Γιατί το μέλλον της Ουκρανίας θα μπορούσε να μοιάζει πολύ με της Μολδαβίας

Αν θέλετε να ρίξετε μια ματιά στο μέλλον των πληρεξούσιων κρατιδίων της Μόσχας στην ανατολική Ουκρανία, ελάτε στην Bender, μια λεγόμενη «αποστρατιωτικοποιημένη» πόλη στα σύνορα μεταξύ της Δημοκρατίας της Μολδαβίας και της αποσχισθείσας οντότητας της Υπερδνειστερίας (Transnistria). Η πόλη βρίσκεται μόνο περί τα 60 μίλια από τα κοντινότερα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ρουμανία και παρέχει σημαντικά διδάγματα σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί το να παγώνουν οι κακοφορμισμένες συγκρούσεις [2] στα σύνορα της Ευρώπης. Αν και τα κρατίδια των αποσχιζομένων Δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουάνσκ [3] παραμένουν ανεπίλυτα, τα εδάφη αυτά είναι προορισμένα να μαστίζονται από την διαφθορά, την εγκληματικότητα και την δυσλειτουργική πολιτική.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Πόροσνενκο, και ο πρωθυπουργός της Μολδαβίας, Πάβελ Φίλιπ, στα σύνορα Μολδαβίας-Ουκρανίας, τον Ιούλιο του 2017. REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Η Bender έγινε μια αποστρατικοποιημένη πόλη το 1992. Ένα χρόνο νωρίτερα, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ξέσπασε μια στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ της Μολδαβίας και της ρωσικής περιοχής της Υπερδνειστερίας, η οποία επεδίωκε την ανεξαρτησία της. Τον Ιούλιο του 1992, οι δύο πλευρές συνήψαν συμφωνία κατάπαυσης του πυρός [4], η οποία περιελάμβανε την σύσταση Μικτής Επιτροπής Ελέγχου για να εποπτεύει τις ρυθμίσεις ασφαλείας σε μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη αποτελούμενη από 20 πόλεις και στις δύο πλευρές του ποταμού. Μια από αυτές είναι η Bender.

Στην Bender, οι Ρώσοι στρατιώτες, επίσημα γνωστοί ως «ειρηνευτικές δυνάμεις», μοιράζονται εγκαταστάσεις με αξιωματούχους της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας που είναι αρμόδιοι για την επιβολή του νόμου. Σύμφωνα με την συνθήκη, οι Μολδαβοί αστυνομεύουν τα χωριά γύρω από την κεντρική πόλη της περιοχής, ενώ οι Τρανσίστριοι καλύπτουν το κέντρο της πόλης. Αλλά οι παράλληλες Αρχές μερικές φορές συγκρούονται. Σε ένα ιδιαίτερα κωμικό επεισόδιο που μας περιέγραψαν Μολδαβοί αξιωματούχοι, Μολδαβοί αστυνομικοί οι οποίοι συνελάμβαναν έναν ύποπτο για λαθρεμπόριο, κρατήθηκαν και ανακρίθηκαν οι ίδιοι από Τρανσίστριους πολιτοφύλακες που συνέβη να είναι παρόντες στην σκηνή. Εν τω μεταξύ, ο διακινητής συνέχισε το ταξίδι του χωρίς εμπόδια. Πράγματι, το ανεπίλυτο καθεστώς της Υπερδνειστερίας έχει οδηγήσει σε πλεόνασμα ποινικής ατιμωρησίας στα σύνορα της Ευρώπης.

Η αυτοαποκαλούμενη πρωτεύουσα της Υπερδνειστερίας, Tiraspol, είναι ένας σοβιετικός αναχρονισμός με μια στάσιμη οικονομία που εξαρτάται από τις ρωσικές επιδοτήσεις. Διαθέτει μνημεία για τον Βλαντιμίρ Λένιν και φιλοξενεί διπλωματικές αποστολές από αδελφές αποσχισθείσες περιοχές, όπως η Αμπχαζία και η Νότια Οσετία. Ενώ η Δημοκρατία της Μολδαβίας έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ και έχει εναρμονίσει πολλούς νόμους της με τους κανόνες της ΕΕ, οι υπουργοί της Υπερδνειστερίας βλέπουν προς την Ρωσία για υποστήριξη και έχουν ένα παράλληλο νομικό σύστημα βασισμένο στο ρωσικό. Οι ρωσικές σημαίες που ανεμίζουν πάνω από τα κτίρια της κυβέρνησης της Υπερδνειστερίας αφήνουν ελάχιστες αμφιβολίες για το πού είναι αφοσιωμένη η αποσχισθείσα δημοκρατία.

