Μια διέξοδος προς τα εμπρός για τα Βαλκάνια; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια διέξοδος προς τα εμπρός για τα Βαλκάνια;

Το νέο σχέδιο της Ευρώπης είναι πολλά υποσχόμενο αλλά όχι αρκετά σκληρό
Περίληψη: 

Για τα δυτικά Βαλκάνια, ο πραγματικός κίνδυνος έγκειται στον πολλαπλασιασμό επεισοδίων μικρής κλίμακας, τα οποία θα εξαλείψουν σταδιακά την ειρηνευτική ρύθμιση που τερμάτισε τους πολέμους της δεκαετίας του 1990.

Ο FLORIAN BIEBER είναι καθηγητής Ιστορίας και Πολιτικής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς και συντονίζει την Συμβουλευτική Ομάδα για την Πολιτική των Βαλκανίων στην Ευρώπη (Balkans in Europe Policy Advisory Group).

Κατά το παρελθόν έτος, μια σειρά από περιστατικά στα δυτικά Βαλκάνια δημιούργησαν ανησυχίες ότι η περιοχή μπορεί να είναι στημένη για μια ανανεωμένη σύγκρουση. Τον Ιανουάριο του 2017, σε ένα προκλητικό γεγονός ενορχηστρωμένο από την σερβική κυβέρνηση, ένα τρένο με δρομολόγιο από το Βελιγράδι προς την Βόρεια Μιτρόβιτσα στο Κοσσυφοπέδιο είχε καλυφθεί με αφίσες σε περισσότερες από δώδεκα γλώσσες αμφιλεγόμενα διακηρύσσοντας ότι «το Κοσσυφοπέδιο είναι Σερβία». Το ταξίδι της αμαξοστοιχίας σταμάτησε μόνο αφού οι Αρχές του Κοσσυφοπεδίου απείλησαν να το σταματήσουν οι ίδιοι -και με την βία, εάν ήταν απαραίτητο. Λίγους μήνες αργότερα, στην πΓΔΜ*, μια ομάδα κακοποιών, που αφέθηκαν να μπουν από μέλη του κυβερνώντος εθνικιστικού κόμματος VMRO-DPMNE, εισέβαλαν στο Κοινοβούλιο, ξυλοκοπώντας και απειλώντας την ζωή των βουλευτών της αντιπολίτευσης και επιδιώκοντας να αποτρέψουν την δημιουργία μιας νέας κυβέρνησης. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες ένας ηγετικός πολιτικός Σέρβος του Κοσσυφοπεδίου, ο Όλιβερ Ιβάνοβιτς, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στο φως της ημέρας στη Μιτρόβιτσα από άγνωστους οπλοφόρους.

07022018-1.jpg

Υποστηρικτές του Σέρβου υπερεθνικιστή ηγέτη Vojislav Seselj, ανάβουν φωτοβολίδες κατά την διάρκεια αντικυβερνητικής διαδήλωσης στο Βελιγράδι, στις 24 Μαρτίου 2016. MARKO DJURICA / REUTERS
-----------------------------------------------------------

Αυτά και μια δωδεκάδα άλλα μικρά περιστατικά έφεραν το μήνυμα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι το να αφεθούν τα Βαλκάνια έξω από τις ευρωατλαντικές δομές συνεπάγεται σημαντικούς κινδύνους. Ως απάντηση, σημειώθηκε μια πνοή ανανεωμένης δραστηριότητας, αρχίζοντας με την ολοκλήρωση της ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2017 και την πρόσφατη επανεμπλοκή της ΕΕ στα Βαλκάνια. Η ΕΕ πρότεινε μια επικαιροποιημένη και σημαντικά ισχυρότερη στρατηγική για την περιοχή, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας προσέγγισης για ένταξη στην Ένωση, τις λεπτομέρειες της οποίας δημοσιοποίησε αυτή την Τρίτη. Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα κατά πόσον η νέα στρατηγική θα κάνει αρκετά για να αλλάξει την δυναμική της περιοχής.

Η νέα στρατηγική της ΕΕ αναγνωρίζει σωστά ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα Βαλκάνια έχουν τις ρίζες τους στον τρόπο με τον οποίο κυβερνάται η περιοχή, και στην γενική δημοκρατική παρακμή της: Κατάληψη του κράτους [στμ: από ιδιωτικά συμφέροντα, state capture], σοβαρή πολιτική παρέμβαση στα μέσα ενημέρωσης και μια σειρά από διμερείς διαφορές που απορρέουν από την κληρονομιά των πολέμων της δεκαετίας του 1990, για παράδειγμα. Η κατάληψη του κράτους έγινε ανοιχτά ορατή στην πΓΔΜ υπό την προηγούμενη κυβέρνηση, όταν από ηχογραφήσεις αποκαλύφθηκε ότι ο πρωθυπουργός Νίκολα Γκρούεφσκι και ο κύκλος του όχι μόνο ασκούσαν πίεση σε δικαστές και εφημερίδες με το να τους απειλούν ή να τους δωροδοκούν, αλλά επίσης στις δημοτικές εκλογές του 2013 μετέφεραν με λεωφορεία πολίτες της πΓΔΜ για να ψηφίσουν πολλές φορές χρησιμοποιώντας πλαστές ταυτότητες. Σε άλλες χώρες, όπως η Βοσνία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο, υπάρχουν εκτεταμένες αναφορές για εξαγορά ψήφων, και η πρόσληψη και η απόλυση στο δημόσιο συχνά βασίζεται στην κομματική ένταξη.

Και παρόλο που η Ευρώπη έχει αναγνωρίσει με μεγάλη σαφήνεια τα προβλήματα της περιοχής, οι προτεινόμενες απαντήσεις ήταν αδύναμες. Ένα νέο πλαίσιο και μεγαλύτερος έλεγχος του κράτους δικαίου, για παράδειγμα, προσφέρουν ελάχιστη κατεύθυνση για το εάν και πώς οι κυβερνήσεις που αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στα πρότυπα της ΕΕ θα κατονομαστούν και θα ντροπιαστούν. Εάν υπάρχει κατάληψη του κράτους, πρέπει να προσδιοριστούν οι εμπλεκόμενοι. Ως διπλωματικό έγγραφο, η στρατηγική δεν αναφέρει όσους έχουν εμπλακεί σε διεφθαρμένες πρακτικές και δεν είναι σαφές ότι η ΕΕ θα είναι σε θέση και θα θελήσει να αντιμετωπίσει αυτά τα άτομα πιο ανοιχτά και άμεσα. Υπόσχεται περισσότερες ad hoc αποστολές που θα εντοπίσουν τις ελλείψεις στο κράτος δικαίου, όπως αυτή που είχε διεξαχθεί με επιτυχία στην πΓΔΜ. Το εάν η ΕΕ θα δημοσιοποιήσει αυτές τις εκθέσεις και, συνεπώς, θα επιτρέψει στις κοινωνίες των πολιτών να τις χρησιμοποιήσουν για να πιέσουν τις κυβερνήσεις τους, παραμένει ασαφές. Η ΕΕ, επειδή δεν είναι ένας ενιαίος δρων, πρέπει να εξετάσει τις διαφορετικές και κατά καιρούς αποκλίνουσες θέσεις των μελών της και, ως εκ τούτου, συχνά αναγκάζεται να μετριάζει τον τόνο της, όταν πρόκειται για τα Βαλκάνια. Επιπλέον, για να μην χάσει ένα πιθανό μελλοντικό μέλος, η ΕΕ τείνει να προχωρά με προσοχή σε ευαίσθητα θέματα που επηρεάζουν την περιοχή.

Στην πραγματικότητα, η δημοκρατική παρακμή στα Βαλκάνια περιπλέκεται από τις επίσημες δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει οι κυβερνήσεις για την ένταξη στην ΕΕ και την υπόσχεσή τους να διατηρήσουν την σταθερότητα. Τον Μάρτιο του 2016, για παράδειγμα, κατόπιν αιτήματος της αυστριακής κυβέρνησης, η πΓΔΜ έκλεισε τα σύνορά της για να εμποδίσει τους πρόσφυγες να κατευθυνθούν στην Ευρώπη. Σε αντάλλαγμα, το κυβερνών κόμμα της πΓΔΜ, παρά το γεγονός ότι συμμετείχε σε αυτό που χαρακτήρισε η ΕΕ ως κατάληψη του κράτους, εξασφάλισε δημόσια υποστήριξη από τον Σεμπάστιαν Κουρτς, τον Αυστριακό [τότε] υπουργό Εξωτερικών και νυν καγκελάριο. Ομοίως, η σερβική κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος έχει επιβλέψει την διάβρωση ανεξάρτητων θεσμών και περιόρισε τις ελευθερίες του Τύπου, έχει τύχει δημόσιας στήριξης από τα βασικά μέλη της ΕΕ. Ο Βούτσιτς, για παράδειγμα, συναντήθηκε με την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ λιγότερο από μια εβδομάδα πριν από την εκλογή του ως προέδρου τον Απρίλιο του 2017, αφού υποσχέθηκε να βελτιώσει τις σχέσεις με το Κοσσυφοπέδιο και να στρέψει την πλάτη του στην Ρωσία.