Πετρέλαιο και στρατιωτική στρατηγική των ΗΠΑ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πετρέλαιο και στρατιωτική στρατηγική των ΗΠΑ

Αποχωρώντας από τον Περσικό Κόλπο

Τον Ιανουάριο του 1980, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ χρησιμοποίησε την ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης για να ανακοινώσει ότι για να προστατεύσουν την «ελεύθερη κυκλοφορία του πετρελαίου στην Μέση Ανατολή», οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποκρούσουν «μια προσπάθεια από οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη να αποκτήσει τον έλεγχο του Περσικού Κόλπου». Ο Κάρτερ και οι διάδοχοί του συνέβαλαν σε αυτή την δέσμευση, ενισχύοντας τις στρατιωτικές ικανότητες των ΗΠΑ στην περιοχή και ακόμη και μαχόμενοι στο Πόλεμο του Κόλπου για να εμποδίσουν το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν να κυριαρχήσει στα πετρελαϊκά αποθέματα της περιοχής. Αν και η Ουάσιγκτον είχε μια σειρά από συμφέροντα στον Περσικό Κόλπο όλα αυτά τα χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και της διάδοσης της δημοκρατίας, ο βασικός λόγος για την εμπλοκή της ήταν πάντα η διατήρηση της ροής του πετρελαίου.

23102017-1.jpg

Όχι αίμα για το πετρέλαιο: Ένας Αμερικανός στρατιώτης περπατάει προς μια καιγόμενη πετρελαιοπηγή στο Ιράκ, τον Μάρτιο του 2003. REUTERS
---------------------------------------------------------------------

Επί δεκαετίες, αυτή η δέσμευση έχει προκαλέσει αξιοσημείωτες αντιπαραθέσεις. Ακόμη και όσοι επικρίνουν τις συμμαχίες των ΗΠΑ στην Ευρώπη και την Ασία ως υπερβολικά δαπανηρές, συνήθως παραδέχονται ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να υπερασπιστεί τον Περσικό Κόλπο, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Αλλά ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν αυτήν την στάση στην περιοχή. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η μεγαλύτερη απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ υπήρξε η Σοβιετική Ένωση. Οι υπεύθυνοι χάραξης της πολιτικής των ΗΠΑ ανησυχούσαν ότι εάν η Μόσχα διέκοπτε την ροή του πετρελαίου, ο λαίμαργος για πετρέλαιο αμερικανικός στρατός μπορεί να μην ήταν ικανός να κερδίσει έναν σημαντικό πόλεμο στην Ευρώπη. Αλλά από την στιγμή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, η φύση των συμφερόντων των ΗΠΑ στην αξιόπιστη ροή πετρελαίου έχει μετατοπιστεί. Εκεί που διακυβευόταν τόσο η εθνική ασφάλεια όσο και η ευημερία, τώρα διακυβεύεται μόνο η ευημερία.

Αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική των ΗΠΑ. Πρώτον, η έλλειψη μιας επιτακτικής [ανάγκης] εθνικής ασφάλειας θέτει το όριο για την στρατιωτική εμπλοκή στον Περσικό Κόλπο, καθώς οι περισσότεροι Αμερικανοί θα δυσκολευτούν να βάλουν τους στρατιώτες των ΗΠΑ σε κίνδυνο για να υπερασπιστούν τα οικονομικά τους συμφέροντα. Αφετέρου, δεδομένου ότι είναι δύσκολο να προσδώσουμε αξία στην ασφάλεια, γίνεται ευκολότερο να εκτιμηθούν οι συμβιβασμοί μιας αμερικανικής στρατιωτικής δέσμευσης στον Περσικό Κόλπο όταν διακυβεύονται μόνο οικονομικοί κίνδυνοι. Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθεί κανείς: Αξίζει το πετρέλαιο του Περσικού Κόλπου να το υπερασπιστεί η αμερικανική στρατιωτική δύναμη;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα απαιτεί την αντιμετώπιση τεσσάρων άλλων. Πρώτον, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες τερμάτιζαν την δέσμευσή τους, πόσο πιθανή θα ήταν μια μεγάλη διακοπή του πετρελαίου του Κόλπου; Δεύτερον, πόση ζημία θα προκαλούσε μια τέτοια αναταραχή στην οικονομία των ΗΠΑ; Τρίτον, πόσα χρήματα δαπανούν σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες για την υπεράσπιση της ροής του πετρελαίου του Κόλπου με τους στρατιώτες τους; Τέλος, ποιες είναι οι μη στρατιωτικές εναλλακτικές λύσεις για την προστασία από μια αναταραχή και με ποιό κόστος; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα αποκαλύπτει ότι το κόστος πρόληψης μιας μεγάλης διακοπής του πετρελαίου του Κόλπου πλησιάζει τουλάχιστον να υπερβεί τα αναμενόμενα οφέλη της [αμερικανικής] πολιτικής [στην περιοχή]. Είναι λοιπόν η ώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες να δώσουν στον εαυτό τους την επιλογή να τερματίσουν την στρατιωτική τους δέσμευση ως προς την προστασία του πετρελαίου του Κόλπου, αυξάνοντας τις επενδύσεις τους σε μέτρα που θα μπορούσαν να προστατέψουν την οικονομία των ΗΠΑ από μεγάλες διαταραχές του πετρελαίου. Και σε μια δεκαετία περίπου, εκτός εάν η περιοχή γίνει πολύ πιο επικίνδυνη, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι σε θέση να τερματίσουν πραγματικά την δέσμευσή τους.