Η δυσλειτουργική και μαφιόζικου στυλ πολιτική της υπήρξε το status quo στην Υπερδνειστερία για τουλάχιστον 25 χρόνια. Παρά τα χρόνια προσπαθειών διεθνούς διαμεσολάβησης από τον Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ, Organization for Security and Cooperation in Europe) και άλλων διεθνών δρώντων, η πρόοδος είναι ελάχιστη όσον αφορά τις τελικές διαπραγματεύσεις για το καθεστώς. Το 1997, οι πρόεδροι της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας υπέγραψαν μνημόνιο που προσπάθησε να ομαλοποιήσει περαιτέρω τις σχέσεις, αλλά οι δύο πλευρές ερμήνευσαν κάπως διαφορετικά τις διατάξεις του μνημονίου. Οι υπό διεθνή διαμεσολάβηση συνομιλίες σχετικά με την κατάσταση της Υπερδνειστερίας ολοκληρώνονται τώρα [5], αλλά με λίγες ελπίδες για οποιαδήποτε πρόοδο. Ως αποτέλεσμα, η Υπερδνειστερία παρέμεινε ανάμεσα στις «παγωμένες» συγκρούσεις του κόσμου, πολλές από τις οποίες βρίσκονται στο έδαφος της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Οι Μολδαβοί πολιτικοί είναι διχασμένοι μεταξύ εκείνων που κοιτάζουν προς την Δύση και εκείνων που προσανατολίζονται προς τη Μόσχα. Τον Νοέμβριο του 2016, η Μολδαβία εξέλεξε έναν υποψήφιο υπέρ της Μόσχας, τον Ιγκόρ Ντοντόν, στην κατά κύριο λόγο συμβολική προεδρία της χώρας. Το χάσμα μεταξύ της Προεδρίας και του φιλοδυτικού κοινοβουλίου της Μολδαβίας έχει εμβαθυνθεί, με το τελευταίο να ζητά την απομάκρυνση των ρωσικών στρατευμάτων από την Υπερδνειστερία και τον Dodon να αρνείται να υπογράψει την συμμετοχή του Μολδαβικού Στρατού στις ασκήσεις του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Ωστόσο, παρά τις τόσο σημαντικές πολιτικές αναμετρήσεις μεταξύ κοινοβουλίου και Προεδρίας, οι διεφθαρμένοι πολιτικοί σε όλο το πολιτικό φάσμα της χώρας επωφελούνται από την συνεχιζόμενη ασάφεια που σχετίζεται με το καθεστώς της Υπερδνειστερίας. Οι ολιγάρχες της Υπερδνειστερίας, για παράδειγμα, εξαρτώνται από τη Μολδαβία ως κόμβο για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Οι ισχυρισμοί που συνδέουν ανώτερους αξιωματούχους της φιλο-ευρωπαϊκής κοινοβουλευτικής κυβέρνησης της Μολδαβίας με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι διαδεδομένοι.

Στην «Αριστερή Όχθη», όπως ονομάζεται συχνά η Υπερδνειστερία από τους Μολδαβούς, οι περισσότερες εξαγωγές κατευθύνονται προς την ΕΕ και όχι στην υπό την κυριαρχία της Ρωσίας Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Μολδαβία επιτρέπει στην Υπερδνειστερία να επωφελείται από τους όρους της Συμφωνίας Σύνδεσης του 2014 με την ΕΕ, υπό την προϋπόθεση ότι οι επιχειρήσεις της Υπερδνειστερίας θα εγγραφούν στο Κισινάου. Αυτή η επιλεκτική αποδοχή της κυριαρχίας της Μολδαβίας υπογραμμίζει τους τρόπους με τους οποίους η εδαφική ασάφεια επιτρέπει στην Υπερδνειστερία να αποφεύγει την αποδοχή των κοινοτικών κανόνων σε τομείς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ συγχρόνως επωφελείται από την πρόσβαση στις αγορές της ΕΕ.

Ο πρόεδρος της Μολδαβίας, Ιγκόρ Ντοντόν, συναντιέται με τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, στο Κρεμλίνο, τον Ιανουάριο του 2017. REUTERS
------------------------------------------------------------------

Πράγματι, η διατήρηση του status quo είναι προς το οικονομικό συμφέρον κάποιων πολιτικών και οικονομικών ελίτ και στις δύο πλευρές, ακόμα και όταν πλήττει τους απλούς πολίτες και στις δύο όχθες. Όσο παραμένουν αυτά τα συμφέροντα και η Ρωσία εξακολουθεί να υποστηρίζει την αποσχιστική κυβέρνηση, η σύγκρουση είναι απίθανο να φτάσει στην βία, αλλά ούτε και η σταθερότητα και η ειρήνη είναι εφικτές.

