Πετρέλαιο και στρατιωτική στρατηγική των ΗΠΑ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πετρέλαιο και στρατιωτική στρατηγική των ΗΠΑ

Αποχωρώντας από τον Περσικό Κόλπο

Προτού μπορέσει κανείς να αξιολογήσει με ακρίβεια την τρέχουσα πολιτική, πρέπει να τερματιστεί μια κοινή εσφαλμένη αντίληψη. Οι πολιτικοί και οι ειδικοί υποστηρίζουν συχνά ότι προκειμένου να μειώσουν την ευαισθησία τους στις πετρελαϊκές διαταραχές, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να ξεφύγουν από την εξάρτηση από το εισαγόμενο πετρέλαιο παράγοντας περισσότερο εγχωρίως, καθιστάμενες έτσι «ενεργειακά ανεξάρτητες». Αλλά αυτό το επιχείρημα παρανοεί θεμελιωδώς το πώς λειτουργεί η παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Στην πραγματικότητα, η ανεξαρτησία είναι μια έννοια χωρίς νόημα όταν πρόκειται για ένα ανταλλάξιμο εμπόρευμα. Επειδή το πετρέλαιο πωλείται σε μια παγκόσμια αγορά, η τιμή του στις Ηνωμένες Πολιτείες συνδέεται άρρηκτα με την τιμή του παντού. Φανταστείτε την παγκόσμια αγορά πετρελαίου ως μια μπανιέρα με πολλές στρόφιγγες (παραγωγούς) και πολλούς αποχετευτικούς αγωγούς (καταναλωτές). Δεν έχει σημασία πόσο πετρέλαιο θα ρέει από μια στρόφιγγα σε μια συγκεκριμένη αποχέτευση. Αυτό που έχει σημασία είναι η παγκόσμια τιμή του πετρελαίου, η οποία εξαρτάται από την παγκόσμια προσφορά και ζήτηση. Οποιαδήποτε διακοπή μειώνει δραματικά την παροχή -μειώνει το επίπεδο στην μπανιέρα- βλάπτει όλους τους καταναλωτές που αντλούν από τη μπανιέρα. Έτσι, ακόμη και αν οι εισαγωγές πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο πέσουν στο μηδέν, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξακολουθούσαν να επηρεάζονται από τις διαταραχές εκεί που επηρεάζουν την παγκόσμια τιμή του πετρελαίου.

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσυρθούν από την περιοχή, είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς πώς μπορεί να συμβεί μια τέτοια διαταραχή, αλλά κανένα από τα σενάρια δεν φαίνεται πιθανό. Εξετάστε την προοπτική ότι μια χώρα του Κόλπου θα μπορούσε να εδραιώσει τον έλεγχό της σε αρκετό από το πετρέλαιο της περιοχής ώστε να χειραγωγήσει την παγκόσμια τιμή, ίσως κατακτώντας τους γείτονές της. Θεωρητικά, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δώσει σε μια εχθρική δύναμη αρκετή μόχλευση για να πιέσει καταναλωτές πετρελαίου όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους. Το πρόβλημα με αυτό το σενάριο είναι ότι δεν υπάρχει τέτοιος περιφερειακός ηγεμόνας στον ορίζοντα. Το Ιράκ έχει καταστραφεί από την εισβολή των ΗΠΑ και το επακόλουθο χάος. Το Ιράν έχει αποδυναμωθεί λόγω των Δυτικών κυρώσεων και οι ηγέτες του παραμένουν προσηλωμένοι στις εσωτερικές απειλές. Η Σαουδική Αραβία, παρ' όλη την εμπλοκή της στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για εδαφικές κατακτήσεις.