23102017-2.jpg

Μέσα στο τζαμί Sheikh Zayed στο Αμπού Ντάμπι, τον Απρίλιο του 2009. AHMED JADALLAH / REUTERS
--------------------------------------------------------------------

ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ

Προτού μπορέσει κανείς να αξιολογήσει με ακρίβεια την τρέχουσα πολιτική, πρέπει να τερματιστεί μια κοινή εσφαλμένη αντίληψη. Οι πολιτικοί και οι ειδικοί υποστηρίζουν συχνά ότι προκειμένου να μειώσουν την ευαισθησία τους στις πετρελαϊκές διαταραχές, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να ξεφύγουν από την εξάρτηση από το εισαγόμενο πετρέλαιο παράγοντας περισσότερο εγχωρίως, καθιστάμενες έτσι «ενεργειακά ανεξάρτητες». Αλλά αυτό το επιχείρημα παρανοεί θεμελιωδώς το πώς λειτουργεί η παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Στην πραγματικότητα, η ανεξαρτησία είναι μια έννοια χωρίς νόημα όταν πρόκειται για ένα ανταλλάξιμο εμπόρευμα. Επειδή το πετρέλαιο πωλείται σε μια παγκόσμια αγορά, η τιμή του στις Ηνωμένες Πολιτείες συνδέεται άρρηκτα με την τιμή του παντού. Φανταστείτε την παγκόσμια αγορά πετρελαίου ως μια μπανιέρα με πολλές στρόφιγγες (παραγωγούς) και πολλούς αποχετευτικούς αγωγούς (καταναλωτές). Δεν έχει σημασία πόσο πετρέλαιο θα ρέει από μια στρόφιγγα σε μια συγκεκριμένη αποχέτευση. Αυτό που έχει σημασία είναι η παγκόσμια τιμή του πετρελαίου, η οποία εξαρτάται από την παγκόσμια προσφορά και ζήτηση. Οποιαδήποτε διακοπή μειώνει δραματικά την παροχή -μειώνει το επίπεδο στην μπανιέρα- βλάπτει όλους τους καταναλωτές που αντλούν από τη μπανιέρα. Έτσι, ακόμη και αν οι εισαγωγές πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο πέσουν στο μηδέν, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξακολουθούσαν να επηρεάζονται από τις διαταραχές εκεί που επηρεάζουν την παγκόσμια τιμή του πετρελαίου.

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσυρθούν από την περιοχή, είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς πώς μπορεί να συμβεί μια τέτοια διαταραχή, αλλά κανένα από τα σενάρια δεν φαίνεται πιθανό. Εξετάστε την προοπτική ότι μια χώρα του Κόλπου θα μπορούσε να εδραιώσει τον έλεγχό της σε αρκετό από το πετρέλαιο της περιοχής ώστε να χειραγωγήσει την παγκόσμια τιμή, ίσως κατακτώντας τους γείτονές της. Θεωρητικά, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δώσει σε μια εχθρική δύναμη αρκετή μόχλευση για να πιέσει καταναλωτές πετρελαίου όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους. Το πρόβλημα με αυτό το σενάριο είναι ότι δεν υπάρχει τέτοιος περιφερειακός ηγεμόνας στον ορίζοντα. Το Ιράκ έχει καταστραφεί από την εισβολή των ΗΠΑ και το επακόλουθο χάος. Το Ιράν έχει αποδυναμωθεί λόγω των Δυτικών κυρώσεων και οι ηγέτες του παραμένουν προσηλωμένοι στις εσωτερικές απειλές. Η Σαουδική Αραβία, παρ' όλη την εμπλοκή της στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για εδαφικές κατακτήσεις.

