Η ισορροπία του αυταρχισμού στην Ευρώπη

Την Τετάρτη 20 Δεκεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε ένα ιστορικό βήμα προς την υπεράσπιση του κράτους δικαίου στην Πολωνία [1]. Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Επιτροπή ενεργοποίησε το άρθρο 7 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή τον μηχανισμό επιβολής κυρώσεων της ΕΕ για τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών που παραβιάζουν τους θεμελιώδεις κανόνες της Ένωσης όπως η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Η κίνηση αυτή έρχεται μετά από δύο χρόνια αποτυχημένου διαλόγου, ο οποίος είδε την κυβέρνηση της Πολωνίας, που ελέγχεται από το λαϊκιστικό κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) [2], να αγνοεί τις προειδοποιήσεις της Επιτροπής και να προωθεί μια σειρά μεταρρυθμίσεων που αποσκοπούν στην καθιέρωση συνολικού πολιτικού ελέγχου επί του δικαστικού σώματος.

Η Theresa May και ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Mateusz Morawiecki, στο παλάτι Belvedere στην Βαρσοβία, τον Δεκέμβριο του 2017. AGENCJA GAZETA / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Αντιμέτωπη με μια τόσο απροκάλυπτη παραβίαση των κανόνων της ΕΕ, η Επιτροπή κατέληξε στο ότι υπάρχει «σαφής κίνδυνος σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου στην Πολωνία» και ζήτησε από τις εθνικές κυβερνήσεις στο Συμβούλιο της ΕΕ να ψηφίσουν για το εάν συμφωνούν. Αυτό θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου της Πολωνίας στην ΕΕ και σε άλλες κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένης της απόσυρσης της χρηματοδότησης της ΕΕ.

Η υπεράσπιση του κράτους δικαίου στην Πολωνία από την Επιτροπή είναι μια ευπρόσδεκτη κίνηση. Ωστόσο, τα πολιτικά μπορεί να εμποδίσουν την ΕΕ να λάβει πιο αποφασιστικά μέτρα για να αποτρέψει την Πολωνία από το να διολισθήσει προς την κατεύθυνση της απολυταρχίας [3]. Όπως γράψαμε με τον Mitchell Orenstein σχεδόν πριν από δύο χρόνια σε αυτό το περιοδικό [4], στην κρίση της Πολωνίας η ΕΕ υφίσταται τις συνέπειες της αδράνειάς της έναντι της διολίσθησης της Ουγγαρίας προς τον αυταρχισμό. Αυτό παραμένει αλήθεια και σήμερα, και η Ουγγαρία δεσμεύθηκε να ασκήσει βέτο σε οποιεσδήποτε κυρώσεις κατά της Πολωνίας, κάτι που θα απαιτούσε ομόφωνη ψήφο από τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Προς το παρόν, τα πολιτικά της ΕΕ είναι παγιδευμένα σε μια ισορροπία του αυταρχισμού [5]. Σε αυτή την απερίσκεπτη σταθερή κατάσταση, η ένωση έχει πολιτικοποιηθεί αρκετά ώστε οι σύμμαχοι των εν λόγω ημι-αυταρχικών κυβερνήσεων σε επίπεδο ΕΕ να έχουν τόσο τα εργαλεία όσο και τα κίνητρα για να τα προστατεύσουν από την μομφή˙ αλλά η ΕΕ δεν έχει πολιτικοποιηθεί επαρκώς ώστε οι αντίπαλοι των κυβερνήσεων αυτών να παρέμβουν για να τα χαλιναγωγήσουν ή να σπάσουν την λαβή τους στην εξουσία. Ειρωνικά, η ΕΕ, η οποία έχει κάνει τόσα πολλά για να προωθήσει την δημοκρατία σε ολόκληρη την Ευρώπη -πράγματι κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2012 μερικώς για τον λόγο αυτόν- προσφέρει τώρα ένα ασφαλές καταφύγιο (και άφθονη χρηματοδότηση) σε ημι-αυταρχικά καθεστώτα, όπως αυτά της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Η τελευταία δράση της Επιτροπής σχετικά με την Πολωνία είναι ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση, αλλά η ΕΕ δεν θα ξεφύγει από αυτήν την ισορροπία του αυταρχισμού μέχρις ότου αντιμετωπίσει και την κατάσταση στην Ουγγαρία.