Ένας δεύτερος υποθετικός κίνδυνος είναι ότι ένας εκτεταμένος πόλεμος για περιφερειακή κυριαρχία θα μπορούσε να διαταράξει την προσφορά πετρελαίου, καταστρέφοντας την πετρελαϊκή υποδομή του Κόλπου και κάνοντας τη ναυτιλία πολύ επικίνδυνη, ακόμη και αν δεν προέκυπτε μια ηγεμονική δύναμη. Αλλά πολλοί από τους παράγοντες που κάνουν απίθανο το προηγούμενο σενάριο, ισχύουν επίσης και για αυτό. Επειδή καμία από τις δυνάμεις της περιοχής δεν έχει μια λογική πιθανότητα να καθιερώσει μια ηγεμονία, είναι πιθανόν να είναι όλοι απρόθυμοι να ξεκινήσουν έναν μεγάλο πόλεμο με στόχο να κυριαρχήσουν στην περιοχή. Κάποια από αυτές μπορεί να προσπαθήσει να κατακτήσει μια άλλη μεγάλη δύναμη, αλλά ακόμη και αυτό θα ήταν δύσκολο. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία δεν γίνονται εύκολα στόχος ο ένας του άλλου, διαχωρισμένοι όπως είναι από τον Κόλπο. Το Ιράκ είναι πιο ευάλωτο λόγω των εσωτερικών του διαιρέσεων και των συνόρων του με το Ιράν, αλλά το Ιράν αντιμετωπίζει τις δικές του προκλήσεις και πιθανότατα έμαθε από το αμερικανικό παράδειγμα το πόσο δύσκολο θα ήταν κατακτήσει το Ιράκ. Εξάλλου, η πετρελαϊκή υποδομή της περιοχής μπορεί να επιβιώσει σε σχετικά καλή κατάσταση ακόμη και σε έναν μαζικό πόλεμο˙ για παράδειγμα, οι μαχητές εξακολούθησαν να εξάγουν πετρέλαιο σε όλο τον αιματηρό πόλεμο Ιράν-Ιράκ της δεκαετίας του 1980, αν και σε μειωμένα επίπεδα. Μετά από μια σύντομη αιχμή στην έναρξη του πολέμου, οι τιμές επέστρεψαν στα προπολεμικά επίπεδα και ο πόλεμος δεν εμπόδισε ένα πετρελαϊκό κορεσμό στα μέσα της δεκαετίας του '80 που οδήγησε σε μια δραματική πτώση τιμών.

Ένας τρίτος πιθανός κίνδυνος είναι ότι το Ιράν ενδέχεται να διακόψει την ροή του πετρελαίου μέσω των στενών του Hormuz προκειμένου να πιέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους. Με μόλις 21 μίλια πλάτος στο στενότερο σημείο του, το στενό είναι ένα κρίσιμο σημείο μποτιλιαρίσματος μέσω του οποίου περνούν καθημερινά 17 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου -περίπου το 20% της παγκόσμιας παραγωγής. Αν και το Ιράν σχεδόν σίγουρα στερείται των στρατιωτικών δυνατοτήτων για να κλείσει πλήρως το στενό, έχει κάποια δυνατότητα να διακόψει την κυκλοφορία των δεξαμενόπλοιων μέσω των στενών -για παράδειγμα, με το να τοποθετήσει νάρκες και να εκτοξεύει βλήματα κατά πλοίων- αν και οι ειδικοί διαφωνούν για το πόσο.

Αυτό που είναι πολύ λιγότερο σαφές είναι εάν το Ιράν θα επέλεγε πραγματικά να κλείσει το στενό. Σε τελική ανάλυση, αν το έκανε θα έβλαπτε τα δικά του πετρελαϊκά έσοδα και θα δημιουργούσε έντονες αντιδράσεις από τα γειτονικά κράτη. Πράγματι, το Ιράν έχει δείξει ελάχιστη κλίση στο παρελθόν προς μια τέτοια κίνηση -ακόμη και κατά την διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ. Βεβαίως, η παύση της στρατιωτικής δέσμευσης των ΗΠΑ θα ανέτρεπε τόσο το περιφερειακό περιβάλλον, που η Τεχεράνη θα μπορούσε να επανεξετάσει την προηγούμενη απροθυμία της. Είναι πιθανό ότι σε έναν μετα-αμερικανικό Κόλπο, το Ιράν ίσως να παραβίαζε την πυρηνική συμφωνία και, στην συνέχεια, αν η Δύση επιτίθετο ή επανεπέβαλλε κυρώσεις, να προσπαθούσε να μειώσει την ροή των δεξαμενόπλοιων μέσω του στενού. Ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι πιθανό, αλλά η πιθανότητά του θα αυξανόταν εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειπαν την δέσμευσή τους να προστατεύουν το στενό.