοξης όψης της μετά το 1989 Πολωνίας.

Πρώην γνωστό ως Danzig, μια «ελεύθερη πόλη» με μεγάλο πληθυσμό Γερμανών πριν από τον πόλεμο, το Γκντανσκ είναι ο τόπος όπου έλαβε χώρα μια από τις πιο δημόσιες απώλειες αυτού που ο τοπικός Τύπος ονομάζει ως «πολέμους μνήμης». Ο πρώτος διευθυντής του μουσείου, Pavel Machcewicz, διορισμένος από την προηγούμενη -υπό την ηγεσία του φιλελεύθερου κόμματος Civic Platform (PO)- κυβέρνηση, απολύθηκε πρόσφατα αφού επικρίθηκε από την κυβέρνηση του PiS ότι απέτυχε να καταστήσει το μουσείο επαρκώς πατριωτικό. Μια ιδιαίτερη ανησυχία του PiS ήταν αυτό που είδε ως έλλειψη υλικού για την καταπίεση της Πολωνίας ή για την ανάδειξη των πιο ηρωικών επεισοδίων της αντίστασής της.

Ο Berendt, ο αντικαταστάτης του Machcewicz, υπόσχεται να «παρουσιάσει περισσότερη από την ιστορία της Πολωνίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εν μέρει σε αυτό που ήταν ο προσωρινός εκθεσιακός χώρος του μουσείου». Λέει ότι τα νέα εκθέματα «θα δείξουν την οικονομική εκμετάλλευση, τον τρόμο, την στρατιωτική δραστηριότητα των Πολωνών υπό την γερμανική κατοχή, και θα πουν μια ιστορία άγνωστη σε πολλούς ξένους και πολλούς Πολωνούς πολίτες που γεννήθηκαν μετά τον πόλεμο».

Λίγοι θα αμφισβητούσαν την κλίμακα των δεινών -ως ποσοστό του πληθυσμού της, η Πολωνία έχασε αναλογικά περισσότερους πολίτες στον πόλεμο από οποιαδήποτε άλλη χώρα- αλλά αυτό δεν ήταν τμήμα της δημόσιας αφήγησης για πολλές δεκαετίες. Αντίθετα, στην Πολωνία οι ιστορίες του πολέμου έτειναν να υποβαθμίζουν οποιαδήποτε εθνική άποψη. Υπό το μετά το 1945 κομμουνιστικό καθεστώς, η σοσιαλιστική ενότητα ήταν το σημαντικό ζήτημα. Το 1953, η κυβέρνηση μέχρι που παραιτήθηκε από όλες τις μελλοντικές αξιώσεις αποζημίωσης από την Γερμανία, πιθανότατα επειδή η Πολωνία ήταν τότε σύμμαχος με την Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) εντός του σοβιετικού μπλοκ και η Μόσχα ήθελε όλους τους δορυφόρους της σε φιλικούς όρους.