Το ευρώ σε παρακμή | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το ευρώ σε παρακμή

Πώς το ευρωπαϊκό νόμισμα θα μπορούσε να καταστρέψει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα
Περίληψη: 

Καθώς τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα εμφανίζονται σε ολόκληρη την ΕΕ για να αμφισβητήσουν την ορθόδοξη φιλελεύθερη συναίνεση που κυβέρνησε την ΕΕ, δεν είναι σαφές εάν τα νομιμοποιητικά θεμέλια της ΕΚΤ και του ευρώ κρατάνε ακόμα σήμερα.

Η KATHLEEN R. MCNAMARA είναι καθηγήτρια Κυβερνητικής και Διεθνούς Υπηρεσίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Politics of Everyday Europe: Constructing Authority in the European Union. Μπορείτε να την ακολουθείτε στο Twitter @ProfKMcNamara.

Όταν το ευρώ δημιουργήθηκε πριν από περίπου 15 χρόνια, υπήρξαν εικασίες ότι το νέο νόμισμα θα μπορούσε να αμφισβητήσει την κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ ως το διεθνές αποθεματικό νόμισμα επιλογής. Όμως, ο κηδεμόνας του ευρώ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), είχε ελάχιστη όρεξη για έναν τέτοιο ρόλο. Ομοίως, οι αγορές συναλλάγματος έχουν δείξει μικρή υποστήριξη για την υποσκέλιση της ηγεμονίας του δολαρίου από το ευρώ, παρά την κίνηση προς τα ομόλογα σε ευρώ και την ενίσχυση της αξίας του ευρώ κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 2000. Αυτό σήμαινε ότι η ΕΕ έχει, σε μεγάλο βαθμό, διαδραματίσει ρόλο «βοηθού» στην οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ καθ’ όλη τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι σήμερα.

14012018-1.jpg

Μια οθόνη με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες του δολαρίου Ηνωμένων Πολιτειών και του ευρώ, στις 10 Μαρτίου 2016. MAXIM SHEMETOV / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Αλλά τώρα, το καθεστώς της Ευρώπης ως «βοηθού» μπορεί να αμφισβητηθεί. Οι λαϊκιστικές δυνάμεις που αναδύθηκαν σε ολόκληρη την ήπειρο αμφισβητούν τη νομιμοποίηση του ευρώ και απειλούν τόσο τα θεσμικά όσο και τα ιδεατά θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται. Με αυτήν την αβεβαιότητα, αναδύεται η πιθανότητα η ΕΕ να μετατραπεί σε «γεννήτρια κινδύνου» στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής τάξης ή ίσως ακόμη χειρότερα -ένας «καταστροφέας» (spoiler) ακριβώς του ίδιου του συστήματος.

ΜΙΑ ΑΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η κυρίαρχη αρχή της ΕΚΤ είναι καθοριστικής σημασίας για την ευρύτερη σταθερότητα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αλλά μια από τις βασικές αδυναμίες της αφορά στις ιδιαιτερότητες του σχεδιασμού του ευρώ: Αντίθετα από κάθε άλλο επιτυχημένο ενιαίο νόμισμα, η ΕΚΤ παραμένει μόνη της σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χωρίς τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά θεσμικά όργανα που απαιτούνται για να δώσουν στα νομίσματα ένα σταθερό και ανθεκτικό θεμέλιο. Υπάρχουν τέσσερις ρόλοι στους οποίους απαιτείται αυτή η ευρεία δομή πολιτικής εξουσίας: Να χρησιμεύει [η ΕΚΤ] ως αξιόπιστος παραγωγός εμπιστοσύνης και ρευστότητας στην αγορά, να παρέχει αυστηρή ρύθμιση του χρηματοοικονομικού κινδύνου, να δημιουργήσει μηχανισμούς δημοσιονομικής ανακατανομής και οικονομικής προσαρμογής και να δημιουργήσει την πολιτική αλληλεγγύη που είναι απαραίτητη για να ξεπερνά δύσκολες εποχές. Είναι αυτή η έλλειψη ευρύτερης διακυβέρνησης που θέτει σε κίνδυνο το ευρώ και δημιουργεί την πιθανότητα του «καταστροφέα» για το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και όχι τις ελλείψεις του ως ένα βέλτιστο νόμισμα [1], όπως ισχυρίστηκαν ορισμένοι οικονομολόγοι όπως ο Paul Krugman.

Όσον αφορά το πρώτο στοιχείο -που χρησιμεύει ως ορατό και άθραυστο ανάχωμα για να καθησυχάζει τις χρηματοπιστωτικές αγορές- η ευρωζώνη τα πάει σχετικά καλά. Παρόλο που ιδρύθηκε αρχικά ως υπερ-ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα και της δόθηκε μια στενή εντολή να καταπολεμά τον πληθωρισμό και να προστατεύει την αξία του ευρώ, η ΕΚΤ έχει αποδειχθεί πιο καινοτόμος όσον αφορά την εμπιστοσύνη και την ρευστότητα σε σχέση με τον καιρό από όσο φαντάστηκαν οι δημιουργοί της όταν συναντήθηκαν στο Μάαστριχτ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ειδικότερα, η ΕΚΤ, υπό την ηγεσία του Mario Draghi, έχει εκδώσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε δάνεια έκτακτης ανάγκης προς ευρωπαϊκές τράπεζες τα επόμενα χρόνια μετά την καταστροφή της ελληνικής οικονομίας στον απόηχο της παγκόσμιας ύφεσης του 2008. Η πολιτική σε κάποιο βαθμό αντικατοπτρίζει την απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ το 2008 για την διάσωση αμερικανικών τραπεζών μέσω του Προγράμματος Ανακούφισης Προβληματικού Ενεργητικού (Troubled Assets Relief Program). Οι Πράξεις Μακροπρόθεσμης Αναχρηματοδότησης (Long Term Refinancing Operations, LTRO) της ΕΚΤ, με τις οποίες δανείζει χρήματα με πολύ χαμηλά επιτόκια σε προβληματικά κράτη-μέλη, αποτέλεσε επίσης σημαντική απόκλιση από την εικόνα της ΕΚΤ ως θεσμικού οργάνου που δεν θα ενεργούσε για να στηρίξει οντότητες που βρίσκονται σε οικονομική δυσχέρεια. Τα προγράμματα LTROs έχουν αποδειχθεί σχετικά επιτυχημένα στο να ηρεμήσουν τις αγορές και να δώσουν στα χρεωμένα κράτη-μέλη τον απαραίτητο χώρο για να ανασάνουν ώστε να μεταρρυθμιστούν -ακόμη και όταν οι απαιτήσεις της πολιτικής υπέρ της λιτότητας ήταν εξαιρετικά επιβλαβείς.

Αυτές οι νέες πολιτικές και προγράμματα συνοδεύτηκαν από μια πολύ ισχυρότερη και εμφανώς πολιτική δέσμη δηλώσεων από την ηγεσία της ΕΚΤ. Το καλοκαίρι του 2012, το δυνατό σχόλιο του Ντράγκι δεσμεύοντας το θεσμικό του όργανο να κάνει «οτιδήποτε χρειάζεται» για να σώσει το ευρώ, έτυχε πολλής προσοχής σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ήταν μόνο μια από τις πολλές τέτοιες δηλώσεις που προέρχονταν από την ΕΚΤ στην πορεία της κρίσης στην ευρωζώνη. Από την άποψη τόσο της θεσμικής ικανότητάς της όσο και του ρόλου της στον πολιτικό διάλογο, η ΕΚΤ διαδραματίζει κρίσιμο και απροσδόκητο ρόλο ως ανεπίσημος δανειστής εσχάτης καταφυγής και, ως εκ τούτου, περιορίζει τον ρόλο της ΕΕ ως δυνητικού «παραγωγού ρίσκου».