Ένας δεύτερος υποθετικός κίνδυνος είναι ότι ένας εκτεταμένος πόλεμος για περιφερειακή κυριαρχία θα μπορούσε να διαταράξει την προσφορά πετρελαίου, καταστρέφοντας την πετρελαϊκή υποδομή του Κόλπου και κάνοντας τη ναυτιλία πολύ επικίνδυνη, ακόμη και αν δεν προέκυπτε μια ηγεμονική δύναμη. Αλλά πολλοί από τους παράγοντες που κάνουν απίθανο το προηγούμενο σενάριο, ισχύουν επίσης και για αυτό. Επειδή καμία από τις δυνάμεις της περιοχής δεν έχει μια λογική πιθανότητα να καθιερώσει μια ηγεμονία, είναι πιθανόν να είναι όλοι απρόθυμοι να ξεκινήσουν έναν μεγάλο πόλεμο με στόχο να κυριαρχήσουν στην περιοχή. Κάποια από αυτές μπορεί να προσπαθήσει να κατακτήσει μια άλλη μεγάλη δύναμη, αλλά ακόμη και αυτό θα ήταν δύσκολο. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία δεν γίνονται εύκολα στόχος ο ένας του άλλου, διαχωρισμένοι όπως είναι από τον Κόλπο. Το Ιράκ είναι πιο ευάλωτο λόγω των εσωτερικών του διαιρέσεων και των συνόρων του με το Ιράν, αλλά το Ιράν αντιμετωπίζει τις δικές του προκλήσεις και πιθανότατα έμαθε από το αμερικανικό παράδειγμα το πόσο δύσκολο θα ήταν κατακτήσει το Ιράκ. Εξάλλου, η πετρελαϊκή υποδομή της περιοχής μπορεί να επιβιώσει σε σχετικά καλή κατάσταση ακόμη και σε έναν μαζικό πόλεμο˙ για παράδειγμα, οι μαχητές εξακολούθησαν να εξάγουν πετρέλαιο σε όλο τον αιματηρό πόλεμο Ιράν-Ιράκ της δεκαετίας του 1980, αν και σε μειωμένα επίπεδα. Μετά από μια σύντομη αιχμή στην έναρξη του πολέμου, οι τιμές επέστρεψαν στα προπολεμικά επίπεδα και ο πόλεμος δεν εμπόδισε ένα πετρελαϊκό κορεσμό στα μέσα της δεκαετίας του '80 που οδήγησε σε μια δραματική πτώση τιμών.

Ένας τρίτος πιθανός κίνδυνος είναι ότι το Ιράν ενδέχεται να διακόψει την ροή του πετρελαίου μέσω των στενών του Hormuz προκειμένου να πιέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους. Με μόλις 21 μίλια πλάτος στο στενότερο σημείο του, το στενό είναι ένα κρίσιμο σημείο μποτιλιαρίσματος μέσω του οποίου περνούν καθημερινά 17 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου -περίπου το 20% της παγκόσμιας παραγωγής. Αν και το Ιράν σχεδόν σίγουρα στερείται των στρατιωτικών δυνατοτήτων για να κλείσει πλήρως το στενό, έχει κάποια δυνατότητα να διακόψει την κυκλοφορία των δεξαμενόπλοιων μέσω των στενών -για παράδειγμα, με το να τοποθετήσει νάρκες και να εκτοξεύει βλήματα κατά πλοίων- αν και οι ειδικοί διαφωνούν για το πόσο.

Αυτό που είναι πολύ λιγότερο σαφές είναι εάν το Ιράν θα επέλεγε πραγματικά να κλείσει το στενό. Σε τελική ανάλυση, αν το έκανε θα έβλαπτε τα δικά του πετρελαϊκά έσοδα και θα δημιουργούσε έντονες αντιδράσεις από τα γειτονικά κράτη. Πράγματι, το Ιράν έχει δείξει ελάχιστη κλίση στο παρελθόν προς μια τέτοια κίνηση -ακόμη και κατά την διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ. Βεβαίως, η παύση της στρατιωτικής δέσμευσης των ΗΠΑ θα ανέτρεπε τόσο το περιφερειακό περιβάλλον, που η Τεχεράνη θα μπορούσε να επανεξετάσει την προηγούμενη απροθυμία της. Είναι πιθανό ότι σε έναν μετα-αμερικανικό Κόλπο, το Ιράν ίσως να παραβίαζε την πυρηνική συμφωνία και, στην συνέχεια, αν η Δύση επιτίθετο ή επανεπέβαλλε κυρώσεις, να προσπαθούσε να μειώσει την ροή των δεξαμενόπλοιων μέσω του στενού. Ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι πιθανό, αλλά η πιθανότητά του θα αυξανόταν εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειπαν την δέσμευσή τους να προστατεύουν το στενό.

