Πώς αποτυγχάνει η Δυτική πολιτική κατά της διαφθοράς στην Ουκρανία

Τα Δυτικά προγράμματα βοήθειας που αποσκοπούν να επιτεθούν στην διαφθορά στην Ουκρανία [1] αποτυγχάνουν. Αντί να αναγνωρίσουν τον σημαντικό βαθμό στον οποίο η Ουκρανία άλλαξε προς το καλύτερο, οι υποστηριζόμενες από την Δύση προσεγγίσεις παρουσιάζουν λανθασμένα τις συνεχιζόμενες μεταρρυθμίσεις ως τρομακτικά ανεπαρκείς. Με αυτόν τον τρόπο, δυσφημίζουν τις μεταρρυθμίσεις, πολώνοντας τις ελίτ της χώρας [2], προωθώντας μαζικές κινητοποιήσεις, ενθαρρύνοντας τον αριστερό και δεξιό λαϊκισμό, εξασθενώντας την Ουκρανία σε μια εποχή πολέμου και ρωσικής κατοχής, και συμβάλλοντας στην αστάθεια της χώρας.

Η Ουκρανία είναι μια ζωτική χώρα στην πρώτη γραμμή ενός επιθετικού ρωσικού κράτους. Η επιτυχία της στην αντιστάθμιση της Ρωσίας είναι ένα κρίσιμο κομμάτι της προσπάθειας της Δύσης να ανασχέσει και να απωθήσει τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Όμως, ως μια χώρα υπό την συνεχή πίεση της Ρωσίας, η Ουκρανία μπορεί να επωφεληθεί από μια πιο ολοκληρωμένη μεταρρυθμιστική προσέγγιση. Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται μια ρεαλιστική πολιτική για την καταπολέμηση της διαφθοράς και μια πολιτική μεταρρυθμίσεων, σχεδιασμένη προσεκτικά ώστε να μπορέσει η Ουκρανία να προχωρήσει χωρίς να ενισχύσει τις προσπάθειες της Ρωσίας να υπονομεύσει το κράτος και να δημιουργήσει αστάθεια.

ΟΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ

Η Ουκρανία είναι μια πλουραλιστική κοινωνία με ιδιαίτερα ανταγωνιστική δημοκρατική πολιτική σκηνή. Δύο φορές στην πρόσφατη ιστορία της έχει δει μαζικές διαμαρτυρίες που κράτησαν μήνες (μια φορά το 2004 και πάλι το 2013-14). Οι πολίτες της έχουν επιδείξει έναν υψηλό βαθμό οργάνωσης και ακτιβισμού για την στήριξη της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, απευθύνεται σε βουλευτές κατά την διάρκεια συνεδρίασης της βουλής στο Κίεβο, στην Ουκρανία, τον Απρίλιο του 2018. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

Ταυτόχρονα, ως κληροδότημα της μετάβασής της από τον κομμουνισμό, η χώρα έχει κληρονομήσει ένα ολιγαρχικό οικονομικό σύστημα, εκτεταμένη διαφθορά, μαζική φοροδιαφυγή μέσω μιας γκρίζας οικονομίας που εκτιμάται ότι είναι περίπου 40% πάνω από το επίσημο ΑΕΠ, αδύναμη προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και των συμβολαίων, και σε μεγάλο βαθμό δυσλειτουργικά δικαστήρια. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι προσπάθειες για εξάρθρωση της εκτεταμένης διαφθοράς αποτελούν μακρόχρονη πολιτική προτεραιότητα της Δυτικής βοήθειας ήδη από την ανεξαρτησία της [Ουκρανίας] το 1991. Η πρόοδος στον τομέα αυτό ήταν αμελητέα έως το 2014, όταν η επανάσταση του Euromaidan ανέτρεψε τον τότε πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς και έφερε στην εξουσία φιλο-Δυτικές και φιλο-ρεφορμιστικές ελίτ. Την ίδια χρονιά, ο επιχειρηματίας Πέτρο Πόροσνενκο, ένας από τους κυριότερους οικονομικούς υποστηρικτές των διαδηλώσεων, εξελέγη πρόεδρος και δημιούργησε μια σε μεγάλο βαθμό ρεφορμιστική κυβέρνηση συνασπισμού.

