Μια νίκη των λαϊκιστών στην Αυστρία

Στις 18 Δεκεμβρίου 2017 ανέλαβε την εξουσία μια νέα αυστριακή κυβέρνηση [2], αποτελούμενη από έναν συνασπισμό μεταξύ του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος (ÖVP) και του δεξιού λαϊκιστικού Κόμματος της Ελευθερίας [3] (FPÖ). Όταν το FPÖ εισήλθε για τελευταία φορά στην κυβέρνηση, το 2000, η Αυστρία μετατράπηκε σε διεθνή παρία. Το Ισραήλ απέσυρε τον πρεσβευτή του και πολλές χώρες -συμπεριλαμβανομένων και των 14 κρατών-μελών της ΕΕ εκείνης της εποχής- επέβαλαν τότε διμερείς κυρώσεις στην κυβέρνηση της Βιέννης. Οι λαϊκές διαμαρτυρίες στην αυστριακή πρωτεύουσα ήταν τόσο έντονες ώστε το νέο υπουργικό συμβούλιο μπόρεσε να εισέλθει και να βγει από την τελετή ορκωμοσίας μόνο μέσω υπόγειων περασμάτων. Αυτή την φορά, τόσο οι διεθνείς όσο και οι εγχώριες αντιδράσεις ήταν πολύ πιο ήπιες.

Ο αντι-καγκελάριος Heinz-Christian Strache και ο καγκελάριος Sebastian Kurz στην Βιέννη, τον Δεκέμβριο του 2017. LEONHARD FOEGER / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Η επιτυχία του FPÖ είναι μια υπενθύμιση ότι ο λαϊκισμός εξακολουθεί να αποτελεί μια ισχυρή δύναμη στην ευρωπαϊκή πολιτική. Στην Γερμανία, τα κέρδη του κόμματος Alternative for Germany [4] χάλασαν την ευκαιρία της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ για μια κυβέρνηση πλειοψηφίας˙ στη Νορβηγία, η έντονη παρουσία του λαϊκιστικού Κόμματος της Προόδου τού επέτρεψε να επιστρέψει στην κυβέρνηση ως μέρος ενός συνασπισμού. Στην Ιταλία, δύο μεγάλα λαϊκιστικά κόμματα -το Κίνημα των Πέντε Αστέρων και η Λίγκα του Βορρά- ανταγωνίζονται για να ανατρέψουν την τρέχουσα κυβέρνηση στις εκλογές του προσεχούς Μαΐου. Και στην Αυστρία, ο υποψήφιος του FPÖ, Norbert Hofer, παρά λίγο να κερδίσει την προεδρία το 2016 με 46,2% των ψήφων. Αυτό ήταν το καλύτερο αποτέλεσμα για ένα δεξιό λαϊκιστικό κόμμα στην Δυτική Ευρώπη μέχρι σήμερα. Ακόμη και όταν οι λαϊκιστές δεν είναι τόσο επιτυχείς, όπως στις ολλανδικές και στις γαλλικές εκλογές του τρέχοντος έτους, είναι σημαντικοί υποψήφιοι για την εθνική κυβέρνηση. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι λαϊκιστές δεν είναι πλέον ικανοποιημένοι από το να βρίσκονται στο περιθώριο και να παίζουν τον ρόλο των κομμάτων διαμαρτυρίας. Αντ’ αυτού, έφτασαν στο κέντρο της εθνικής πολιτικής κάνοντας αξιόπιστες προσπάθειες για πολιτική ηγεσία.