Δεν υπάρχει λόγος να αναμένουμε ότι η κατάσταση στο Ντόνετσκ και στο Λουάνσκ θα είναι διαφορετική από την κατάσταση στην Υπερδνειστερία σε πέντε, δέκα ή 20 χρόνια από τώρα. Γιατί; Η απάντηση έγκειται στον συνδυασμό των ρωσικών σχεδίων [6] στο «εγγύς εξωτερικό» της Ρωσίας, της έλλειψης πολιτικής βούλησης εκ μέρους της ΕΕ να ασκήσει μόχλευση στα σύνορά της και της πολιτικής οικονομίας των παγωμένων συγκρούσεων.

Αναλυτές όπως η Karen Dawisha [7], ο Pavel Felgenhauer και ο Dmitri Trenin ισχυρίστηκαν [8] ότι η Ρωσία προτιμά το status quo. Παρόλο που μπορεί να φανεί λογικό ότι η Ρωσία θα θέλει τελικά να προσαρτήσει άμεσα τις αποσχισθείσες περιοχές, η πραγματικότητα είναι ότι το ανεπίλυτο τελικό καθεστώς της Υπερδνειστερίας εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Μόσχας. Η εκεχειρία του 1992 άφησε μια de facto μόνιμη ρωσική στρατιωτική φρουρά στο έδαφος της Μολδαβίας, ειρωνικά «προστατεύοντας» την οικτρή μολδαβική κρατική παρουσία στην αποστρατικοποιημένη ζώνη. Για την Ρωσία, οι μπερδεμένες διευθετήσεις κατάπαυσης του πυρός που εκφράζουν νομιμοφροσύνη εξυπηρετούν την εδαφική ακεραιότητα, ενώ στην πράξη υπονομεύουν την κρατική κυριαρχία σε κάθε βήμα δίνοντας στη Μόσχα μόνιμο πάτημα σε αυτό που η Ρωσία υποστηρίζει ότι είναι η προνομιακή ζώνη επιρροής της. Έτσι, το Κρεμλίνο διατηρεί μόχλευση και επιρροή χωρίς να αναλαμβάνει πλήρως την ευθύνη για την οικοδόμηση κράτους και χωρίς να αναλαμβάνει το κόστος απορρόφησης μιας υπόθεσης που οικονομικά είναι καμένο χαρτί.

Δεύτερον, οι παγωμένες συγκρούσεις είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση για τους ολιγάρχες, τους εμπόρους, εκείνους που ξεπλένουν χρήμα και τους πολιτικούς που συνεργάζονται μαζί τους. Ο όμιλος Sheriff, ένας χρηματοοικονομικός όμιλος του οποίου η εμπορική επωνυμία είναι πανταχού παρούσα στην αποσχισθείσα οντότητα (υπάρχουν, μεταξύ άλλων, τα σουπερμάρκετ και τα βενζινάδικα Sheriff), ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από σκιώδεις προσωπικότητες των πρώην σοβιετικών υπηρεσιών ασφαλείας και τελικά επεκτάθηκε σε όλους τους τομείς της οικονομίας της Υπερδνειστερίας. Ο Βίκτωρ Γκουσάν, ο ολιγάρχης της Υπερδνειστερίας που διαχειρίζεται τον Sheriff, έχει ωφεληθεί πάρα πολύ από την στενή σχέση του με τις αυτονομιστικές Αρχές και δημιούργησε ακόμη και ένα γήπεδο ποδοσφαίρου στην Τίρασπολ που κάνει το στάδιο στην πρωτεύουσα της Μολδαβίας, το Κισινάου, να φαίνεται μικροσκοπικό. Σε έναν ειρωνικό ελιγμό, ο Yevgeni Shevchuk, ένας πρώην πρόεδρος της Υπερδνειστερίας και άνθρωπος μέσα στον όμιλο Sheriff που στράφηκε εναντίον του Γκουσάν και των πολιτικών του συμμάχων, δραπέτευσε [9] στο Κισινάου όταν οι αντίπαλοί του στην Τίρασπολ απείλησαν να τον διώξουν ποινικά. Οι εισαγγελείς της Μολδαβίας, εν τω μεταξύ, δεν έκαναν καμία κίνηση για να τον παραπέμψουν.