Ο τελικός σημαντικός κίνδυνος για την ροή πετρελαίου από τον Κόλπο είναι ότι μια σημαντική πετρελαιοεξαγωγική χώρα μπορεί να πέσει θύμα μαζικής εσωτερικής αστάθειας που να παρεμποδίζει την πετρελαϊκή παραγωγή της. Η Σαουδική Αραβία αντιπροσωπεύει το εφιαλτικό σενάριο. Όχι μόνο η χώρα παράγει περισσότερο από το 10% της παγκόσμιας παραγωγής, αλλά διαθέτει επίσης πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αντιστάθμιση των διαταραχών αλλού. Προς το παρόν, ωστόσο, οι εξαγωγές της Σαουδικής Αραβίας φαίνονται ασφαλείς. Οι δυνάμεις ασφαλείας της Σαουδικής Αραβίας προστατεύουν κρίσιμους κόμβους στην πετρελαϊκή υποδομή της χώρας και τα υπόλοιπα εξαρτήματα του συστήματος μπορούν να επισκευαστούν γρήγορα, οπότε η δολιοφθορά από μια τρομοκρατική ομάδα θα αποτύχει. Παρ' όλο που η Σαουδική Αραβία αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες, δεν υπάρχει μεγάλη προοπτική για το είδος των γεγονότων που θα προκαλούσαν τεράστιες διαταραχές για μια εκτεταμένη περίοδο, όπως ένας εμφύλιος πόλεμος ή μια επανάσταση. Η βασιλική οικογένεια της Σαουδικής Αραβίας θεωρείται ευρέως ως νόμιμη, μεγάλο μέρος του πληθυσμού ωφελείται από τον πετρελαϊκό πλούτο της χώρας και οι δυνάμεις ασφαλείας του καθεστώτος είναι εξαιρετικά ικανές -και αυτό εξηγεί γιατί η Σαουδική Αραβία κατάφερε να ξεπεράσει την Αραβική Άνοιξη. Επιπλέον, στην απίθανη περίπτωση εμφυλίου πολέμου ή επανάστασης, κάθε νέο καθεστώς θα συνεχίσει να πωλεί το πετρέλαιο της χώρας, δεδομένου του βαθμού στον οποίο εξαρτάται η οικονομία από αυτό. Ακόμα και αν οι Ηνωμένες Πολιτείες τερμάτιζαν την άμεση στρατιωτική τους δέσμευση στον Κόλπο, θα μπορούσαν να συνεχίσουν να διαφυλάττουν διακριτικά την εσωτερική ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας, εκπαιδεύοντας τις δυνάμεις εσωτερικής ασφάλειας της χώρας, ανταλλάσσοντας πληροφορίες και πωλώντας όπλα και εξοπλισμό στην κυβέρνηση.

Εν ολίγοις, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν την στρατιωτική τους δέσμευση στον Κόλπο, η πιθανότητα μιας μεγάλης πετρελαϊκής διαταραχής στην περιοχή θα αυξηθεί κάπως, κυρίως στο Στενό του Ορμούζ, αλλά θα παραμείνει μικρή. Αλλά πόσο δαπανηρή θα αποδειχθεί μια τέτοια διαταραχή;

23102017-3.jpg

Ιρανική ναυτική πολεμική άσκηση στον Περσικό Κόλπο, τον Απρίλιο του 2010. FARS NEWS / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΜΙΑΣ ΔΙΑΚΟΠΗΣ

Οι προβλέψεις των ειδικών σχετικά με τις οικονομικές απώλειες που θα προκαλούσε μια διαταραχή του πετρελαίου ποικίλλουν ευρέως, αλλά οι καλύτερες τρέχουσες εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι η μείωση της προσφοράς κατά 1% θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παγκόσμιας τιμής του πετρελαίου κατά 8%. Χρησιμοποιώντας αυτά τα μαθηματικά, μια διαταραχή μεγέθους περίπου δέκα εκατομμυρίων βαρελιών ημερησίως -που θα αποτελούσε πλήρη απώλεια των σαουδαραβικών εξαγωγών ή περίπου 60% πτώση των εξαγωγών μέσω του στενού Hormuz- θα είχε σαν αποτέλεσμα να διπλασιαστεί η τιμή του πετρελαίου. Ωστόσο, ο κόσμος δεν έχει βιώσει ποτέ μια τέτοια τεράστια αναστάτωση, οπότε είναι δύσκολο να μετρηθεί ο πραγματικός αντίκτυπος στις τιμές από ένα τέτοιο γεγονός, και υπάρχει ο κίνδυνος να είναι μεγαλύτερος.

Οι εκτιμήσεις της ευαισθησίας της οικονομίας των ΗΠΑ στις τιμές του πετρελαίου ποικίλλουν επίσης ευρέως, αλλά μια λογική εκτίμηση είναι ότι ο διπλασιασμός της τιμής του πετρελαίου θα συρρίκνωνε το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 3% -ή περίπου 550 δισ. δολάρια. Φυσικά, οι μικρότερες διαταραχές θα είχαν ως αποτέλεσμα μικρότερες οικονομικές απώλειες και η πιο καταστροφική διαταραχή -ένα μακρόχρονο, πλήρες κλείσιμο του στενού του Hormuz- θα προκαλούσε μεγαλύτερες.

Αλλά το πραγματικό κόστος για τις Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν πολύ μικρότερο, διότι η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να αντλήσει από το στρατηγικό απόθεμα πετρελαίου, το υπόγειο πετρελαϊκό απόθεμά της για επείγουσες καταστάσεις (Strategic Petroleum Reserve, SPR), για να ανακουφίσει την πίεση στις τιμές. Τα περίπου 700 εκατομμύρια βαρέλια που αποθηκεύονται επί του παρόντος στο SPR αποτελούν μέρος των άνω των τεσσάρων δισεκατομμυρίων βαρελιών που κατέχουν τα μέλη του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), ενός οργανισμού που ιδρύθηκε το 1974 για να συντονίσει τις συλλογικές αντιδράσεις στις μεγάλες διαταραχές του πετρελαίου. Αυτά τα τέσσερα δισεκατομμύρια βαρέλια αρκούν για να αντικαταστήσουν το πετρέλαιο που θα χαθεί κατά την διάρκεια ενός πλήρους, οκταμήνου κλεισίματος των στενών του Hormuz. Κατά τους πρώτους μήνες της κρίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να απελευθερώσουν περίπου 4,4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως από το SPR και οι άλλες χώρες του ΙΕΑ θα μπορούσαν να απελευθερώσουν επιπλέον 8,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως από τα αποθέματά τους. Η Κίνα, η οποία δεν είναι μέλος του ΙΕΑ, θα μπορούσε να αξιοποιήσει το στρατηγικό απόθεμα πετρελαίου που οικοδομεί, το οποίο αναμένεται να έχει την ικανότητα να αντικαταστήσει τις εισαγωγές πετρελαίου της Κίνας για 90 ημέρες.

Αυτό σημαίνει ότι εάν ο κόσμος βιώσει μια τεράστια πετρελαϊκή διαταραχή από τον Περσικό Κόλπο, μια συντονισμένη διεθνής απελευθέρωση διαφόρων αποθεμάτων θα μπορούσε αρχικά να αντικαταστήσει την συντριπτική πλειοψηφία της καθημερινής απώλειας. Σε όλα τα σενάρια εκτός από τα χειρότερα -πολύ πιο σοβαρά από ό, τι έχει φανεί ποτέ πριν- ο αντίκτυπος μιας σοβαρής διαταραχής θα μετριαζόταν σε μεγάλο βαθμό.

ΚΟΣΤΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ

Για να ολοκληρωθεί ο οικονομικός υπολογισμός κόστους-οφέλους του τερματισμού της στρατιωτικής δέσμευσης των ΗΠΑ για την προστασία του πετρελαίου του Περσικού Κόλπου, πρέπει επίσης να υπολογιστεί το κόστος διατήρησής του. Μεγάλο μέρος αυτού του κόστους προέρχεται από την αγορά και την λειτουργία των δυνάμεων που υποστηρίζουν τα πολεμικά σχέδια των ΗΠΑ. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι απαιτήσεις των δυνάμεων του Πενταγώνου καλούσαν τον αμερικανικό στρατό να έχει την ικανότητα να αποτρέψει, να νικήσει και να ανασχέσει δύο περιφερειακούς επιτιθέμενους σε διαφορετικά [πολεμικά] θέατρα σχεδόν την ίδια στιγμή, ένα εκ των οποίων συνήθως στα σχέδια ήταν ο Περσικός Κόλπος. Η ιδέα πίσω από το πρότυπο των δύο πολέμων είναι να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι Ηνωμένες Πολιτείες να είναι τόσο απασχολημένες πολεμώντας έναν πόλεμο σε μια περιοχή, που να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν έναν ευκαιριακό επιτιθέμενο σε μια δεύτερη [περιοχή].

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες σταματούσαν να προετοιμάζονται για έναν πόλεμο στον Κόλπο, θα είχαν δύο ευρείες επιλογές. Η πρώτη θα ήταν να διατηρήσουν την σημερινή προσέγγισή τους, συνεχίζοντας να σχεδιάζουν να επικρατήσουν έναντι δύο επιτιθέμενων, αλλά να προκρίνουν ένα νέο περιφερειακό θέατρο που θα αντικαταστήσει τον Κόλπο. Η δεύτερη θα ήταν να μεταπέσουν στο προαπαιτούμενο του ενός πολέμου. Δεδομένου ότι προς το παρόν καμία άλλη περιοχή δεν αποτελεί επαρκή απειλή για να βγάλει τον Περσικό Κόλπο από το σχέδιο των δύο πολέμων, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να υιοθετήσουν την τελευταία αυτή επιλογή εάν τερματίσουν την δέσμευσή τους να προστατεύουν την ροή του πετρελαίου του Κόλπου.