Η σχετική ηρεμία που συνοδεύει την είσοδο του FPÖ στην κυβέρνηση είναι επιπλέον ένα μέτρο για το πόσο η Ευρώπη έχει αλλάξει από το 2000. Σε σχεδόν κάθε ευρωπαϊκή χώρα υπάρχουν τώρα κόμματα με ατζέντες παρόμοιες με εκείνες του Κόμματος της Ελευθερίας. Με τις κυβερνήσεις στην Πολωνία και την Ουγγαρία να υλοποιούν τα είδη των αυταρχικών πολιτικών που κάποτε το FPÖ ήταν ύποπτο ότι ήθελε να εφαρμόσει, όπως η παρεμπόδιση της ανεξαρτησίας των δικαστηρίων και η φίμωση κρίσιμων μέσων ενημέρωσης, δεν έχει νόημα η αντίσταση στην συμμετοχή του στη νέα αυστριακή κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, το πρόγραμμα του FPÖ, το οποίο επικεντρώθηκε αρχικά στην κυβερνητική σπατάλη και στο πολιτικό αδιέξοδο, φάνηκε μάλλον κοντά στην γενική τάση σύμφωνα με τα πρότυπα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης [5]. Παρόλο που το FPÖ εξακολουθεί να εμπλέκεται σε ξενοφοβική ρητορική, δεν είναι πλέον το μόνο κόμμα στην Αυστρία που το κάνει και ο τόνος του έχει γίνει πιο ήπιος. Αν δεν υπήρχαν οι ιστορικές σχέσεις του Κόμματος της Ελευθερίας με τον ναζισμό και ένα στέλεχος ανώτερων αξιωματούχων που συνδέεται με ακροδεξιές αντισημιτικές φοιτητικές ομάδες, είναι πιθανό ότι λίγοι διεθνείς παρατηρητές θα έδιναν λίγη σημασία.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Η νέα κυβέρνηση είναι προϊόν της φιλοδοξίας, αποφασιστικότητας και στρατηγικής κατανόησης του καγκελαρίου της, του Σεμπάστιαν Κουρτς, ο οποίος στην ηλικία των 31 ετών είναι πλέον ο νεότερος αρχηγός της κυβέρνησης της Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι υπηρετούσε στο αυστριακό υπουργικό συμβούλιο από το 2011 -αρχικά ως υπουργός για την Ολοκλήρωση και στην συνέχεια ως υπουργός Εξωτερικών- και ήταν επικεφαλής σε ένα κόμμα που ανέλαβε την εξουσία εδώ και τρεις δεκαετίες, ο Kurz κατάφερε να παρουσιαστεί ως ο Αυστριακός Εμμανουέλ Μακρόν [6] υποσχόμενος να επαναπροσδιορίσει την χώρα και να εισαγάγει ένα νέο στυλ πολιτικής.

Ένας εξευγενισμένος ομιλητής με έντονη έμφαση στην εμφάνισή του, ο Kurz εκμεταλλεύτηκε τις θέσεις του στο υπουργικό συμβούλιο κερδίζοντας πολιτικούς πόντους όπου αυτό ήταν δυνατόν, ενώ σε μεγάλο βαθμό απομακρυνόταν από τις ενδοκυβερνητικές διαμάχες σχετικά με την εγχώρια πολιτική. Δημιούργησε επίσης ένα μεγάλο κοινωνικό μέσο δικτύωσης το οποίο τον ακολουθεί πιστά -οι αφίσες της ιστοσελίδας και της καμπάνιας του μόλις που ανέφεραν το όνομα του κόμματός του- και ανέπτυξε εκτεταμένα δίκτυα όχι μόνο μεταξύ του εσωτερικού κύκλου των κομματικών στελεχών αλλά και με ηγέτες επιχειρήσεων, ειδικούς επί της πολιτικής και δημοσιογράφους. Αντιλήφθηκε νωρίτερα από τους άλλους Αυστριακούς πολιτικούς ότι κατά την διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015, όταν σχεδόν ένα εκατομμύριο πρόσφυγες πέρασαν από την χώρα, η διάθεση του κοινού προς τη μετανάστευση είχε μετατοπιστεί γρήγορα από την ανοικτότητα στον φόβο και την δυσαρέσκεια. Από εκεί και πέρα, ο Kurz έγινε συνήγορος μιας αυστηρότερης γραμμής για τη μετανάστευση, επικρίνοντας συχνά την Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ θαύμαζε ανοικτά τις περιοριστικές πολιτικές του Ούγγρου προέδρου Βίκτορ Όρμπαν. Ο Kurz διεκδικεί πίστωση επίσης για το ότι έχει ενορχηστρώσει το κλείσιμο της μεταναστευτικής οδού των Δυτικών Βαλκανίων το 2016.