Οι Δυτικοί δωρητές είδαν στο κυβερνητικό μείγμα νέων και πιο ηλικιωμένων προσώπων τα σημάδια της πολιτικής αλλαγής και την ευκαιρία να μεταρρυθμίσουν γρήγορα την χώρα. Για να βοηθήσουν σε αυτό το έργο, χρηματοδότησαν ένα ευρύ φάσμα πληρεξουσίων με τη μορφή μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και ινστιτούτων δημόσιας πολιτικής με στόχο την ανάπτυξη, την άσκηση πίεσης και την επιτάχυνση μέσω νομοθεσίας και θεσμικών αλλαγών.

Αρχικά, η νέα κυβέρνηση και η βουλή υλοποίησαν ευέλικτα σχεδόν κάθε ιδέα μεταρρύθμισης που παρουσιάστηκε. Ταυτόχρονα, μια ομάδα μεταρρυθμιστών πέτυχε να κάνει βαθιές επιδρομές μέσα στα μεγάλα σχήματα διαφθοράς που υπήρχαν εδώ και δεκαετίες και είχαν κάνει μεταστάσεις υπό το καθεστώς του Γιανουκόβιτς.

Μια σημαντική μεταρρύθμιση της τιμολόγησης του φυσικού αερίου εξάλειψε το αρμπιτράζ που είχε οδηγήσει σε κακώς αποκτηθέντα κέρδη δισεκατομμυρίων δολαρίων από εμπόρους φυσικού αερίου και μεσάζοντες που συνδέονταν με την κυβέρνηση. Το κρατικό μονοπώλιο φυσικού αερίου και πετρελαίου ανέλαβε μια ομάδα μεταρρυθμιστών, οι οποίοι αύξησαν την διαφάνεια και οδήγησαν την εταιρεία στην κερδοφορία.

Ένα διαφανές σύστημα δημοσίων συμβάσεων, το ProZorro, εισήχθη το 2015, εξοικονομώντας για το κράτος εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο. Η πολιτοφυλακή, παραδοσιακά μια πηγή διαφθοράς και κατάχρησης, ανασυντέθηκε ως μια νέα εθνική αστυνομική δύναμη.

Καθώς το 2016 πήγαινε προς το τέλος του, η Ουκρανία είχε επίσης αρχίσει να καθαρίζει τον τραπεζικό τομέα της από τράπεζες-ζόμπι, που ονομαζόταν έτσι καθώς είχαν καταστεί αφερέγγυες επειδή έδιναν δάνεια σε επιχειρήσεις και εταιρείες-κελύφη που σχετίζονται με τους ιδιοκτήτες τους. Αυτή η νέα αυστηρότερη πολιτική περιλάμβανε την ανάληψη από την κυβέρνηση της τράπεζας Pryvat, της μεγαλύτερης στην Ουκρανία, την οποία το κράτος κατηγόρησε ότι συνήψε αμφίβολα ή διεφθαρμένα δάνεια ύψους πάνω από 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια σε σχετιζόμενες επιχειρήσεις-κελύφη. Μέσα από την συντονισμένη δράση του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα, περιουσιακά στοιχεία ύψους 1,5 δισ. δολαρίων που ανήκαν στην «ομάδα οργανωμένου εγκλήματος υπό την ηγεσία του Γιανουκόβιτς» [3] κατασχέθηκαν και επιστράφηκαν στο δημόσιο ταμείο.

Οι αυστηρότεροι διοικητικοί έλεγχοι και οι αλλαγές προσωπικού στις υπόλοιπες κρατικές εταιρείες της Ουκρανίας μείωσαν δραματικά τις ετήσιες ζημιές που πολλοί ειδικοί πίστευαν ότι ήταν αποτέλεσμα διεφθαρμένων πρακτικών.