Η εκτίμηση του κόστους κάλυψης των στρατιωτικών απαιτήσεων των ΗΠΑ για τον Περσικό Κόλπο είναι περίπλοκη, επειδή πολλές από τις δυνάμεις που θα χρησιμοποιηθούν για τα απρόοπτα εκεί μπορούν να χρησιμοποιηθούν και αλλού. Παρ' όλο που οι ειδικοί πρότειναν μια σειρά ποσών, η καλύτερη εκτίμηση -που προέκυψε λαμβάνοντας υπόψη τις δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών οι οποίες αναπτύχθηκαν στον πόλεμο του Κόλπου, και τις μεταβολές των στρατιωτικών δυνάμεων των περιφερειακών δυνάμεων έκτοτε- είναι ότι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες μεταπέσουν στο προαπαιτούμενο του ενός πολέμου, θα εξοικονομούσαν περίπου 75 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ή περίπου το 15% του αμερικανικού αμυντικού προϋπολογισμού. Η εξοικονόμηση θα επιτυγχάνονταν με την μετάβαση προς μια μικρότερη δύναμη, μικρότερη κατά δύο ομάδες αεροπλανοφόρων, δύο τμήματα στρατού, και μερικές εκατοντάδες μαχητικά αεροσκάφη και βομβαρδιστικά.

Αλλά το κόστος της δέσμευσης στον Περσικό Κόλπο ξεπερνά τις απλές απαιτήσεις ισχύος˙ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επίσης πολεμήσει δαπανηρούς πολέμους που είτε σχετίζονταν άμεσα είτε έμμεσα με την προστασία των πετρελαϊκών συμφερόντων των ΗΠΑ στην περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν τον πόλεμο του Κόλπου κυρίως για να προστατεύσουν την ροή του πετρελαίου. Και παρ' όλο που ο πόλεμος του Ιράκ το 2003 δεν διεξήχθη για το πετρέλαιο, η παρουσία του πετρελαίου εξηγεί το γιατί οι υπεύθυνοι της χάραξης πολιτικής θεωρούσαν ότι ήταν τόσο σημαντικό να φέρουν την σταθερότητα και την δημοκρατία στην περιοχή και γιατί ανησυχούσαν τόσο πολύ για ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράκ. Ο τερματισμός της στρατιωτικής δέσμευσης στον Κόλπο θα αποφέρει έτσι ακόμα μεγαλύτερες αποταμιεύσεις, τόσο σε δολάρια όσο και σε ζωές Αμερικανών.

ΕΝΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ;

Τέλος, αξίζει να αναρωτηθούμε ποιες εναλλακτικές λύσεις είναι διαθέσιμες εκτός από το να βασιζόμαστε στον στρατό για την προστασία του πετρελαίου του Κόλπου. Εάν η στρατιωτική δέσμευση στον Περσικό Κόλπο ήταν ο μόνος τρόπος για να μειωθούν οι οικονομικοί κίνδυνοι μιας πετρελαϊκής διαταραχής, τότε θα ήταν ισχυρότερη η υπόθεση της διατήρησης της τρέχουσας πολιτικής. Ωστόσο, στην πραγματικότητα οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν ένα ευρύ φάσμα μη στρατιωτικών επιλογών για την αύξηση της προσφοράς και την μείωση της ζήτησης, γεγονός που θα ενίσχυε την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν μια μείζονα διακοπή [ροής πετρελαίου].

Από την πλευρά της προσφοράς, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ικανότητά τους να αντικαταστήσουν το αποκλεισμένο πετρέλαιο αυξάνοντας το μέγεθος του SPR. Εάν, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διευρύνουν το SPR κατά 50%, θα είναι σε θέση να αντισταθμίσουν το μερίδιό τους επί της παγκόσμιας ζήτησης κατά την διάρκεια μιας μεγάλης διαταραχής του πετρελαίου για αρκετούς ακόμη μήνες. Υποθέτοντας ότι οι τιμές θα παρέμεναν στο εύρος όπου βρίσκονταν κατά την τελευταία δεκαετία, από 35 έως 115 δολάρια ανά βαρέλι, διεύρυνση αυτή θα κοστίσει κάτι μεταξύ 10 και 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

23102017-4.jpg

Μια ιρανική πλατφόρμα παραγωγής πετρελαίου στο κοίτασμα Soroush στον Περσικό Κόλπο, τον Ιούλιο του 2005. RAHEB HOMAVANDI / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Από την πλευρά της ζήτησης, το κλειδί είναι να μειωθεί περαιτέρω το ποσό του πετρελαίου που καταναλώνει η οικονομία των ΗΠΑ, προστατεύοντάς την έτσι από την αύξηση των τιμών. Ο τομέας των μεταφορών αντιπροσωπεύει περίπου το 70% της κατανάλωσης πετρελαίου στις ΗΠΑ, επομένως αυτό είναι το φυσικό μέρος για να αναζητηθούν μειώσεις. Από την προεδρία του Τζορτζ Μπους και συνεχίζοντας με τον Μπαράκ Ομπάμα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει επανειλημμένα επιτυχημένα κάνει πιο αυστηρά τα πρότυπα αποδοτικότητας των κινητήρων για αυτοκίνητα και ελαφρά φορτηγά, αλλά θα μπορούσε να κάνει περισσότερα για να μειώσει την κατανάλωση. Η αύξηση των φόρων επί της βενζίνης θα ενθάρρυνε τους ανθρώπους να οδηγούν λιγότερο και θα ωθούσε τους κατασκευαστές να αναπτύξουν ακόμα πιο αποδοτικά οχήματα. Η κυβέρνηση θα μπορούσε επίσης να προσφέρει πρόσθετα κίνητρα στους καταναλωτές να αγοράζουν οχήματα που κινούνται με ηλεκτρική ενέργεια ή φυσικό αέριο και να επιδοτούν την κατασκευή των υποδομών για την τροφοδοσία τους. Και θα μπορούσε να επενδύσει περισσότερο στην Έρευνα και Ανάπτυξη σε τομείς όπως τα αυτοκίνητα με υδρογόνο.

Ορισμένες από αυτές τις επενδύσεις από πλευράς ζήτησης -ειδικά εκείνες που αφορούν την Έρευνα και Ανάπτυξη- προσφέρουν αβέβαιες αποδόσεις, αλλά, όλες μαζί θα κάνουν πολλά για να μειώσουν την ζημιά που θα προκληθεί από μια μεγάλη διαταραχή των προμηθειών πετρελαίου του Κόλπου. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπανούσαν μεταξύ 100 και 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων για ένα συνδυασμό αυτών των προσπαθειών, θα μπορούσαν να μειώσουν την κατανάλωση πετρελαίου κατά το ήμισυ μέχρι το 2035. Μια επένδυση στο άνω άκρο αυτής της κλίμακας -περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως- αν και σίγουρα είναι πολλά χρήματα, θα αντιπροσωπεύει μόνο ένα κλάσμα των περίπου 75 δισεκατομμυρίων δολαρίων που δαπανά η Ουάσινγκτον ετησίως για να υπερασπιστεί τον Κόλπο.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν επίσης να επιδιώξουν μια ποικιλία διεθνών προσπαθειών για την περαιτέρω μείωση των οικονομικών επιπτώσεων των διαταραχών του πετρελαίου. Εκτός από την επέκταση του SPR, η χώρα θα πρέπει να εργαστεί για να πείσει τους εταίρους της στον IEA και άλλες χώρες που είναι μεγάλοι καταναλωτές πετρελαίου να προβούν σε αντίστοιχες αυξήσεις των αποθεμάτων τους. Διαφορετικά, σε περίπτωση μαζικής διακοπής του εφοδιασμού, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα απομείνουν να προσπαθούν να παρέχουν περισσότερα από το δίκαιο μερίδιό τους στο «μαξιλάρι», περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα των δικών τους επενδύσεων. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει επίσης να ασκήσει πιέσεις στα κράτη του Κόλπου -πάνω απ' όλα, στην Σαουδική Αραβία- να μειώσουν την ευπάθειά τους από ένα κλείσιμο των στενών του Hormuz, αυξάνοντας την χωρητικότητα των αγωγών τους που παρακάμπτουν το στενό. Παρ' όλο που κάποια τέτοια χωρητικότητα υπάρχει ήδη, αυτά τα κράτη μπορούν να αντέξουν οικονομικά να προσθέσουν περισσότερη.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ

Η καταγραφή του κόστους και των ωφελειών από την στρατιωτική δέσμευση των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο δείχνει ότι η τρέχουσα πολιτική δεν είναι πολύ λανθασμένη: Συχνά είναι σκόπιμο να αντισταθμίζουμε έναντι γεγονότων χαμηλής πιθανότητας και υψηλού κόστους. Ωστόσο, η υπόθεση για τον τερματισμό αυτής της δέσμευσης είναι πολύ ισχυρότερη από όσο υποθέτει η συμβατική σοφία. Όσον αφορά την εθνική ασφάλεια, μια διακοπή του πετρελαίου του Κόλπου δεν αποτελεί πλέον σοβαρή απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και από οικονομικής απόψεως, η χώρα είναι καλά προστατευμένη από όλες τις πετρελαϊκές διαταραχές πλην των χειρότερων, και έχει επιλογές για περαιτέρω μείωση της ευαλωτότητάς της.

Προς το παρόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να διατηρήσουν την στρατιωτική τους δέσμευση για τον Κόλπο, αλλά να λάβουν μέτρα για να τοποθετήσουν τον εαυτό τους έτσι ώστε να τερματίσουν αυτή την δέσμευση κάποια στιγμή. Τις επόμενες δύο δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επενδύσουν στην περαιτέρω μείωση της ευαλωτότητάς τους σε πετρελαϊκά σοκ τόσο στην πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης. Συνολικά, ένας συνδυασμός μεγαλύτερου SPR, βελτιώσεων στην απόδοση κινητήρων και πρόσθετων αγωγών που παρακάμπτουν το Στενό του Hormuz θα αποφέρουν σημαντικά κέρδη μέσα σε μια δεκαετία.

Μόλις υπάρξει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις διαταραχές του πετρελαίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες να προσαρμόσουν την δέσμευσή τους στον Κόλπο σύμφωνα με τις απειλές στην περιοχή, ιδιαίτερα εκείνες που θέτει το Ιράν. Η πυρηνική συμφωνία εγείρει το ενδεχόμενο να μειωθεί η ιρανική απειλή. Με την επιβολή κυρώσεων στις εξαγωγές του πετρελαίου του να έχουν αρθεί, το Ιράν έχει περισσότερους λόγους να μην δράσει επιθετικά και να διατηρήσει την ροή του πετρελαίου του Κόλπου, καθώς έχει περισσότερα έσοδα για να χάσει από μια διαταραχή. Επιπλέον, επειδή η χώρα είναι πλέον λιγότερο πιθανό να αποκτήσει ένα πυρηνικό αποτρεπτικό, η προοπτική ότι θα αισθανόταν ενθουσιασμένη να απειλήσει το Στενό του Ορμούζ έχει μειωθεί. Αν το Ιράν πράγματι γίνει λιγότερο απειλητικό και εάν οι επενδύσεις των ΗΠΑ σε μη στρατιωτικές εναλλακτικές λύσεις μειώσουν σημαντικά την ευπάθεια της οικονομίας των ΗΠΑ σε μια πετρελαϊκή διαταραχή, τότε η Ουάσινγκτον θα είναι σε θέση να τερματίσει την στρατιωτική της δέσμευση για την προστασία της ροής του πετρελαίου του Κόλπου.

Αν όμως το Ιράν γίνει περισσότερο απειλητικό ή αν προκύψει ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος στην περιοχή, τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιμετωπίσουν μια πιο δύσκολη επιλογή. Αφενός, θα μπορούσαν να αποφασίσουν να τερματίσουν την στρατιωτική τους δέσμευση, παρά την αυξημένη πιθανότητα πετρελαϊκών διαταραχών, εφησυχάζοντας λόγω της βελτιωμένης ανθεκτικότητάς τους και κατευθύνοντας τα ποσά που εξοικονομούνται προς άλλες προτεραιότητες. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσαν να αποφασίσουν ότι η καλύτερη επιλογή είναι να διατηρήσουν την στρατιωτική τους δέσμευση στον Κόλπο, επωφελούμενες από μια μειωμένη ευαισθησία σε μεγάλες διαταραχές, αλλά εξακολουθώντας να δαπανούν μεγάλα ποσά για να προστατεύσουν την ροή του πετρελαίου του Κόλπου. Φυσικά, η απόφαση θα εξαρτηθεί επίσης από τους άλλους παράγοντες πίσω από την στρατιωτική δέσμευση των ΗΠΑ στον Κόλπο, με πρώτον από όλους την διάδοση των πυρηνικών [όπλων].

Ωστόσο, είναι εντυπωσιακό ότι αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις, εδώ και δεκαετίες αρνούνταν να αμφισβητήσουν την ανάγκη προστασίας του πετρελαίου του Περσικού Κόλπου, ακόμη και καθώς τα θεμέλια για αυτήν την δέσμευση έχουν αδυνατίσει σημαντικά. Το να μην προβούν σε περαιτέρω επενδύσεις για την ανθεκτικότητά τους και το να μην επανεξετάσουν αυτή την δέσμευση θα ήταν σοβαρά λάθη, εξασφαλίζοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χάσουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια δυνητικών εξοικονομήσεων και θα διατρέχουν τον κίνδυνο να στείλουν τις δυνάμεις τους στην περιοχή για μια αχρείαστη μάχη.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/persian-gulf/2016-12-12/getting-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Crude-Strategy-Rethinking-Military-Commitment/dp/...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition