Επιστροφή από το ενεργειακό μέλλον

Ο George Orwell, περιγράφοντας το πώς τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δημιουργούν αναθεωρητικές ιστορίες για να δικαιολογήσουν νέες και συχνά σαρωτικές κοινωνικές και πολιτικές διευθετήσεις, έγραψε το διάσημο: «Αυτός που ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον˙ αυτός που ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν». Αλλά στις σημερινές φιλόδοξες δημοκρατίες, το απόφθεγμα του Orwell συχνά αντιστρέφεται: Αυτός που ελέγχει το μέλλον, ελέγχει το παρόν.

Πουθενά αυτό δεν συνέβη περισσότερο από όσο σε σχέση με τις σύγχρονες συζητήσεις για την ενέργεια και το περιβάλλον. Πάνω από μισό αιώνα πριν, οι υποστηρικτές των πυρηνικών προώθησαν ένα μέλλον στο οποίο η πυρηνική ενέργεια θα ήταν «πολύ φτηνή για να μετρηθεί». Τις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες προηγμένες ανεπτυγμένες οικονομίες ξεκίνησαν μια μαζική κατασκευή πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Για σχεδόν τον ίδιο πολύ καιρό, οι υποστηρικτές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν υποσχεθεί ένα υπερ-αποτελεσματικό μέλλον που θα τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από τον ήλιο και τον άνεμο, και τις τελευταίες δεκαετίες οι χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν επενδύσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να κάνουν αυτό το μέλλον πραγματικότητα.

Άνθρωποι στέκονται μεταξύ των πύργων ψύξης του πυρηνικού σταθμού Temelin κοντά στην πόλη της Νότιας Βοημίας Tyn nad Vltavou, στις 12 Απριλίου 2014. DAVID W CERNY / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Αμφότερα τα οράματα αποδείχθηκαν προφητικά κατά κάποιο τρόπο. Στο αποκορύφωμά του, ο παγκόσμιος πυρηνικός στόλος παρήγαγε το 18% της παγκόσμιας ηλεκτρικής ενέργειας και πάνω από το 20% της ηλεκτρικής ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γαλλία απέδειξε ότι η πυρηνική ενέργεια ήταν ικανή να τροφοδοτήσει μια σύγχρονη οικονομία και να αποκεντρώσει τον τομέα της ενέργειας. Και παρ’ όλο που ποτέ δεν έγινε «πολύ φτηνή για να μετρηθεί», κατά την διάρκεια της επιχειρησιακής ζωής των πυρηνικών σταθμών, το πλήρες κόστος παραγωγής πυρηνικής ηλεκτρικής ενέργειας όντως αποδείχθηκε εξαιρετικά χαμηλό.

Οι σύγχρονες οικονομίες σε όλο τον κόσμο έχουν επίσης γίνει πολύ πιο αποδοτικές ενεργειακά και το κόστος κατασκευής ανεμογεννητριών και ηλιακών συλλεκτών έχει μειωθεί δραματικά με διαρκή ανάπτυξη, όπως προέβλεπαν οι υποστηρικτές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι κανένα από τα δύο οράματα δεν έχει πλησιάσει την εκπλήρωση της υπόσχεσής του. Λίγες ανεπτυγμένες οικονομίες οικοδομούν νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Και παρ’ όλο που μια πυρηνική ενεργειακή αναγέννηση είναι πραγματικά σε εξέλιξη στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η οικοδόμηση της υποδομής για τις ορυκτές πηγές ενέργειας στις αναπτυσσόμενες χώρες συνεχίζεται ακόμη πιο γρήγορα. Οι συντονισμένες προσπάθειες για την ανάπτυξη της ηλιακής και αιολικής ενέργειας σε διάφορες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο, εν τω μεταξύ, δεν κατάφεραν να ωθήσουν πολύ περισσότερο από το 20% της συνολικής ετήσιας παραγωγής σε οποιοδήποτε μεγάλο ηλεκτρικό δίκτυο [1].

Το ενεργειακό μέλλον, όπως αποδεικνύεται, δεν υποκύπτει τόσο εύκολα στα ουτοπικά όνειρα. Και όμως, συνεχίζουμε να τα προτείνουμε, να επιχειρηματολογούμε γι’ αυτά, και να βρίσκουμε άλλους να κατηγορούμε όταν αποτυγχάνουν να υλοποιηθούν. Οι λόγοι για αυτό είναι αρκετά εύκολο να γίνουν κατανοητοί. Το παρόν είναι περίπλοκο και επακόλουθο. Το μέλλον, αντίθετα, είναι λαμπερό, χωρίς βάρη και άριστα βελτιστοποιημένο: Ένας τόπος όπου τα εμπόδια δεν είναι απαραίτητα και οι περιορισμοί μπορούν να αγνοηθούν.

ΣΤΙΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

Η δουλειά της πρόβλεψης και της μοντελοποίησης μελλοντικών ενεργειακών εξελίξεων άνθισε μετά τα αραβικά εμπάργκο πετρελαίου της δεκαετίας του '70. Η γκάμα των μελλοντικών εξελίξεων που φαντάστηκαν οι μελέτες από την εποχή εκείνη είναι πραγματικά ζαλιστικές. Αλλά το χαρακτηριστικό που μοιράστηκαν ήταν ότι απέτυχαν στην ουσία να προβλέψουν το μέλλον [2]. Οι επικρατούσες προβλέψεις από την δεκαετία του ’70 και του '80 συνεχώς υπερεκτιμούσαν τόσο την μελλοντική ζήτηση ενέργειας όσο και την επέκταση της πυρηνικής ενέργειας.

Ο [φυσικός] Amory Lovins και άλλοι προφήτες της ανανεώσιμης ενέργειας εκείνης της εποχής, ήταν μερικές φορές πιο κοντά στην πραγματικότητα από την άποψη της ζήτησης ενέργειας. Αλλά ήταν πολύ εκτός στις προβολές τους για την ανανεώσιμη και αποκεντρωμένη ενέργεια. Και ακόμη και οι προβλέψεις περί της ζήτησης ήταν σωστές για λάθος λόγους. Ο Lovins υποστήριξε ότι οι δραματικές βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση θα είχαν ως αποτέλεσμα χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας. Ωστόσο, είναι η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, η αποβιομηχάνιση, και οι κλαδικές μετατοπίσεις στην οικονομία των ΗΠΑ στις οποίες θεωρείται ότι οφείλεται κυρίως η επιβράδυνση της αύξησης της ζήτησης.

Με την έλευση των διεθνών προσπαθειών αντιμετώπισης της αλλαγής του κλίματος, η επικράτηση μοντέλων, σεναρίων, προβλέψεων και μελετών σκοπιμότητας στις συζητήσεις για το ενεργειακό και περιβαλλοντικό μέλλον έχει αυξηθεί. Με αυτόν τον τρόπο έχουν αναπτυχθεί και οι ευκαιρίες να εισαχθούν όλα τα σφάλματα, οι προκαταλήψεις και οι ψευδαισθήσεις, όλα έχοντας γίνει με μια λάμψη μαθηματικής ακρίβειας και επιστημονικής αυθεντίας.