Εθνική ταυτότητα και πολιτική εξουσία

Μεταξύ των φιλελεύθερων ελίτ στην Δύση, η κακή φήμη του εθνικισμού [2] χειροτερεύει. Την συσχετίζουν με την υπεροχή των λευκών [στμ: white supremacy, δηλαδή τον ρατσισμό], τις νέες περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές πολλών Δυτικών χωρών, την αναζωπύρωση του οικονομικού προστατευτισμού, ή τον αντι-φιλελεύθερο λαϊκισμό του Αμερικανού προέδρου Donald Trump [3].

Αλλά ο εθνικισμός έχει επίσης και μια θετική πλευρά [4]. Οι εθνικές ταυτότητες μπορούν να ενθαρρύνουν την αλληλεγγύη με τους συμπολίτες και να οδηγήσουν τα άτομα να θυσιάσουν το προσωπικό κέρδος για το κοινό καλό. Τα πατριωτικά άτομα, για παράδειγμα, είναι λιγότερο πιθανό να εξαπατήσουν για τους φόρους τους [5] και οι πολιτικοί με ισχυρή δέσμευση σε μια εθνική αιτία [6] είναι πιο επικεντρωμένοι στην παροχή δημόσιων αγαθών -όπως υποδομές, υγειονομική περίθαλψη και σχολική φοίτηση- και λιγότερο διατεθειμένοι να φροντίσουν στενά την [εκλογική] βάση τους. Ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες που αγωνίζονται με την πολιτική ολοκλήρωση, η οικοδόμηση μιας αίσθησης εθνικής αλληλεγγύης, πάνω και πέρα από την εθνική ή περιφερειακή ταυτότητα, είναι ζωτικής σημασίας.

Ένα κορίτσι με ελληνική σημαία στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------------------

Ένα σημαντικό ερώτημα τόσο για τους ακαδημαϊκούς όσο και για τους πολιτικούς είναι, λοιπόν, το γιατί οι πολίτες αναπτύσσουν πολύ ισχυρότερους δεσμούς με το έθνος τους σε ορισμένες χώρες παρά σε άλλες. Γιατί, για παράδειγμα, είναι οι Αμερικανοί, οι Γκανέζοι και οι Ταϊλανδοί πιο πατριωτικοί [7] από τους Γερμανούς και τους Ταϊβανούς;

Οι μελετητές πρότειναν μια σειρά από εξηγήσεις, όπως η εθνική ποικιλομορφία μιας χώρας [8] (πιο ομοιογενείς πληθυσμοί είναι πιο εθνικιστικοί από τους πολύ ποικιλόμορφους), η ενσωμάτωσή της στην παγκόσμια οικονομία (με περισσότερο εθνικισμό στις παγκοσμιοποιημένες χώρες) ή το πολεμικό ιστορικό της. Ωστόσο, η δική μου έρευνα [7] προτείνει μια διαφορετική εξήγηση: Οι άνθρωποι ταυτίζονται με την χώρα τους όταν βλέπουν την εθνοτική τους ομάδα να εκπροσωπείται στην εθνική κυβέρνηση. Η πολιτική αντιπροσώπευση, με άλλα λόγια, αναπαράγει την εθνική ταυτότητα -στις ποικιλόμορφες χώρες όσο και στις πιο ομοιογενείς.

ΕΝΑ ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΟ ΔΙΧΤΥ

Γιατί η εκπροσώπηση είναι τόσο σημαντική για την εθνική συνταύτιση; Δείτε την πολιτική ως ένα δίκτυο συμμαχιών: Τα άτομα είναι μέλη ορισμένων οργανισμών, όπως μια επαγγελματική ένωση για νοσηλευτές, που αναπτύσσουν συμμαχίες με άλλους οργανισμούς -η ένωση για νοσηλευτές μπορεί να συμμετάσχει με μια για γιατρούς ώστε να δημιουργήσουν μια εθνική οργάνωση-ομπρέλα για εργαζόμενους στην υγειονομική περίθαλψη. Αυτές οι συμμαχίες μπορούν με την σειρά τους να συνδεθούν με πολιτικά κόμματα και τελικά με την κυβέρνηση. Στο πλαίσιο αυτών των δικτύων από συμμαχίες, ανταλλάσσονται χάρες και πόροι: Για παράδειγμα, ένα κόμμα μπορεί να υποσχεθεί να εφαρμόσει μια συγκεκριμένη πολιτική ευνοϊκή για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ως αντάλλαγμα για τις ψήφους τους.