Όταν ο Kurz έγινε αρχηγός του ÖVP τον Μάιο του 2017, ζήτησε αμέσως νέες εκλογές. Το πολιτικό περιβάλλον της Αυστρίας ήταν παρόμοιο με εκείνο που αντιμετώπιζε η Μέρκελ στην Γερμανία. Το ÖVP και οι Χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ είναι στενά συνδεδεμένοι, και αμφότεροι οι πολιτικοί αντιμετώπιζαν ένα πολιτικό περιβάλλον στο οποίο οι συζητήσεις για τη μετανάστευση και την δημόσια ασφάλεια αποσπούσαν την προσοχή από τα καλά νέα για την ισχυρή οικονομική ανάκαμψη. Όμως, ενώ η Μέρκελ επέλεξε μια κεντρώα προσέγγιση, ο Kurz πήγε το κόμμα του πολύ πιο δεξιά. Το έπραξε εν μέρει για να κλέψει ψηφοφόρους από το FPÖ, το οποίο ηγείτο στις δημοσκοπήσεις. Ωστόσο, είχε επίσης κίνητρο από τις βαθιές πολιτικές και φιλοσοφικές διαφορές με την αριστερά, την οποία κατηγόρησε για το πνίξιμο της οικονομίας με υπερβολικούς κανονισμούς και υψηλούς φόρους. Αυτό απέκλεισε έναν άλλο συνασπισμό με τους Σοσιαλδημοκράτες, με τους οποίους το ÖVP είχε κυβερνήσει από το 2006.

Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Kurz παρουσίασε τον εαυτό του ως κάποιον που θα ωθούσε την Αυστρία προς τα εμπρός, αλλά πάντα παρέμεινε ασαφής ως προς την ουσία αυτής της αλλαγής. Στα ζητήματα που τελικά κατέληξαν να κυριαρχήσουν στις εκλογές, τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, ο Kurz πήρε θέσεις τόσο πολύ δεξιές που το FPÖ αισθάνθηκε υποχρεωμένο να εγκαταλείψει την αρχικά πιο μετριοπαθή πλατφόρμα του και να επιτεθεί στον Kurz ως αντιγραφέα και όψιμο ακόλουθο. Το νέο πρόγραμμα του ÖVP θεωρεί την εισροή προσφύγων ως μορφή παράνομης μετανάστευσης, την οποία θέλει να σταματήσει κατηγορηματικά. Το κόμμα έχει σχεδιάσει μια σειρά μέτρων για να καταστήσει την Αυστρία έναν ανεπιθύμητο προορισμό για τους πρόσφυγες, από την παροχή στήριξης σε είδος παρά με μετρητά μέχρι την λήψη χρημάτων και τιμαλφών από αιτούντες άσυλο ώστε να βοηθήσουν να πληρώσουν για την διευθέτηση και την φροντίδα τους. Τα νέα προστατευτικά μέτρα προτείνουν οι αλλοδαποί εργαζόμενοι να πληρώνουν στην αυστριακή κοινωνική ασφάλιση για πέντε χρόνια προτού μπορέσουν να λάβουν παροχές. Στην πραγματικότητα, ακόμη και οι πολίτες της ΕΕ θα έχουν περιορισμένα εργασιακά δικαιώματα και παροχές σε σχέση με τους Αυστριακούς εργαζόμενους.

Πολίτες διαμαρτύρονται για την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, στην Βιέννη, τον Δεκέμβριο του 2017. HEINZ-PETER BADER / REUTERS
-----------------------------------------------------

Το ÖVP αφιέρωσε επίσης μεγάλη προσοχή σε αυτό που αποκαλεί «πολιτικό Ισλάμ», το οποίο ισχυρίζεται ότι αποτελεί μέγα κίνδυνο για τον αυστριακό πολιτισμό και την παράδοση, και οδηγεί στην δημιουργία «παράλληλων κοινωνιών» που χρησιμεύουν ως χώρος αναπαραγωγής για τρομοκράτες. Στα ντιμπέιτ, ο Kurz χρησιμοποίησε ξενοφοβική και ισλαμοφοβική ρητορική, επανειλημμένα μιλώντας εναντίον μιας «λανθασμένης ανοχής» προς το Ισλάμ. Σε μια αξέχαστη διαμάχη στην τηλεόραση, ο Kurz και ο ηγέτης του FPÖ, Heinz-Christian Strache, επιχειρηματολογούσαν ποιος από τους δυο ήταν πιο κοντά στον Orban και θα μπορούσε να μιμηθεί καλύτερα τις πολιτικές του. Ο Kurz και ο Strache μίλησαν επίσης για την προσέγγιση της Αυστρίας πιο κοντά στα κράτη του Visegrad, μια ομάδα χωρών της Κεντρικής Ευρώπης που συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις Βρυξέλλες για τη μετανάστευση και την φιλελεύθερη δημοκρατία. Ενώ ο Strache ήταν πολύ σαφής στα αιτήματά του, ο Kurz παρέμεινε πιο προσεκτικός, αφήνοντας ανοικτό το πόσο μακριά θα ήταν διατεθειμένος να πάει όταν να επρόκειτο να αμφισβητήσει την ΕΕ.

Η πόλη Hall στο Τιρόλο, στην Αυστρία, τον Δεκέμβριο του 2017. DOMINIC EBENBICHLER / REUTERS
--------------------------------------------------------------

ΚΑΙ ΤΩΡΑ, ΤΙ;

Μετά την εκλογική νίκη του, ο Κούρτς έπρεπε να δείξει ότι θα είναι σε θέση να σχηματίσει γρήγορα μια κυβέρνηση ώστε να αντιπαραβληθεί τόσο με το δύστροπο προηγούμενο υπουργικό συμβούλιο όσο και με την ανεπίλυτη πολιτική κατάσταση στην γειτονική Γερμανία. Σε αυτό βοήθησε η επιθυμία του FPÖ να επιστρέψει στην κυβέρνηση για πρώτη φορά από το 2005. Το κόμμα είχε μετριάσει την ρητορική του και υιοθέτησε πιο ουσιαστικές θέσεις από ό, τι στο παρελθόν. Ο Strache επισκέφθηκε επανειλημμένα το Ισραήλ για να αντιμετωπίσει τις εναντίον του κατηγορίες περί αντισημιτισμού και αποδείχθηκε πρόθυμος να συνεργαστεί με τον Alexander Van der Bellen, τον αριστερόστροφο πρόεδρο της Αυστρίας, με το να προτείνει αποδεκτές υπουργικές υποψηφιότητες.

Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της νέας κυβέρνησης είναι ότι όλοι οι υπουργοί του FPÖ είναι πολιτικοί βετεράνοι, ενώ οι υπουργοί του ÖVP είναι ως επί το πλείστον εξωκομματικοί παράγοντες που είναι προσωπικά ευγνώμονες στον Kurz. Στο παρελθόν, τέτοιοι υπουργοί επιλέγονταν συχνά από ισχυρές παρατάξεις εντός του κόμματος για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους και, ως εκ τούτου, πίεζαν περισσότερο ή λιγότερο τον ηγέτη του κόμματος. Επιπλέον, ο Αυστριακός καγκελάριος, αντίθετα με τον Γερμανό ομόλογό του, δεν έχει επίσημη αρμοδιότητα να παρεμβαίνει στην αυτόνομη εξουσία λήψης αποφάσεων των μελών του υπουργικού συμβουλίου. Η σημερινή σύνθεση της κυβέρνησης, ωστόσο, πιθανόν θα επιτρέψει στον Kurz να ασκήσει ουσιαστική εξουσία πάνω στις επιλογές του υπουργικού συμβουλίου του.

Το πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης υποδεικνύει ότι το ÖVP θα μπορέσει να προωθήσει το φιλελεύθερο πρόγραμμα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής του. Παρότι οι λεπτομέρειες του οικονομικού προγράμματος παραμένουν ατελείς, η πρόταση κάνει έκκληση για μείωση των φόρων, περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες και την δημόσια διοίκηση, καθώς και περιορισμούς στα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας παρόμοια με εκείνα που εισήχθησαν στην Γερμανία πριν από μια δεκαετία, μειώνοντας τις πληρωμές υποστήριξης στους δικαιούχους μακροπρόθεσμων παροχών.

Πιο κρίσιμο είναι ότι όλα τα χαρτοφυλάκια ασφάλειας και πληροφοριών, τόσο για το εσωτερικό όσο και για το εξωτερικό, θα διευθύνονται από το FPÖ, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργείου Εσωτερικών, το οποίο έχει αναλάβει την διερεύνηση του δεξιού εξτρεμισμού. Στο FPÖ θα δοθεί ο έλεγχος των χαρτοφυλακίων της εθνικής ασφάλειας και της μετανάστευσης. (Η καθιέρωση ενός πολιτικού προφίλ σε αυτόν τον τομέα αποδείχθηκε μια επιτυχημένη στρατηγική για άλλα δεξιά λαϊκίστικα κόμματα [που κυβερνούν ή μετέχουν] στην κυβέρνηση, όπως το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας). Το Κόμμα της Ελευθερίας κατάφερε έτσι να αποκτήσει τα Υπουργεία Άμυνας, το Εσωτερικών, το Εξωτερικών, της Διοίκηση των Δημόσιων Υπηρεσιών, το Υποδομών, καθώς και των Κοινωνικών και Υγειονομικών Υποθέσεων.

Σε ένα νεύμα προς τον πρόεδρο Van der Bellen και την διεθνή κοινότητα, ο Kurz μετακίνησε το χαρτοφυλάκιο της ΕΕ από το Υπουργείο Εξωτερικών -το οποίο τώρα ελέγχεται από το FPÖ- στην Καγκελαρία. Ωστόσο, η ατζέντα της νέας κυβέρνησης περιλαμβάνει πολιτικές όπως η συγκράτηση της εισροής εργατών από άλλες χώρες της ΕΕ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση μεταξύ Βρυξελλών και Βιέννης. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα ανταποκριθεί η Αυστρία εάν αμφισβητηθεί σχετικά με αυτές τις πρωτοβουλίες. Θα μπορούσε η κυβέρνηση να δεχθεί τις απαιτήσεις της ΕΕ ή θα κλιμακώσει [την αντιπαράθεση]; Εάν διαλέξει το δεύτερο, το ÖVP και το FPÖ θα εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία για εγχώρια πολιτική κινητοποίηση, ενώ θα ευθυγράμμιζαν πιο στενά την Αυστρία με τις ευρωσκεπτικες χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία; Ίσως να έχουμε μια πρώτη ένδειξη για τη μελλοντική κατεύθυνση της Αυστρίας όταν αναλάβει την επόμενη χρονιά την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προς το παρόν είναι απλά πολύ νωρίς να το πούμε.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2017-12-28/populist-vict...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.palgrave.com/us/book/9781137581969
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2017-10-15/austria-tilts...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2017-04-03/future-austri...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2017-11-02/why-afd-could...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2017-12-22/europes-autho...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-12-12/macrons-world?...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition