Το παράδοξο της ουζμπεκικής τρομοκρατίας

Η τρομοκρατική επίθεση αυτής της εβδομάδας στο Μανχάταν, που εκτελέστηκε από έναν πολίτη του Ουζμπεκιστάν, τον Sayfullo Saipov, ήρθε μετά από διάφορες βομβιστικές και άλλες επιθέσεις που αφορούσαν επίσης ανθρώπους από την χώρα αυτή: Οι πυροβολισμοί της πρωτοχρονιάς στην Κωνσταντινούπολη εκτελέστηκαν από τον Αμπντουλκαντίρ Μασαρίποφ, έναν Ουζμπέκο˙ ο Rakhmat Akilov, ένα Ουζμπέκος, του οποίου η αίτηση ασύλου απορρίφθηκε, ήταν υπεύθυνος για την επίθεση στην Στοκχόλμη τον Απρίλιο˙ και ο βομβαρδισμός στο μετρό της Αγίας Πετρούπολης λίγες ημέρες νωρίτερα, ήταν υπό την ηγεσία του Akbarzhon Jalilov, ενός εθνοτικού Ουζμπέκου που γεννήθηκε στο Κιργιζιστάν και είχε ρωσική υπηκοότητα.

Η αστυνομία αποκλείει έναν δρόμο μετά την τρομοκρατική επίθεση της Τρίτης στη Νέα Υόρκη, τον Οκτώβριο του 2017. SHANNON STAPLETON / REUTERS
----------------------------------------------------------------

Υπό το πρίσμα των χτυπημάτων, τα Δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν αντιμετωπίσει την σχέση μεταξύ του Ουζμπεκιστάν και της θρησκευτικής τρομοκρατίας, συζητώντας για παράδειγμα το πρόβλημα της «πολεμικότητας της Κεντρικής Ασίας» [1] και «πώς το Ουζμπεκιστάν έγινε μια εστία για βίαιο εξτρεμισμό και ριζοσπαστισμό» [2]. Αλλά τέτοιες αναλύσεις είναι πολύ απλοϊκές.

Από την ανεξαρτησία του το 1991, το Ουζμπεκιστάν υπήρξε μια από τις πιο καταπιεστικές χώρες στην Κεντρική Ασία [3] όσον αφορά την θρησκεία. Αρκετές χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν -και μερικοί βασανίστηκαν- φερόμενοι ότι έχουν ισλαμικές πεποιθήσεις. Οι προσευχές της Παρασκευής γράφονται από το κράτος και οι ιμάμηδες ενθαρρύνονται να τις επαναλάβουν κατά λέξη χωρίς να προσθέτουν προσωπικά σχόλια. Η θρησκευτική εκπαίδευση περιορίζεται στο ελάχιστο και απαγορεύεται στους ανηλίκους. Η εισαγόμενη θρησκευτική λογοτεχνία απαγορεύεται. Εκείνοι που μελετούν την ισλαμική θεολογία στο εξωτερικό αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση εργασίας [4] όταν επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Μπορεί να φαίνεται λογικό ότι μια τέτοια καταστολή θα οδηγούσε σε αύξηση της ισλαμιστικής βίας εγχωρίως: Επί χρόνια, πολλές ΜΚΟ και αυτοαποκαλούμενοι ειδικοί ασφαλείας ισχυρίζονταν ότι η ριζοσπαστικοποίηση ερχόταν [5]. Αλλά, μέχρι στιγμής, δεν υπήρξε κάποια άνοδος [του ριζοσπαστισμού]. Οι τελευταίες τρομοκρατικές επιθέσεις χρονολογούνται από το πρώτο μισό της δεκαετίας του 2000. Οι υπηρεσίες ασφαλείας έχουν καταφέρει να ελέγξουν και να εξαλείψουν τις υπόγειες πολιτικοποιημένες θρησκευτικές ομάδες [6]. Ακόμη και όταν η χώρα φιλοξένησε το χρηματοδοτούμενο από το ΝΑΤΟ Βόρειο Δίκτυο Διανομής (Northern Distribution Network) [7] (2009-2014), το οποίο μετέφερε εξοπλισμό για τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ προς και από το Αφγανιστάν, δεν αναφέρθηκαν τρομοκρατικές επιθέσεις κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής -σε έντονη αντίθεση με τις σταθερές επιθέσεις στις γραμμές του ΝΑΤΟ στο Πακιστάν.

Αντίθετα, εγχώρια ισλαμιστικά κινήματα, όπως το περίφημο Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν (ΙΜΟ), έχοντας να δραπετεύσουν από την καταπίεση, εγκατέλειψαν την χώρα. Στην δεκαετία του 1990, αρκετές εκατοντάδες ριζοσπαστικοί ισλαμιστές Ουζμπέκοι εντάχθηκαν στους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν. Στην συνέχεια υποχώρησαν στο Βαζιριστάν του Πακιστάν προτού να έρθει το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και τους διχάσει βαθιά [8]. Μερικοί ήθελαν να συνεχίσουν τον αγώνα ενάντια στην Δυτική παρουσία στο Αφγανιστάν, κι άλλοι ήθελαν να μεταφέρουν τη μάχη στο Λεβάντε και να ωφεληθούν από την προσοχή των μέσων ενημέρωσης.

Αστυνομική φωτογραφία του Sayfullo Saipov, του Ουζμπέκου κατηγορούμενου ότι σκότωσε οκτώ άτομα στη Νέα Υόρκη, τον Νοέμβριο του 2017. REUTERS
-------------------------------------------------------------

Το IMO αποδιοργανώθηκε σε αρκετές μαχητικές οντότητες, μερικές από τις οποίες παρέμειναν στην περιοχή Af-Pak (Αφγανιστάν-Πακιστάν) ενώ η πλειοψηφία μετακόμισε στην Συρία. Μερικοί μαχητές εντάχθηκαν στο ISIS, άλλοι στο Μέτωπο Al-Nursa. Έρευνες της USAID δείχνουν ότι κατά την περίοδο της ακμής του ISIS το 2014-15, οι Ουζμπέκοι μαχητές στην Συρία και το Ιράκ [9] ανέρχονταν σε 1.000-2.000 άτομα (από περίπου 10.000 ξένους μαχητές, ίσως και περισσότερους). Πολλοί σκοτώθηκαν, μερικοί επέστρεψαν στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, μερικοί κινούνται στο επόμενο πεδίο μαχών στην Λιβύη, μερικοί θα προσπαθήσουν να μεταναστεύσουν στην Ρωσία, την Τουρκία ή την Δύση. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες χώρες που φοβούνται την επιστροφή των ριζοσπαστών μαχητών στην πατρίδα, το Ουζμπεκιστάν δεν θα δει σχεδόν καθόλου παλιννόστηση. Αυτοί είναι πραγματικά διεθνοποιημένοι τζιχαντιστές που έχουν χάσει την επαφή τους με την πατρίδα τους και δεν ενδιαφέρονται για την εγχώρια εξέλιξή της.

Εκτός από την ομάδα των Ουζμπέκων μαχητών οι οποίοι εγκατέλειψαν την χώρα την δεκαετία του 1990, υπάρχουν και άλλοι Ουζμπέκοι -σχετικά μικρός αριθμός κι εδώ, στις ΗΠΑ- οι οποίοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν πιο πρόσφατα, αφότου αναχώρησαν για να ξεφύγουν από το καταπιεστικό καθεστώς ή για να αναζητήσουν καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης στο εξωτερικό. Και αυτοί είναι οι τρομοκράτες που πραγματοποιούν επιθέσεις φέτος.