Δείτε επίσης την κερδοσκοπία στον ενεργειακό τομέα και πώς τροφοδοτεί το ανεπίλυτο status quo. Η Δημοκρατία της Μολδαβίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό [10] από την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται σε ένα εργοστάσιο στην Υπερδνειστερία. Ωστόσο, η Υπερδνειστερία δεν πληρώνει για το φυσικό αέριο που λαμβάνει από την ρωσική κρατική εταιρεία Gazprom για την τροφοδοσία του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής˙ αντί γι’ αυτό, η Gazprom χρεώνει τη Μολδαβία για τις παραδόσεις φυσικού αερίου. Στην συνέχεια, η Υπερδνειστερία πωλεί την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στον σταθμό [στο έδαφός της] στην κρατική μολδαβική Energocom. Υπάρχει επιπλέον μια σημαντική διαφορά μεταξύ του κόστους επεξεργασίας και του ποσού που καταβάλλει η Μολδαβία για ενέργεια, οδηγώντας σε υποψίες συμπαιγνίας μεταξύ μολδαβικών και υπερδνειστερικών προσωπικοτήτων, οι οποίοι αποκομίζουν οφέλη από το σχήμα αυτό. Αναφορές των μέσων ενημέρωσης [11] υπονόησαν ότι η ενδιάμεση εταιρεία Energokapital συνδέεται με μια τραπεζική απάτη στην οποία χάθηκαν έως και 1 δισεκατομμύριο δολάρια (περίπου το ένα πέμπτο του ετήσιου ΑΕΠ της Μολδαβίας). Όλα αυτά εξαρτώνται από την ικανή συμπαιγνία μεταξύ προσωπικοτήτων στη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία.

Οι προσπάθειες της φιλοδυτικής κυβέρνησης του Κιέβου να αποκαταστήσει τον έλεγχο της κυβέρνησης της Μολδαβίας στα σύνορα της Υπερδνειστερίας-Ουκρανίας (μέσω ενός προσωρινού συνοριακού σημείου ελέγχου επανδρωμένου από Μολδαβούς και Ουκρανούς) θα μπορούσαν να ελέγξουν το λαθρεμπόριο και άλλα είδη κερδοσκοπίας που προέρχονται από το ανεπίλυτο καθεστώς της περιοχής. Οι πολίτες της Υπερδνειστερίας που έχουν συνηθίσει από καιρό την ελεύθερη κυκλοφορία σε όλη την Ουκρανία αντιμετωπίζουν τώρα μια πραγματικότητα στην οποία ο περίκλειστος θύλακάς τους θα αποκόπτεται αποτελεσματικά από την Ρωσική Ομοσπονδία.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αποφασίσουν να πιέσουν τις δύο πλευρές και την Ρωσία να επιτύχουν μια τελική διευθέτηση του καθεστώτος για την σύγκρουση στην Υπερδνειστερία. Η έλλειψη μιας τέτοιας θέλησης μέχρι σήμερα μόνο έχει ενθαρρύνει τους αυτονομιστές και εκείνους της μολδαβικής πλευράς που επιδιώκουν να επωφεληθούν από τη μόνιμη ασάφεια. Έχει επίσης αυξήσει τη μόχλευση της Ρωσίας σε σχέση με την σύγκρουση και επέτρεψε στη Μόσχα να φέρει κοντά της μεμονωμένους πολιτικούς της Μολδαβίας.

Οποιαδήποτε προσέγγιση πρέπει να ξεκινήσει με μια αναγνώριση του πώς συμπίπτουν οι γεωπολιτικοί στόχοι της Μόσχας για τα σύνορα της ΕΕ και εκείνοι των εγκληματικών επιχειρήσεων. Και θα πρέπει [η προσέγγιση] να κινητροδοτηθεί από τον στόχο της πλήρους ενσωμάτωσης της Μολδαβίας στις Δυτικές δομές, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολύτιμη εμπειρία στις τελικές διαπραγματεύσεις για το καθεστώς από την περίπτωση του Κοσόβου, και θα πρέπει να ταιριάξουν την διπλωματική δέσμευσή τους στο επίπεδο που χρησιμοποίησαν σε αυτήν και σε άλλες βαλκανικές συγκρούσεις όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η ΠΓΔΜ. Η εναλλακτική λύση είναι η αόριστη συνέχιση των παγωμένων συγκρούσεων που αυξάνουν την ρωσική επιρροή και διαιωνίζουν την εγκληματικότητα, την διαφθορά και την κακή διακυβέρνηση.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/moldova/2017-11-27/why-ukraines-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/eastern-europe-caucasus/2017-07-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-09-25/ukraines-next...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2015-11-22/when-ukraine-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2014-04-14/mo...
[5] %20https://www.theworldweekly.com/reader/view/magazine/2017-11-23/the-new-cold-war-keeps-a-frozen-conflict-on-ice/10385
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/russias-perpe...
[7] https://themoscowtimes.com/articles/corruption-thrives-on-russias-frozen...
[8] https://www.voanews.com/a/analysts-say-putin-wants-frozen-conflict-in-ea...
[9] https://jamestown.org/program/former-transnistrian-leader-finds-refuge-m...
[10] http://www.balkaninsight.com/en/article/moldova-pays-high-price-for-powe...
[11] https://theblacksea.eu/index.php?idT=88&idC=88&idRec=1228&recType=story

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition