Γιατί διογκώνεται το κύμα κατά του κατεστημένου στην Λατινική Αμερική

Η ακύρωση του ταξιδιού του προέδρου Donald Trump στην Λατινική Αμερική αυτή την εβδομάδα, θα τον κάνει τον πρώτο πρόεδρο των ΗΠΑ που θα λείψει από την -ανά τρία χρόνια- σύνοδο κορυφής της Αμερικής (Summit of the Americas). Αντ’ αυτού, ο αντιπρόεδρος Mike Pence θα συμμετάσχει με αρχηγούς κρατών από όλο το δυτικό ημισφαίριο, καθώς προσπαθούν να ολοκληρώσουν μια δήλωση σχετικά με την «δημοκρατική διακυβέρνηση κατά της διαφθοράς», μια επίκαιρη εστίαση στο πρόσφατο κύμα σκανδάλων κατάχρησης στην Λατινική Αμερική [1]. Κατά την επιλογή του θέματος, η φιλοξενούσα κυβέρνηση του Περουβιανού προέδρου, Pedro Pablo Kuczynski, έδειξε αξιοθαύμαστη πίστη -αν και λίγη προβλεπτικότητα. Ο ίδιος ο Kuczynski θα απουσιάζει, έχοντας παραιτηθεί [2] λιγότερο από ένα μήνα πριν από την σύνοδο κορυφής, εν μέσω ενός δικού του σκανδάλου διαφθοράς.

Ο Τραμπ τώρα επίσης θα λείπει προσωπικά -αν και ίσως όχι πνευματικά. Η Λατινική Αμερική παλεύει με τον δικό της πυρετό κατά του κατεστημένου, που τροφοδοτείται από αποκαλύψεις για πολιτικούς που τα παίρνουν. Ο Kuczynski είναι ο τελευταίος σε έναν αυξανόμενο κατάλογο πολιτικών και επιχειρηματικών ηγετών της Λατινικής Αμερικής που εξέπεσαν λόγω ισχυρισμών περί διαφθοράς, πολλοί από τους οποίους παρομοίως παγιδευμένοι από τις διασυνδέσεις με την εκτεταμένη έρευνα για τον βραζιλιάνικο [3] κατασκευαστικό γίγαντα Odebrecht. Σε μια συμφωνία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, η Odebrecht ομολόγησε [4] ότι πλήρωσε δωροδοκίες ύψους 788 εκατομμυρίων δολαρίων σε κυβερνητικούς αξιωματούχους σε δέκα χώρες της Λατινικής Αμερικής και σε δύο στην Αφρική. Στις περισσότερες περιπτώσεις, παραμένει άγνωστο ποιος ήταν στην μεριά της αποδοχής αυτών των πληρωμών, πράγμα που σημαίνει ότι είναι πιθανό να πέσουν επιπλέον κεφάλια. Ωστόσο, το πεδίο των πρόσφατων διώξεων είναι ήδη πρωτοφανές, με αποτέλεσμα πολλοί παρατηρητές να κηρύττουν [5] μια νέα εποχή λογοδοσίας για καταχρήσεις εξουσίας στην Λατινική Αμερική.

Άνθρωποι διαδηλώνουν πριν από την Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής, στην Λίμα του Περού, τον Απρίλιο του 2018. IVAN ALVARADO / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------

Καθώς πρόεδροι και πρωθυπουργοί συγκεντρώνονται παράλληλα με τους ηγέτες των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών στην Λίμα, υπάρχει ορατή ανησυχία για το τι θα ακολουθήσει για τις απογοητευτικές δημοκρατίες της περιοχής. Ισχυρές προσωπικότητες που έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση αντεπιτίθενται [6]. Και με δυο στους τρεις Λατινοαμερικανούς να ζουν σε χώρες που θα εκλέξουν νέο πρόεδρο φέτος, οι έρευνες [7] δείχνουν ότι είναι βαθιά δυσαρεστημένοι με τα πολιτικά κόμματα και την ίδια την δημοκρατία. Οι συνθήκες εμφανίζονται ώριμες για υποψηφίους κατά του κατεστημένου που υπόσχονται να ανατρέψουν το πολιτικό σύστημα, και οι έλεγχοι και οι ισορροπίες (checks and balance) στο ανάθεμα. Στις βαρέων βαρών χώρες της περιοχής, την Βραζιλία και το Μεξικό, οι δημοσκοπήσεις φαίνεται να υποστηρίζουν αυτή την ανησυχία. Εν ολίγοις, οι Λατινοαμερικανοί ψηφοφόροι φαίνονται πρόθυμοι να εξαπολύσουν τον θυμό τους ενάντια σε ένα «εξαντλημένο» σύστημα -και ένας απρόβλεπτος πρόεδρος των ΗΠΑ θα μπορούσε πάντα να βρει τρόπους να περιπλέξει τα θέματα.

ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Πολλοί Λατινοαμερικανοί κοιτάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Τραμπ και αναρωτιούνται εάν οι παρορμήσεις των κοινωνιών τους κατά του κατεστημένου θα παραγάγουν μια θεραπεία που είναι χειρότερη από τη νόσο. Αλλά ο Trump δύσκολα αποτελεί την πρώτη ή την πιο προφανή περίπτωση για μελέτη. Ο Ιταλός Σίλβιο Μπερλουσκόνι είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μετά από την έρευνα mani pulite [8] («καθαρά χέρια») το 1992, που περιέλαβε περίπου 5.000 δημόσια πρόσωπα, μεταξύ των οποίων περισσότερα από το μισό ιταλικό κοινοβούλιο, ο μεγιστάνας των ΜΜΕ Μπερλουσκόνι όρμησε στην πολιτική σκηνή και εξελέγη πρωθυπουργός. Ο Berlusconi, μακράν του να εξαλείψει τις εσωτερικές συναλλαγές, έγινε συνώνυμό τους. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να εκδώσει ένα διάταγμα [9] απελευθερώνοντας από την φυλακή πολλούς από τους υπόπτους για διαφθορά, και με την πάροδο των χρόνων αγωνίστηκε πάνω από δώδεκα φορές αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για απάτη, δωροδοκία και άλλα [10], ενώ χρησιμοποιούσε τον θώκο του για να πολεμά την δικαιοσύνη.

Στην Λατινική Αμερική, μια παρόμοια ιστορία εξηγεί την άνοδο [11] του τέως προέδρου της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες. Το 1998, ο Chávez κατέβηκε [στις εκλογές] ως ένας χαρισματικός και ειλικρινής αουτσάιντερ, ως ο υποψήφιος που ήταν αρκετά σκληρός για να διαλύσει την διαφθορά και να ανατρέψει ένα ντροπιασμένο πολιτικό σύστημα που απλά μεταβίβαζε την εξουσία μεταξύ ανταγωνιστικών ελίτ, έστω και αν απαιτείτο να διαλύσει το σύνταγμα για να το πράξει. Δύο δεκαετίες αργότερα, η οικονομία της Βενεζουέλας είναι σε ερείπια, το συνταγματικό της σύστημα αποσυναρμολογείται και η κυβέρνησή της είναι μια από τις πιο διεφθαρμένες στον κόσμο.

Πολλοί στην Λατινική Αμερική φοβούνται ότι η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί. Θυμούνται την πρόσφατη εμπειρία της Γουατεμάλας, η οποία, αφού απέπεμψε τον πρώην πρόεδρο Otto Peréz Molina σε μια έκρηξη ορμής κατά της διαφθοράς, επέλεξε έναν πρώην κωμικό, τον Jimmy Morales, με μια περιθωριακή ψήφο, μόνο για να τον δει να ανταποκρίνεται σε ένα σκάνδαλο χρηματοδότησης [προεκλογικής] εκστρατείας [12] προσπαθώντας να καταργήσει [13] τον επικεφαλής της Διεθνούς Επιτροπής κατά της Ατιμωρησίας στην Γουατεμάλα (International Commission Against Impunity in Guatemala, CICIG [14]), η οποία αποτελεί μια αποστολή του ΟΗΕ.

Δείχνουν επίσης προς τους σημερινούς προεδρικούς υποψηφίους [15] Jair Bolsonaro στην Βραζιλία και Andrés Manuel López Obrador στο Μεξικό. Αμφότεροι κατεβαίνουν στις εκλογές ως εθνικιστές κατά του κατεστημένου, και υπόσχονται να επιτεθούν στις διεφθαρμένες ελίτ. Αμφότεροι προκάλεσαν ανησυχίες για την δέσμευσή τους στους δημοκρατικούς θεσμούς. Στην περίπτωση του López Obrador, ο οποίος ηγείται στις δημοσκοπήσεις στο Μεξικό, οι υποψίες για τις προθέσεις του καθοδηγούνται εν μέρει από την αριστερή ιδεολογία του και εν μέρει από τις προσωπικές τάσεις του και την έλλειψη κυβερνητικού οράματος. Στην περίπτωση του Bolsonaro, οι αιτίες ανησυχίας είναι πιο απλές. Όντας αυτή την στιγμή δεύτερος στις δημοσκοπήσεις πίσω από τον πρώην πρόεδρο Luis Inácio Lula da Silva (ο οποίος σχεδόν σίγουρα θα αποκλειστεί λόγω καταδίκης κατά της διαφθοράς), ο Bolsonaro έχει ιστορία [16] στο να κάνει ρατσιστικά, ομοφοβικά και μισογυνικά σχόλια και είναι απολογητής των βασανιστηρίων, της αστυνομικής βίας και της στρατιωτικής δικτατορίας της χώρας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ

Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ότι το παρελθόν της Λατινικής Αμερικής θα αποδειχθεί ένας πρόλογος, ότι τα σημερινά σκάνδαλα διαφθοράς αναπόφευκτα θα πυροδοτήσουν τους δημαγωγούς του αύριο. Η αντίληψη αυτή δεν είναι υπερβολική. Μια τέτοια μοιρολατρία, όμως, θα ήταν όμως ένα σοβαρό λάθος. Η λογική προέκτασή της είναι να υποστηριχθεί ότι ο πολιτικός και οικονομικός κίνδυνος της αποκάλυψης της συστημικής διαφθοράς είναι υπερβολικά υψηλός, και ότι οι προσπάθειες λογοδοσίας θα πρέπει να βραχυκυκλωθούν βραχυπρόθεσμα προς το συμφέρον της σταθερότητας. Τα επιχειρήματα [17] προς τον σκοπό αυτό έχουν αρχίσει να κερδίζουν δυναμική, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων της επιχειρηματικής κοινότητας.

Βεβαίως, το κρύψιμο της διαφθοράς κάτω από το χαλί μπορεί να αναβάλει για κάποιο χρονικό διάστημα τον πολιτικό λογαριασμό. Αλλά το να το αφήνεται να κακοφορμίζει κάτω από την επιφάνεια δύσκολα αποτελεί συνταγή για μακροπρόθεσμη δημοκρατική ανθεκτικότητα. Παραβλέπει τα αποδεικτικά στοιχεία [18] ότι η διαφθορά αποτελεί περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και τις περιστάσεις που οδήγησαν στον αυταρχικό ηγέτη του Περού Alberto Fujimori στην δεκαετία του 1990 και τα αντι-φιλελεύθερα μπολιβαριανά κινήματα της επόμενης δεκαετίας.

Η ανάπτυξη ανεξάρτητων και αποτελεσματικών δικαστικών συστημάτων αποδείχθηκε ίσως η πιο δύσκολη προσπάθεια οικοδόμησης θεσμών στη Λατινική Αμερική, κάτι που εξακολουθεί να πλήττει τις περισσότερες χώρες της περιοχής για πάνω από μια γενιά μετά τη μετάβασή τους στην δημοκρατία. Όπως είχε πει ο πρώην πρόεδρος του Μεξικού, Ernesto Zedillo [19], η χώρα του έχει τρεις προκλήσεις: «Κράτος δικαίου, κράτος δικαίου, και κράτος δικαίου».

Σε αυτό το πλαίσιο, ο σημερινός πολλαπλασιασμός των διώξεων για διαφθορά είναι εντυπωσιακός με δύο τρόπους. Πρώτον, λόγω της τεχνικής τους πολυπλοκότητας, συμπεριλαμβανομένων της χρήσης διαπραγμάτευσης [στμ: για μειωμένη ποινή εφόσον κάποιος δηλώσει ένοχος] μεταξύ πολλαπλών δικαστικών δικαιοδοσιών και της παρακολούθησης των παράνομων χρηματοοικονομικών ροών πέρα από τα σύνορα. Δεύτερον, λόγω της εικόνας ισχυρών πολιτικών και δισεκατομμυριούχων να κάνουν πραγματικό χρόνο φυλάκισης για κατάχρηση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η υποβάθμιση των δικαστικών αρχών της Λατινικής Αμερικής, όταν επιδεικνύουν επιτέλους την ανεξαρτησία και την βούληση να διώκουν προηγουμένως ανέγγιχτες προσωπικότητες, δεν θα προστατέψει τις δημοκρατίες της περιοχής, αλλά θα τις αποδυναμώσει με διαχρονικούς τρόπους.

Αυτό που χρειάζεται αντ’ αυτού η περιφέρεια, είναι η πολιτική ανανέωση, και συγκεκριμένα ηγέτες με προσωπική ακεραιότητα, που μπορούν να δώσουν αξιόπιστες υποσχέσεις για τη μεταρρύθμιση των θεσμών και όχι εύκολες υποσχέσεις για να τις αθετήσουν και να ξαναρχίσουν από την αρχή. Είναι δυνατόν, αν και σίγουρα πιο δύσκολο, να αδραχτεί η ορμή κατά του κατεστημένου από το ριζοσπαστικό κέντρο αντί για τα ακραία περιθώρια -όπως έκανε ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν για να αντιμετωπίσει την πρόκληση της Marine Le Pen του Εθνικού Μετώπου.

Σε χώρες όπως η Βραζιλία, ίσως χωρίς να αποτελεί έκπληξη, ορισμένοι εξέτασαν τους ίδιους τους δικαστές ως εναλλακτική λύση απέναντι σε μια διεφθαρμένη πολιτική τάξη. Ο Joaquim Barbosa, πρώην επικεφαλής της δικαιοσύνης και ο πρώτος μαύρος δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου, φαίνεται να προετοιμάζει [20] μια προεδρική μάχη. Θεωρητικά, η στρατολόγηση ενός νομικού θα μπορούσε να αποτελέσει ένα αντίδοτο για την πόλωση και την απογοήτευση της Βραζιλίας, αλλά η μετάβαση του Barbosa από την αίθουσα του δικαστηρίου στην πολιτική κινδυνεύει να τροφοδοτήσει τις αντιλήψεις περί μιας υπερβολικά πολιτικοποιημένης δικαστικής εξουσίας. Ίσως πιο ελπιδοφόρες μακροπρόθεσμα να είναι οι ενδείξεις ότι νεαροί, πετυχημένοι Βραζιλιάνοι στρέφουν τα διασπαστικά ένστικτά τους προς την κάθαρση [21] της πολιτικής της χώρας τους.

ΠΩΣ Ο ΤΡΑΜΠ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ

Από την σκοπιά της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, αυτό δημιουργεί ένα δύσκολο περιφερειακό τοπίο -και ο Trump είναι εξίσου πιθανό να συμβάλλει στο χάος, όπως και να το μετριάσει. Με τον Τραμπ έξω από την εικόνα, η εμφάνιση του Pence στην Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής θα πρέπει να είναι αρκετά απλή. Σε αντίθεση με τις τελευταίες συνόδους κορυφής -οι οποίες καταλήφθηκαν από συζητήσεις σχετικά με την πολιτική των ΗΠΑ για τα ναρκωτικά ή τις σχέσεις τους με την Κούβα- αυτή δεν προορίζεται να επικεντρωθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διαφθορά στην Λατινική Αμερική είναι κυρίως εγχώρια, όπως και οι προσπάθειες για την καταπολέμησή της. Και στον βαθμό που οποιοδήποτε ζήτημα επισκιάσει την επίσημη ατζέντα, αυτό θα είναι η κρίση στην Βενεζουέλα -παρά την σκληρή στάση του Trump για τη μετανάστευση και την πρόσφατη απόφασή του [22] να αναπτύξει στρατεύματα της Εθνικής Φρουράς στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό.

Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν ένας σημαντικός υποστηρικτικός παράγοντας στις προσπάθειες λογοδοσίας στην περιοχή. Η εφαρμογή του νόμου περί Πρακτικών Διαφθοράς στο Εξωτερικό από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ιδίως στην υπόθεση Odebrecht, παρείχε πληροφορίες και μόχλευση σε εισαγγελείς στην Λατινική Αμερική. Και η ισχυρή διακομματική υποστήριξη των ΗΠΑ προς την CICIG στην Γουατεμάλα -συμπεριλαμβανομένης της διοίκησης του Trump- έχει καθοριστική σημασία για την επιβίωση και την επιτυχία της αποστολής. Ο Pence, όποια και αν είναι τα όρια του προϊσταμένου του ως δείγμα της διαφάνειας της κυβέρνησης, μπορεί να κερδίσει πόντους ευθυγραμμίζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες με τους μαχητές της διαφθοράς στην περιοχή, και υπενθυμίζοντας τις συνεισφορές των ΗΠΑ στο κράτος δικαίου στην περιοχή -υπό την προϋπόθεση ότι θα αποφύγει τον πατερναλισμό.

Ωστόσο, η σύνοδος κορυφής θα είναι μια χαμένη ευκαιρία για τον πρόεδρο να αρθρώσει μια θετική ατζέντα για τις σχέσεις με το ημισφαίριο. Παρ’ όλες τις αξιέπαινες προσπάθειές του [23] για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Βενεζουέλα, η προσέγγιση της διοίκησης Trump στην Λατινική Αμερική βασίζεται ουσιαστικά στην αντιμετώπιση των αντιληπτών απειλών και όχι στην αξιοποίηση ευκαιριών. Σε θέματα που επηρεάζουν δυσανάλογα την περιοχή –η μετανάστευση, σίγουρα, αλλά και το εμπόριο και τα ναρκωτικά- η διοίκηση οικοδομεί τοίχους και όχι γέφυρες. Οι προηγούμενες επισκέψεις του Pence και του πρώην υπουργού Εξωτερικών, Rex Tillerson, στην Λατινική Αμερική είχαν ως στόχο να επιδείξουν μια πιο ήπια πλευρά της αμερικανικής πολιτικής, αλλά κατέληξαν να επισκιάζονται, αντίστοιχα, από την απειλή [24] στρατιωτικής δράσης του Trump στην Βενεζουέλα και την μονοκόμματη αναβίωση του δόγματος Monroe από τον Tillerson [25]. Δεν είναι να αναρωτιέται κανείς για το ότι το ποσοστό έγκρισης του Trump [26] στην περιοχή είναι ένα αβυσσαλέο 16%.

Ο ηγέτης της αριστεράς, Andrés Manuel López Obrador, του κινήματος Εθνικής Αναγέννησης, χαιρετά μετά από συνάντηση με το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο του Μεξικού στην πόλη του Μεξικού, τον Απρίλιο του 2018. GINETTE RIQUELMI / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Οι πραγματιστές Λατινοαμερικανοί ηγέτες μπορούν να αποφασίσουν ότι η καλύτερη πολιτική είναι απλώς να κρατήσουν χαμηλό προφίλ και να διαφοροποιήσουν τις συνεργασίες τους -όπως κάνουν ήδη ορισμένοι, ιδίως στην Ασία [27]. Παρ’ όλα αυτά, ο αυτοσχεδιαστικός τρόπος της προεδρίας του Trump θα μπορούσε σύντομα να διασταυρωθεί με την ταραχώδη εκλογική πολιτική της Λατινικής Αμερικής, ενδεχομένως επιδεινώνοντας τον λαϊκισμό που τροφοδοτείται από την διαφθορά και το αντι-κατεστημένο αίσθημα της στιγμής. Ο Bolsonaro της Βραζιλίας είναι ένας θορυβώδης θαυμαστής [28] του Trump, ενώ ο López Obrador του Μεξικού δεν είναι οπαδός [29]. Ο Τραμπ, που δεν είναι γνωστός για το ότι αποκρούει την κολακεία ή αποφεύγει μια μάχη, θα έχει αρκετές ευκαιρίες να ανταποκριθεί εις είδος σε επαίνους ή σε προκλήσεις. Σε μια επίσκεψη στα νότια σύνορα [των ΗΠΑ] τον περασμένο μήνα, έκανε μια πολύ λίγο καλυμμένη αναφορά στον López Obrador, σημειώνοντας [30] ότι μερικοί Μεξικανοί υποψήφιοι «δεν είναι τόσο καλοί». Αυτό έγινε πρωτοσέλιδο σε ολόκληρο το Μεξικό και αναμενόμενα ενίσχυσε [30] την προεκλογική καμπάνια του López Obrador. Καθώς οι ομόλογοι του Trump στο ημισφαίριο συγκεντρώνονται αυτήν την εβδομάδα στην Λίμα, η απογοήτευση για την απόφασή του να λείψει από την Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής ίσως να αναμιχθεί με ήσυχους αναστεναγμούς.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/central-america-caribbean/2018-0...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2017-11-08/trump-r...
[2] https://www.theguardian.com/world/2018/mar/21/peru-president-pedro-pablo...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2017-04-13/brazil-s-never...
[4] https://www.justice.gov/opa/press-release/file/919916/download
[5] https://www.thedialogue.org/wp-content/uploads/2017/02/Corruption-in-Lat...
[6] http://americasquarterly.org/corruption
[7] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0ahU...
[8] https://www.gla.ac.uk/media/media_140182_en.pdf
[9] https://www.independent.co.uk/news/world/europe/italys-pm-scores-own-goa...
[10] https://www.economist.com/node/18805327
[11] https://elpais.com/diario/1998/12/07/internacional/912985216_850215.html...
[12] https://www.nytimes.com/es/2017/09/12/guatemala-jimmy-morales-voto-inmun...
[13] https://www.economist.com/news/americas/21727933-countrys-scandals-multi...
[14] http://www.cicig.org/index.php?page=home
[15] http://www.americasquarterly.org/content/time-cleanup
[16] http://americasquarterly.org/content/system-failure-behind-rise-jair-bol...
[17] https://www.bloomberg.com/view/articles/2018-03-26/latin-america-s-anti-...
[18] http://www.worldbank.org/en/topic/governance/brief/anti-corruption
[19] https://converus.com/the-rule-of-law-in-mexico/
[20] https://www.nytimes.com/reuters/2018/04/07/world/americas/07reuters-braz...
[21] https://www.economist.com/news/americas/21732532-first-they-must-get-ele...
[22] https://www.cnn.com/2018/04/05/politics/national-guard-border-donald-tru...
[23] https://www.state.gov/e/eb/tfs/spi/venezuela/
[24] https://www.reuters.com/article/us-usa-venezuela-military/latin-america-...
[25] https://co.usembassy.gov/remarks-secretary-state-rex-tillerson-u-s-engag...
[26] http://news.gallup.com/poll/226193/outlook-grim-latin-america-relations-...
[27] http://www.miamiherald.com/news/local/news-columns-blogs/andres-oppenhei...
[28] https://www.washingtonpost.com/news/acts-of-faith/wp/2017/11/28/a-trump-...
[29] https://www.cnbc.com/2018/04/01/mexicos-andres-manuel-lopez-obrador-hits...
[30] http://www.miamiherald.com/news/local/news-columns-blogs/andres-oppenhei...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition