Η γεωπολιτική των ρωσο-αμερικανικών ενεργειακών ανταγωνισμών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η γεωπολιτική των ρωσο-αμερικανικών ενεργειακών ανταγωνισμών

Τι συμβαίνει στο υποσύστημα των Βαλκανίων - Ποιες οι προοπτικές της Ελλάδας
Περίληψη: 

Ο νεοψυχροπολεμικού τύπου ανταγωνισμός των δύο βασικών πόλων της διεθνούς ισχύος, της Μόσχα και της Ουάσιγκτον, θέτει σε αποσταθεροποιητική δυναμική το γεωπολιτικό σύμπλοκο της Μεσογείου, με κύρια εστία τα δυτικά Βαλκάνια. Η ιδεολογική διαφορά στην περίπτωση αυτή έγκειται στην κοσμοπολίτικη και ακραίως νεοφιλελεύθερη Δυτική προσέγγιση και την εθνοταυτοτική συντηρητική προσέγγιση της Ανατολής, με προεξάρχοντα πόλο την Μόσχα.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Θ. ΜΑΖΗΣ είναι καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής Θεωρίας στο ΕΚΠΑ.

Στο γεωπολιτικό σύμπλοκο της Μεσογείου παρατηρείται τους τελευταίους μήνες μια έντονη, όσο και επικίνδυνη, κινητικότητα στο τμήμα των δυτικών Βαλκανίων εντός του γεωπολιτικού υποσυστήματος των Βαλκανίων. Η χώρα μας έχει το θλιβερό προνόμιο να αποτελεί την τομή των δύο ασταθών υποσυστημάτων του μεσογειακού γεωπολιτικού συμπλόκου: Του υποσυστήματος των Βαλκανίων και του υποσυστήματος Τουρκίας-Εγγύς Ανατολής*.

Θα αποδείξουμε αφενός ότι τα δύο αυτά υποσυστήματα ευρίσκονται σε έντονη όσο και ασταθή συλλειτουργία στην παρούσα συγκυρία και αφετέρου θα αναδειχθεί ο κύριος γεωπολιτικός παράγων γενεσιουργός της αστάθειας αυτής, ο οποίος είναι η ενεργειακή ασφάλεια. Επίσης θα καταδειχθούν οι βασικοί πόλοι διεθνούς ισχύος, η Μόσχα και η Ουάσιγκτον, ο νεοψυχροπολεμικού τύπου ανταγωνισμός των οποίων θέτει σε αποσταθεροποιητική δυναμική το γεωπολιτικό σύμπλοκο της Μεσογείου με κύρια εστία τα δυτικά Βαλκάνια. Ο όρος «νεοψυχροπολεμικού τύπου» χρησιμοποιείται για να τονισθεί το γεγονός ότι υπάρχει σημαντική ιδεολογική απόσταση μεταξύ των δύο αυτών πόλων (και φυσικά -αλλά περισσότερο συγκεκαλυμμένη- μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου), όπως την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Η ιδεολογική διαφορά στην περίπτωση αυτή έγκειται στην κοσμοπολίτικη και ακραίως νεοφιλελεύθερη Δυτική προσέγγιση και την εθνοταυτοτική συντηρητική προσέγγιση της Ανατολής, με προεξάρχοντα πόλο την Μόσχα.

17122017-1.jpg

Χάρτης της Ευρώπης, του 1650 (Wilem Biaeu) Πηγή: flickr, Rosario Fiore
-----------------------------------------------------------------------

Το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσης αναλύσεως είναι αυτό της κλασικής αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής σχολής με υπόδειγμα αυτό του Ν. J. Spykman όπως εξελίχθηκε από τις προσεγγίσεις του Ζ. Brzezinsky και η μεθοδολογική προσέγγιση αυτή της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Αναλύσεως.

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: ΑΣΤΑΘΕΙΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΑΝΟΜΕΣ ΙΣΧΥΟΣ

Τo πρώτο πρόσφατο πλήγμα κατά της προβολής ισχύος της Ρωσίας απετέλεσε η απώλεια επιρροής της επί του σλαβο-ορθόδοξου Μαυροβουνίου το οποίο εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ προσφάτως (2017).
Το δεύτερο στην συνέχεια πλήγμα εναντίον της Μόσχας, ήταν η κυβερνητική αλλαγή στην FYROM η οποία απομακρύνει τα Σκόπια από την προηγούμενη φιλορωσική τους στάση που είχε υιοθετήσει η κυβέρνηση Γκρούεφσκι.

To τρίτο είναι οι προσφάτως ψηφισθείσες (executive orders) από την αμερικανική Γερουσία, κυρώσεις κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας, παρά την θέληση του προέδρου Τραμπ. (Το νομοσχέδιο ενεκρίθη από την Γερουσία με 98 ψήφους υπέρ και 2 κατά αφού είχε προηγουμένως ψηφισθεί από την Βουλή των Αντιπροσώπων με 419 υπέρ έναντι 3 κατά, τυχόν της υποστηρίξεως συμπολιτεύσεως και αντιπολιτεύσεως. Υπεγράφησαν, παρά τις αντιρρήσεις του, από τον πρόεδρο Τραμπ) [1].

Γενικότερα, παρατηρούμε ότι η ΝΑΤΟϊκή εξάπλωση στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Ευρώπη περιέλαβε, σε μια διάρκεια οκτώ ετών περίπου, (Μάρτιο του 1999 - Ιούνιο του 2017), δεκατρία νέα κράτη-μέλη στους κόλπους του Οργανισμού [2], αποκλείοντας τεράστια τμήματα ζωτικού ενδιαφέροντος για την οικονομία της Ρωσίας από την επιρροή της Μόσχας.

Η ολοένα και συνεκτικότερη αλλά και συμπαγέστερη περικύκλωση της Ρωσίας από το ΝΑΤΟ και τους συμμάχους του στην περιοχή της ανατολικής και νοτιο-ανατολικής Ευρώπης, υλοποιεί σχολαστικώς τα προβλεπόμενα από την θεωρία του Ανασχετικού Δακτυλίου του Spykman και την γεωστρατηγική πρόταση του George Kennan, σθεναρού υποστηρικτή του Αμερικανού Γεωπολιτικού όπως και, μεταγενέστερα, του συνεχιστή του, Z. Brzezinsky. Άλλωστε, η πρόθεση αυτή καθίσταται σαφέστατη εις το κείμενο των προσφάτων αμερικανικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας, άρθρο 254, με τίτλο: «SEC. 254. Coordinating aid and assistance across Europe and Eurasia». Το κείμενο αναφέρει ρητώς περί βοηθείας ύψους 250,000,000 δολαρίων ΗΠΑ για τα οικονομικά έτη 2018 και 2019 από το ιδρυθέν Ταμείο (!) με στόχο την Αντιμετώπιση της Ρωσικής Επιρροής (Countering Russian Influence Fund) [3] και για τα κράτη τα οποία είναι μέλη του ΝΑΤΟ και είναι ευάλωτα στις επιρροές από την Ρωσική Ομοσπονδία (σ.σ. [4]: Ρητορική ερώτηση: Ποιά κράτη εννοεί ο συντάκτης του κειμένου;), ή και κράτη τα οποία δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις επιθέσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ˙ κράτη τα οποία συμμετέχουν στην διαδικασία διευρύνσεως του ΝΑΤΟ ή της Ευρωπαϊκής Ενώσεως συμπεριλαμβανομένων της Αλβανίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (σ.σ.: !), της Γεωργίας, της Μακεδονίας (sic!: εννοεί την FYROM), της Μολδαβίας (σ.σ.: !), του Κοσσόβου (σ.σ.: !), της Σερβίας (σ.σ.: !) και της Ουκρανίας (σ.σ.: !).

Η Ρωσία ευλόγως προσπαθεί να απαντήσει σε αυτά τα ΝΑΤΟϊκά πλήγματα καταφεύγοντας στην χρήση των δικών της συγκριτικών πλεονεκτημάτων στην περιοχή. Και το βασικότερο συγκριτικό της πλεονέκτημα είναι η ενέργεια και κυρίως το τμήμα που αφορά στο φυσικό αέριο, το οποίο αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο της ευρωπαϊκής ενεργειακής καταναλώσεως. Επ' αυτού να ληφθεί υπόψη ότι το 2016 η Gazprom προμήθευσε το ένα τρίτο αυτής της ποσότητος στην ΕΕ.

Με δεδομένη, όμως, αφενός την υποχρεωτική μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενεργείας από γαιάνθρακα, λόγω των ρητρών της ΕΕ, και την ΝΑΤΟϊκή πολιτική για την «ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρώπη», τα Βαλκάνια βρίσκονται ενώπιον σοβαρού ενεργειακού διλήμματος το οποίο όμως φαίνεται πως ωθείται σε αναγκαστική λύση -από γεωστρατηγικής απόψεως- κατά την βούληση της Ουάσιγκτον και του Βορειο-ατλαντικού Συμφώνου.

Η Κροατία είναι μέλος της ΕΕ και οφείλει να ευθυγραμμισθεί, ενώ και οι λοιπές χώρες των Δυτικών Βαλκανίων επιθυμούσες να ενταχθούν στην ΕΕ οφείλουν να προσανατολίζουν τις προσπάθειές τους -και ήδη το πράττουν- προς την κατεύθυνση αυτή.