Πολίτες στην Βαρσοβία διαμαρτύρονται για τον νέο πολωνικό νόμο για την δικαιοσύνη, τον Νοέμβριο του 2017. KACPER PEMPEL / REUTERS
----------------------------------------------------------------

ΚΑΚΕΣ ΠΑΡΕΕΣ

Γιατί η ΕΕ αντιμετώπισε πιο έντονα τις επιθέσεις κατά του κράτους δικαίου στην Πολωνία από ό, τι στην Ουγγαρία; Εν μέρει, η διαφορά μπορεί να εξηγηθεί από τον κατάφωρα αντισυνταγματικό χαρακτήρα της επίθεσης της κυβέρνησης του PiS στην ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας και της αυθάδους απόρριψης των προσπαθειών της Επιτροπής για διάλογο. Παρόλο που ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν κατέλαβε με επιτυχία την δικαστική εξουσία στην Ουγγαρία, η κυβέρνησή του είχε μια κοινοβουλευτική υπερ-πλειοψηφία που του επέτρεψε να τροποποιήσει το σύνταγμα για να καταφέρει την κατάληψη αυτή. Και όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όντως αμφισβήτησε πτυχές των μεταρρυθμίσεων της Ουγγαρίας στην δικαιοσύνη, η κυβέρνηση Orban τουλάχιστον προσποιήθηκε ότι έλαβε σοβαρά υπόψη τις καταγγελίες αυτές και έκανε κάποιες επιφανειακές αλλαγές για να τις αντιμετωπίσει.

Το PiS, αντίθετα, στερείτο της συνταγματικής υπερ-πλειοψηφίας και συνεπώς έπρεπε να συνεχίσει την δικαστική του κατάληψη με έναν κατάφωρα αντισυνταγματικό τρόπο -περιλαμβανομένης της παράνομης διάλυσης του Συνταγματικού Δικαστηρίου και της θέσπισης ενός πρόσφατου νομοσχεδίου που θα υποχρέωνε το 40% των δικαστών στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας να συνταξιοδοτηθεί. Αντί να παίζει νομικά την γάτα με το ποντίκι με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Βαρσοβία είτε αγνόησε είτε απέρριψε αδιάφορα τις ανησυχίες της Επιτροπής. Ο Jaroslaw Kaczynski, ο επικεφαλής του PiS και de facto ηγέτης της πολωνικής κυβέρνησης, σχολίασε αυτό το καλοκαίρι ότι βρήκε «διασκεδαστικές» τις ερωτήσεις της ΕΕ σχετικά με το κράτος δικαίου.

Ωστόσο, η ηπιότερη αντίδραση της ΕΕ στις επιθέσεις κατά του κράτους δικαίου στην Ουγγαρία είναι επίσης θέμα κομματικής πολιτικής. Το κόμμα του Όρμπαν, το Fidesz, είναι μέλος του συνασπισμού των κεντροδεξιών κομμάτων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ). Το ΕΛΚ διαθέτει πολυάριθμες έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο˙ οι ηγέτες που συνδέονται με τον συνασπισμό αυτόν, όπως ο πρόεδρος Jean-Claude Juncker, κυριαρχούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή˙ και οι επικεφαλής κυβερνήσεων του ΕΛΚ, με επικεφαλής την γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, αποτελούν ένα ισχυρό μπλοκ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το ίδιο το Fidesz είναι από καιρό πιστό μέλος του ΕΛΚ, παρέχοντας ψήφους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που βοηθούν το κόμμα να κυριαρχεί στη νομοθεσία της ΕΕ. Με την σειρά τους, οι ηγέτες του ΕΛΚ υπερασπίστηκαν σταθερά την κυβέρνηση Orban από την κριτική και την απειλή κυρώσεων. Και, παρόλο που η Επιτροπή ήταν κατά καιρούς επικριτική έναντι του Fidesz, ποτέ δεν ξεκίνησε τις διαδικασίες του άρθρου 7 κατά της Ουγγαρίας ή ούτε καν δεν έκανε το πιο προκαταρκτικό βήμα της ενεργοποίησης του λεγόμενου του Πλαισίου του Κράτους Δικαίου (Rule of Law Framework), με το οποίο θα ξεκινούσε έναν διάλογο με την κυβέρνηση του μέλους σχετικά με τις απειλές στο κράτος δικαίου. Πράγματι, πρόσφατα, την 14η Δεκεμβρίου ο Juncker στάθηκε δίπλα-δίπλα [6] με τον Orban και ευχαρίστησε τον «καλό φίλο Viktor» για την συνεργασία του.

Ο Kaczynski έχει λιγότερους φίλους. Η κυβέρνηση του PiS δεν απολαμβάνει της προστασίας ενός ισχυρού κόμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως το ΕΛΚ -είναι μέλος μιας μικρής, περιθωριακής ομάδας εθνικιστών που ονομάζεται Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR). Το μόνο άλλο σημαντικό κόμμα του ECR είναι το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα, που εγκατέλειψε το ΕΛΚ το 2009 ως ανεπαρκώς ευρωσκεπτικιστικό. Οι Τόρηδες προσπάθησαν να προστατεύσουν τους συμμάχους του PiS, υποστηρίζοντάς τους ακόμη και καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου -συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων μελών του ΕΛΚ- ψήφισαν τον Νοέμβριο καταδικάζοντας την επίθεση της Πολωνίας στο κράτος δικαίου. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός Theresa May έπαιξε επίσης τον ρόλο της: Κατά την διάρκεια μιας επίσκεψης στην Βαρσοβία στις 21 Δεκεμβρίου, άφησε να εννοηθεί [7] ότι η κυβέρνησή της μπορεί να στηρίξει την Πολωνία κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, λέγοντας: «Αυτά τα συνταγματικά ζητήματα είναι κατά κανόνα -και πρέπει να είναι πρωτίστως- θέμα της κάθε χώρας και μόνο». Αλλά με το Ηνωμένο Βασίλειο σύντομα να αποχωρεί από την ΕΕ, η Μέι έχει μικρή επιρροή και το PiS βρίσκεται σχεδόν απομονωμένο.

Ο Jean-Claude Juncker (δεξιά) και ο Viktor Orban στην έδρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες, τον Οκτώβριο του 2015. ERIC VIDAL / REUTERS
---------------------------------------------------------------------

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ

Ωστόσο, το PiS είναι σχεδόν και όχι απολύτως απομονωμένο. Αντίθετα με τους συμμάχους του στο ΕΛΚ, ο Orban δεσμεύτηκε να ασκήσει βέτο σε οποιεσδήποτε κυρώσεις κατά της Πολωνίας στο κρίσιμο δεύτερο στάδιο της διαδικασίας του άρθρου 7, που απαιτεί την ομόφωνη ψήφο των κυβερνήσεων της ΕΕ. (Για τον Orban, η αλληλεγγύη με τους εκλεγμένους αυταρχικούς προφανώς υπερτερεί της πίστης στο ΕΛΚ). Έτσι, η άρνηση της ΕΕ να αντιμετωπίσει τις διολισθήσεις από την δημοκρατία και τις επιθέσεις στο κράτος δικαίου στην Ουγγαρία -μια αποτυχία που μπορεί να ανιχνευθεί σε μεγάλο βαθμό στην κομματική πολιτική- τώρα την καθιστά ανίκανη να επιβάλει ουσιαστικές κυρώσεις στην Πολωνία.

Βέβαιος ότι οι φίλοι του στην Βουδαπέστη θα ασκήσουν βέτο σε τυχόν κυρώσεις, ο Πολωνός πρόεδρος Andrzej Duda που συνδέεται με το PiS, έσπευσε να υπογράψει δύο νομοσχέδια στα οποία αντιτάχθηκε η Επιτροπή -τα οποία μαζί θα έδιναν στο PiS τον έλεγχο του Εθνικού Συμβουλίου Δικαστηρίων και του Ανώτατου Δικαστηρίου- μόλις λίγες ώρες μετά την δρομολόγηση της διαδικασίας του άρθρου 7. Όλες οι ενδείξεις υποδεικνύουν ότι το PiS θα προχωρήσει με την δικαστική κατάληψή του τους ερχόμενους μήνες, απολύοντας νυν δικαστικούς και αντικαθιστώντας τους με πιστούς στο κόμμα, όπως έκανε και ο Όρμπαν στην Ουγγαρία.