Με την πάροδο του χρόνου, τα άτομα που έχουν σφυρηλατήσει ανθεκτικές συμμαχίες μεταξύ τους και ανήκουν στο ίδιο δίκτυο, θα αναπτύξουν μια αίσθηση κοινότητας και κοινού σκοπού. Αυτό με την σειρά του σχηματίζει την βάση για σημαντικές ομαδικές συνταυτίσεις, όπως εκείνες που ορίζονται σε εθνικό, θρησκευτικό ή επαγγελματικό επίπεδο.

Το ίδιο ισχύει και για τις εθνικές ταυτότητες: Όσο συμπεριληπτικά είναι τα δίκτυα που συνδέουν τους πολίτες με την εθνική κυβέρνηση, τόσο περισσότεροι πολίτες θα αγκαλιάσουν την ιδέα του έθνους ως μια κοινότητα κοινής αλληλεγγύης και πολιτικού πεπρωμένου. Αντιστρόφως, οι ομάδες που αποκλείονται συστηματικά [9] από αυτά τα δίκτυα θα αναπτύξουν τις δικές τους ξεχωριστές ταυτότητες, που συχνά ορίζονται με εθνοτικούς ή φυλετικούς όρους. Θα βρουν το έθνος μια λιγότερο ουσιαστική υπόθεση και θα συνταυτιστούν λιγότερο με αυτό.

Για να το σχηματοποιήσουμε, φανταστείτε κάποιον που έκανε μια έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1900 και ρώτησε τους πολίτες πόσο υπερήφανοι ήταν από την χώρα τους. Θα περίμενε κανείς ότι οι Αφροαμερικανοί, απελευθερωμένοι από την δουλεία πριν από μια γενιά, αλλά ακόμη χωρίς ίσα δικαιώματα ή ουσιαστική πολιτική εκπροσώπηση, θα αισθάνονταν λιγότερο πατριωτικοί από τον λευκό πληθυσμό εν γένει. Αντίθετα, θα περίμενε κανείς ότι οι Αγγλοσάξονες Προτεστάντες, οι οποίοι τότε κυριαρχούσαν στην πολιτική της χώρας, θα εξέφραζαν περισσότερη εθνική υπερηφάνεια από ό, τι οι λευκοί από πολιτικά περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι Ιρλανδοί και οι Ιταλοί.

Μια τελετή για νέους πολίτες των ΗΠΑ στην Βοστώνη, τον Φεβρουάριο του 2017. BRIAN SNYDER / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------

ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΗΦΑΝΙΑ

Για να εξετάσω πιο συστηματικά την σχέση μεταξύ της πολιτικής ισχύος και της εθνικής ταυτότητας, συνδύασα [7] εκατοντάδες έρευνες που διεξήχθησαν από διάφορους ερευνητικούς οργανισμούς ανά τον κόσμο. Συνολικά συγκέντρωσα, με μια ομάδα βοηθών ερευνητών, τις απαντήσεις περισσότερων από 750.000 ατόμων από 132 χώρες, οι οποίες συγκεντρώθηκαν σε 582 αντιπροσωπευτικές έρευνες που διεξήχθησαν σε διάφορα έτη από την δεκαετία του 1980 και μετά. Οι χώρες αυτές αντιπροσωπεύουν το 92% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού. Έτσι, το σύνολο δεδομένων είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά σε μια παγκόσμια έρευνα.