Μέχρις ότου το ΕΛΚ θα είναι διατεθειμένο να αντιμετωπίσει τον ισχυρό άνδρα της Βουδαπέστης, η ΕΕ θα παραμείνει παγιδευμένη σε αυτήν την ισορροπία του αυταρχισμού. Η κομματική πολιτική σε επίπεδο ΕΕ ακολουθεί ένα είδος αντίστροφης αρχής του μέσου όρου (Goldilocks principle): Ούτε πολύ κρύο, ούτε πολύ ζεστό, αλλά απλώς λάθος. Υπάρχουν ισχυρά κίνητρα για τα ευρωπαϊκά κόμματα να προστατέψουν τις ημι-αυταρχικές κυβερνήσεις που δίνουν ψήφους στους συνασπισμούς τους. Αλλά επειδή οι πολίτες των περισσοτέρων χωρών δεν δίνουν προσοχή στα πολιτικά στο επίπεδο της ΕΕ, άλλα κόμματα των συνασπισμών αυτών, όπως οι Χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ στο ΕΛΚ, δεν έχουν κανένα πολιτικό κόστος στο να υποστηρίζουν ηγέτες όπως ο Orban.

Η ΕΕ, εν τω μεταξύ, εξακολουθεί να δίνει δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ [8] για την χρηματοδότηση αυτών των κυβερνήσεων, ουσιαστικά επιδοτώντας [9] τον ήπιο αυταρχισμό τους. Ωστόσο, χάρη στους κανόνες για τα πολιτικά κόμματα σε επίπεδο ΕΕ [10], απαγορεύεται δια νόμου στους συμμάχους των πολιορκούμενων κομμάτων της αντιπολίτευσης στην Ουγγαρία και την Πολωνία να παρέχουν οποιαδήποτε οικονομική ή υλική βοήθεια σε αυτά.

Με το να επικαλεστεί το άρθρο 7, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της προστασίας του κράτους δικαίου στην Ευρώπη. Αλλά για να ξεφύγει από την ισορροπία του αυταρχισμού, η ΕΕ θα πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα. Η ιστορία, δυστυχώς, υποδηλώνει ότι οι αυταρχικοί θύλακες σε επίπεδο κράτους μπορούν να παραμείνουν για πολλά χρόνια σε κατά τα άλλα δημοκρατικές ομοσπονδίες. Πριν η ΕΕ μπορέσει να ελπίσει να υπερασπιστεί αποτελεσματικά την συνταγματική δημοκρατία στην Βαρσοβία, κεντροδεξιοί ηγέτες όπως η Μέρκελ, ο Γιουνκέρ και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, θα πρέπει να θέσουν τις αρχές πάνω από την πολιτική, και να ξεκινήσουν να αμφισβητούν -ή τουλάχιστον να αποφασίσουν να σταματήσουν να προστατεύουν- τους συμμάχους τους στην Ουγγαρία.

Καταρχάς, θα μπορούσαν να αποπέμψουν το Fidesz από το ΕΛΚ, κάνοντας μια σαφή πολιτική δήλωση ότι οι επιθέσεις του κόμματος στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη, την ελευθεροτυπία, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τα μέσα ενημέρωσης δεν έχουν θέση στην συμμαχία της δημοκρατικής κεντροδεξιάς. Πρέπει επίσης να καταστήσουν σαφές ότι στον επόμενο πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ, αρχής γενομένης από το 2021, η χρηματοδότηση της ΕΕ θα συνδέεται με τον σεβασμό των δημοκρατικών αξιών. Τέλος, θα μπορούσαν να κάνουν το από μακρού χρόνου καθυστερημένο βήμα της ενεργοποίησης του άρθρου 7 και κατά της κυβέρνησης του Όρμπαν, μια κίνηση που θα μπορούσε να αποτρέψει την Ουγγαρία από το να ασκήσει βέτο στις κυρώσεις [11] κατά της πολωνικής κυβέρνησης.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2017-12-22/europes-autho...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2017-07-26/assault-poland...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2017-11-03/why-po...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2017-12-18/rise-polands-f...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2016-01-07/europes-autocr...
[5] https://www.cambridge.org/core/journals/government-and-opposition/articl...
[6] https://tvnewsroom.consilium.europa.eu/event/european-council-december-2...
[7] https://www.reuters.com/article/eu-poland-britain/british-pm-may-says-co...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-07-27/investing-illi...
[9] https://www.ft.com/content/ecf6fb4e-d900-11e7-a039-c64b1c09b482
[10] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014R1141...
[11] https://www.politico.eu/article/eu-can-still-block-hungarys-orban-veto-o...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition