Πώς το Κατάρ ξεπέρασε την κρίση στον Κόλπο

Τον Ιούνιο του 2017, το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έκοψαν τους διπλωματικούς δεσμούς με το Κατάρ και εγκαθίδρυσαν ένα οικονομικό και εμπορικό εμπάργκο [1] που έκλεισε τα μοναδικά χερσαία σύνορα του Κατάρ και περιόρισε σημαντικά τον ανοικτό θαλάσσιο και εναέριο χώρο για τις συγκοινωνίες του Κατάρ. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η απογοήτευση για την διακριτή εξωτερική πολιτική του Κατάρ [2] είχε οδηγήσει σε κρίση. Το 2014, το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα απέσυραν τους πρεσβευτές τους από τη Ντόχα, εκνευρισμένοι από τις μετά την Αραβική Άνοιξη πολιτικές της χώρας, όπως η αντιληπτή υποστήριξή της προς τα ισλαμιστικά κινήματα. Αν και η διαφωνία αυτή διευθετήθηκε εννέα μήνες αργότερα, η ηγεσία του Qatar έμαθε ένα μάθημα: Θα μπορούσε να συμβεί και πάλι.

Ωστόσο, το εμπάργκο κατέλαβε εξαπίνης τους περισσότερους περιφερειακούς και διεθνείς παρατηρητές. Και μόλις μια μέρα μετά την ανακοίνωσή του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σοκάρισε τόσο τη Ντόχα όσο και τους δικούς του υπουργούς Εξωτερικών και Άμυνας, αναρτώντας μια σειρά από tweets που υποστήριζαν την κίνηση και πρότειναν ότι το Κατάρ υποστήριζε τον εξτρεμισμό. Το Κατάρ, όπως και πολλά μικρά κράτη του Κόλπου, έχει μια στάση άμυνας και ασφάλειας που εξαρτάται από την συνεργασία του με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Απέναντι στην έντονη πίεση από μεγαλύτερες και συμβατικά πιο ισχυρές χώρες, το Κατάρ φάνηκε να είναι σε δυσμενή θέση.

Στρατιωτικά ελικόπτερα πετούν πάνω από τη Ντόχα κατά την διάρκεια της εθνικής ημέρας του Κατάρ, το 2015. NASEEM ZEITOON / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Έναν χρόνο αργότερα, ωστόσο, φαίνεται ότι το Κατάρ έχει ξεπεράσει τους αντιπάλους του. Η κρίση του 2014 δίδαξε στη Ντόχα την σημασία της ανάπτυξης σχεδίων έκτακτης ανάγκης. Ως απάντηση στο πιο πρόσφατο περιφερειακό παιχνίδι ισχύος και στην απροσδόκητη απόφαση του Trump να υποστηρίξει τον αποκλεισμό, το Κατάρ επιτάχυνε τις προσπάθειες να διαφοροποιήσει την οικονομία του, να διευρύνει τις διεθνείς συνεργασίες του και να μειώσει την ευπάθειά του από εξωτερικούς κραδασμούς. Παρόλο που το εμπάργκο εξακολουθεί να ισχύει, το Κατάρ έχει αποδειχθεί πιο ανθεκτικό από όσο περίμεναν οι περισσότεροι.

ΝΕΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Επί δεκαετίες, πολλοί αλληλένδετοι κοινωνικοί και εμπορικοί δεσμοί έχουν δέσει τα κράτη του Κόλπου μαζί. Μια από τις πιο άμεσες επιπτώσεις αυτής της κρίσης ήταν να διαταράξει αυτές τις από μακρού χρόνου καθιερωμένες διασυνδέσεις [3]. Πριν από τον αποκλεισμό, έως και τα τέσσερα πέμπτα των εισαγωγών τροφίμων εισέρχονταν στο Κατάρ είτε απευθείας από τα χερσαία σύνορα με την Σαουδική Αραβία είτε εμμέσως μέσω των ναυτιλιακών οδών που περνούσαν από λιμάνια των Εμιράτων όπως το Jebel Ali. Αλλά τον Ιούνιο του 2017, οι Σαουδάραβες και η Εμιρατινοί έκλεισαν τα λιμάνια τους στη ναυτιλία με προορισμό το Κατάρ, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα απαγόρευσαν τα καταρινά σκάφη από τον περιφερειακό σταθμό τροφοδοσίας και ανεφοδιασμού Fujairah. Αυτοί οι περιορισμοί επηρέασαν επίσης τα τάνκερ που προηγουμένως μετέφεραν φορτία καταρινού αργού πετρελαίου παράλληλα με εκείνα του Κουβέιτ, του Ομάν, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Αίγυπτος δεν μπλοκάρισε το Κατάρ από το κανάλι του Σουέζ ούτε ανάγκασε τους 300.000 Αιγύπτιους που διαμένουν στο Κατάρ να φύγουν, όπως έκαναν το Μπαχρέιν, τα Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία στις (πολύ μικρότερες) εθνικές ομάδες τους. Είτε η μία είτε η άλλη κίνηση θα προκαλούσε τεράστιες επιπλοκές στην ικανότητα του Κατάρ να εξάγει υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) στις βασικές ευρωπαϊκές αγορές και θα ζημίωνε την λειτουργία της γραφειοκρατίας του Κατάρ, η οποία απασχολεί πολλούς Αιγυπτίους.

Με τις περισσότερες παραδοσιακές εμπορικές οδούς κλειστές, το Κατάρ χρειάστηκε να κάνει εναλλακτικές διευθετήσεις. Η χώρα είχε ήδη ξεκινήσει την διαδικασία διαφοροποίησης των περιφερειακών και διεθνών εταιρικών σχέσεών της μετά την πρώτη κρίση στον Κόλπο το 2014. Με την αξιοποίηση των σημαντικών πόρων της Qatar Investment Authority και των συνδεδεμένων φορέων, οι Καταρινοί ηγέτες αύξησαν τις επενδύσεις [4] σε όλη την Ασία, την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική και την Ρωσία. Το Κατάρ αγόρασε [μερίδια σε] εμβληματικές εταιρείες στην Γαλλία, την Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως η [ποδοσφαιρική ομάδα] Paris Saint-Germain, η Deutsche Bank και η οικονομική περιοχή του Canary Wharf στο Λονδίνο˙ έγινε ένας ακρογωνιαίος επενδυτής στην Αγροτική Τράπεζα της Κίνας˙ επένδυσε σε έργα τουρισμού, ενέργειας και υποδομών στη Νοτιοανατολική Ασία˙ και ξεκίνησε κοινά σχέδια τροφίμων, ασφάλειας, επιχειρήσεων και επενδύσεων στην Ινδία. Οι σύνδεσμοι αυτοί διευκόλυναν την επακόλουθη αναδιάρθρωση των εμπορικών και ναυτιλιακών οδών του Κατάρ. Για παράδειγμα, η Ινδία δημιούργησε μια άμεση υπηρεσία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων για να συνδέσει το Κατάρ με δύο ινδικούς λιμένες εντός δέκα ημερών από την έναρξη του αποκλεισμού.

Τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου του Κατάρ και η θέση του ως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG στον κόσμο, το βοήθησαν να φέρει κοντά του μια μεγάλη κλίμακα εξωτερικών συνεργατών με άμεσο συμφέρον στην συνεχιζόμενη ασφάλεια και σταθερότητα της χώρας. Μέχρι το 2017, το Κατάρ ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής LNG τόσο στην Κίνα όσο και στην Ιαπωνία και βασικός προμηθευτής της Ινδίας, της Νότιας Κορέας και των χωρών του ASEAN. Το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πολωνία αγοράζουν επίσης σημαντικά ποσά LNG από το Κατάρ. Τον Μάρτιο του 2017, η κρατική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Πολωνίας συμφώνησε να διπλασιάσει τις εισαγωγές αερίου από το Κατάρ για να μειώσει την εξάρτησή της από την Ρωσία. Ίσως πουθενά δεν ήταν μεγαλύτερη η ενεργειακή επιρροή του Κατάρ από όσο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όχι μόνο το Κατάρ αντιπροσώπευε το 93% των βρετανικών εισαγωγών LNG μεταξύ 2014 και 2016, αλλά κατέστη επίσης μέτοχος πλειοψηφίας της εταιρείας South Hook Gas, η οποία εκμεταλλεύεται τον τερματικό σταθμό LNG στην Ουαλία που δέχεται τα φορτία.

Αυτές οι ενεργειακές συμφωνίες και επενδύσεις καθιστούσαν δύσκολο για το αντι-Κατάρ κουαρτέτο να εξασφαλίσει οποιαδήποτε διεθνή ή και ουσιαστική περιφερειακή υποστήριξη για την προσπάθειά του να απομονώσει την χώρα, εκτός από την αρχικά παραγωγική προσέγγιση στα μέλη του εσωτερικού κύκλου του Trump. Αυτό έστειλε ένα μήνυμα ότι το Κατάρ παρέμεινε ανοικτό για δουλειές.

Η Ντόχα προσαρμόστηκε γρήγορα στο νέο κανονικό. Το εμπόριο μεταξύ Κατάρ και Ομάν αυξήθηκε κατά 144% το 2017, καθώς η ναυτιλία μεταφέρθηκε μέσω των λιμένων του Ομάν. Το εμπόριο με το Ιράν, την Κίνα, το Πακιστάν και την Τουρκία αυξήθηκε επίσης σημαντικά μετά τον αποκλεισμό. Και τον Φεβρουάριο του 2018, η Qatar Petroleum ανακοίνωσε ότι θα επεκτείνει την παραγωγή LNG από 77 εκατομμύρια τόνους ετησίως σε 100 εκατομμύρια τόνους ετησίως έως το 2024, προκαλώντας ευρύτατο ενδιαφέρον από την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική και ανοίγοντας την δυνατότητα για πρόσθετες αγορές, μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα.

ΠΡΩΤΑ Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Το Κατάρ έλαβε επίσης ρεαλιστικά μέτρα για να ενισχύσει την ασφάλειά του αγοράζοντας περισσότερο στρατιωτικό εξοπλισμό και αναπτύσσοντας νέες συνεργασίες. Το 2014, το Κατάρ αγόρασε όπλα αξίας περίπου 24 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Κίνα. Καθώς εξελισσόταν η δεύτερη κρίση, το Κατάρ αύξησε τις αμυντικές του ικανότητες αποκτώντας ένα σύστημα βαλλιστικών πυραύλων μικρής εμβέλειας από την Κίνα, το οποίο παρουσίασε δημοσίως κατά την διάρκεια της παρέλασης της εθνικής ημέρας του Κατάρ τον Δεκέμβριο του 2017. Πιο σημαντική όμως, βραχυπρόθεσμα, ήταν η σχέση του Κατάρ με την Τουρκία [5]. Το 2014, οι δύο χώρες άρχισαν διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας και τον Απρίλιο του 2016 η Τουρκία άνοιξε στρατιωτική βάση στο Κατάρ, την πρώτη της βάση στη Μέση Ανατολή από την εποχή των Οθωμανών. Μόλις δύο ημέρες μετά την έναρξη του αποκλεισμού, το τουρκικό κοινοβούλιο πραγματοποίησε μια έκτακτη σύνοδο για να επικυρώσει συμφωνίες για τοποθέτηση τουρκικών στρατευμάτων στο Κατάρ και να επιτρέψει στον τουρκικό στρατό να εκπαιδεύσει τις δυνάμεις ασφαλείας του Κατάρ. Μέσα σε εβδομάδες, η Άγκυρα απέστειλε τουρκικά στρατεύματα στη Ντόχα για κοινές ασκήσεις εκπαίδευσης, αυξάνοντας το κόστος οποιασδήποτε πιθανής στρατιωτικής δράσης με το να στείλει ένα σαφές μήνυμα στους αντιπάλους του Κατάρ ότι η Ντόχα δεν θα σταθεί μόνη της ενάντια σε οποιαδήποτε επίθεση.

Κατά την διάρκεια των πρώτων έξι μηνών του αποκλεισμού, ο στρατός του Qatar ολοκλήρωσε επίσης συμφωνίες πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για την αγορά νέων αεριωθούμενων μαχητικών από την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι τρεις συμφωνίες αύξησαν μαζικά τις αεροπορικές δυνάμεις του Κατάρ και τις συναφείς εγκαταστάσεις υποστήριξης και κατάρτισης. Είχαν επίσης μια πολιτική συνιστώσα. Η γαλλική συμφωνία υπογράφηκε κατά την διάρκεια της επίσκεψης του προέδρου Emmanuel Macron στη Ντόχα τον Δεκέμβριο του 2017 και σηματοδότησε την στήριξη της Γαλλίας προς το Κατάρ παρά το εμπάργκο. Εν τω μεταξύ, η συμφωνία των 6,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων του Κατάρ με το Ηνωμένο Βασίλειο διασφάλισε την παραγωγή αεριωθούμενων μαχητικών Typhoon (που κατασκευάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο) στην δεκαετία του 2020 και εξασφάλισε χιλιάδες θέσεις εργασίας στην BAE Systems, μια μεγάλη βρετανική αμυντική εταιρεία. Η συμφωνία αυτή αφορούσε επίσης την δημιουργία μιας κοινής μοίρας που ενσωμάτωσε -για πρώτη φορά- πιλότους από την Qatari Emiri Air Force με τους ομολόγους τους στην British Royal Air Force για να επιταχύνουν την εκπαίδευση στα νεοαποκτηθέντα αεροπλάνα.

Η συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες έστειλε ένα ακόμη πιο ισχυρό μήνυμα. Παρόλο που οι διαπραγματεύσεις για την πώληση αμυντικού εξοπλισμού ύψους 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων ξεκίνησαν πολύ πριν από τον αποκλεισμό, η συμφωνία ολοκληρώθηκε μόλις οκτώ ημέρες αφότου ο Τραμπ κατηγόρησε το Κατάρ στο Twitter. Αυτό έδωσε την κατάλληλη ευκαιρία στο Υπουργείο Άμυνας και στο Υπουργείο Εξωτερικών να επιβεβαιώσουν δημόσια την αξία του Κατάρ ως εταίρου των ΗΠΑ. Ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών σημείωσε ότι η συμφωνία ήταν «μια απτή επίδειξη υποστήριξης για την αμυντική μας σχέση». Η κυβέρνηση του Qatar απάντησε στα tweets του Trump αυξάνοντας εμφανώς την συνεργασία της με την κυβέρνηση των ΗΠΑ σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος και ανησυχίας. Τον Ιούλιο του 2017, το Κατάρ έγινε η πρώτη χώρα του Κόλπου που υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας˙ λίγους μήνες αργότερα, πραγματοποίησε τον πρώτο διάλογο για την αντιτρομοκρατία μεταξύ ΗΠΑ και Κατάρ στην Ουάσινγκτον, και τον Ιανουάριο του 2018 εγκαινίασε έναν Στρατηγικό Διάλογο ΗΠΑ-Κατάρ. Στο πλαίσιο αυτών των κινήσεων, ο Trump αντέστρεψε την στάση του [6]. Σε μια τηλεφωνική συνδιάλεξη τον Ιανουάριο του 2018 [7] με τον Καταρινό εμίρη Tamim bin Hamad Al Thani, ο πρόεδρος επαίνεσε το Κατάρ ως εταίρο στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και ζήτησε την ταχεία επίλυση της κρίσης στον Κόλπο.

Εκτός από τη διαμόρφωση νέων συνεργασιών, το Κατάρ επιτάχυνε τις προσπάθειές του για να καταστεί πιο αυτοδύναμο. Τον Μάρτιο του 2018, το Υπουργείο Άμυνας του Qatar δημιούργησε ένα επενδυτικό σκέλος, το οποίο ονομάζεται Barzan Holdings, για την διαχείριση των στρατηγικών προμηθειών, την δημιουργία νέων συνεργασιών με εταιρείες άμυνας και ασφάλειας, και την υποστήριξη της Έρευνας και Ανάπτυξης. Βασικός στόχος της Barzan Holdings είναι η οικοδόμηση ανθρώπινου και τεχνολογικού κεφαλαίου στο Κατάρ. Για παράδειγμα, η Barzan και ο η τουρκική εργολήπτρια του τομέα άμυνας, Aselsan, υπέγραψαν συμφωνία συνεργασίας για να καλύψουν κάποια μεταφορά τεχνολογίας και να εγκαθιδρύσουν Έρευνα και Ανάπτυξη στο Κατάρ. Ο αποκλεισμός οδήγησε επίσης σε σημαντική επέκταση της παραγωγικής ικανότητας και των γεωργικών δυνατοτήτων του Κατάρ. Οι εξελίξεις αυτές έκαναν την χώρα ασφαλέστερη από πλευράς εφοδιασμού τροφίμων και της επέτρεψαν να ξεπεράσει την εξάρτησή της από την Σαουδική Αραβία για εισαγόμενα γεωργικά προϊόντα.

ΕΝΑΣ ΚΟΛΠΟΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΕΙ

Τα μέτρα αυτά επέτρεψαν στο Κατάρ να αντιμετωπίσει το εμπάργκο. Στην πραγματικότητα, κατά την επέτειο ενός έτους από την κρίση, το Κατάρ είχε μικρότερο δημοσιονομικό έλλειμμα, ουσιαστική αύξηση των συναλλαγματικών διαθεσίμων, βελτιωμένο εμπορικό ισοζύγιο και έναν πλήρως ανακάμπτοντα τραπεζικό τομέα. Βεβαίως, η κρίση δεν ήταν άνευ κόστους: Συγκεκριμένα, η Qatar Airways ανέφερε σημαντικές (αλλά μη ανακοινωθείσες) ζημιές για το 2017-18, καθώς το κλείσιμο μεγάλου μέρους του περιφερειακού εναέριου χώρου γύρω από το Κατάρ οδήγησε σε σημαντική αύξηση του λειτουργικού κόστους της. Συνολικά, ωστόσο, η χώρα έχει βγει σχετικά αλώβητη. Η απομόνωση του Κατάρ δείχνει το πώς ένα μικρό κράτος υπό έντονη πίεση μπορεί να αξιοποιήσει τους πόρους του για να αυξήσει την εθνική αντοχή του. Φυσικά, οι βαθιές τσέπες και τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου του Κατάρ ξεπερνούν τους πόρους που διαθέτουν τα περισσότερα μικρά κράτη. Ωστόσο, χώρες όπως η Νορβηγία, η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν, μπορούν να μάθουν από τις προσπάθειες του Κατάρ να διαφοροποιήσει τους πολιτικούς, οικονομικούς δεσμούς του και τους δεσμούς ασφαλείας του. (Πράγματι, η κρίση στον Κόλπο έχει ήδη προκαλέσει μια ισχυρή συζήτηση για το θέμα αυτό στην Σιγκαπούρη).

Η κρίση ανασχημάτισε επίσης την πολιτική του Περσικού Κόλπου με τρόπους που θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις. Για 36 χρόνια, το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council, GCC) ήταν ο πιο ανθεκτικός περιφερειακός θεσμός στη Μέση Ανατολή. Σήμερα έχει πληγεί, πιθανώς ανεπανόρθωτα, και έχει αντικατασταθεί από έναν νέο άξονα γερακιών που εκτείνεται από το Ριάντ μέχρι το Αμπού Ντάμπι. Το Ντουμπάι, εν τω μεταξύ, έχει κερδίσει φήμη ως ένας τόπος για να γίνονται επιχειρήσεις ανεξάρτητα από πολιτικές ή γεωπολιτικές ανησυχίες. Πάνω απ’ όλα, η απόπειρα απομόνωσης του Κατάρ έχει εμβαθύνει τις διαιρέσεις μεταξύ των κρατών του Κόλπου ακριβώς καθώς ο Trump απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν και παρότρυνε τους εταίρους των ΗΠΑ στην περιοχή να σχηματίσουν ένα ενοποιημένο μέτωπο ενάντια στην Τεχεράνη. Με όλα τα μέρη να έχουν εμπλακεί και τις προσπάθειες διαμεσολάβησης του Κουβέιτ να είναι απίθανο να λύσουν την κρίση, η αντίθεση στο Κατάρ έχει καταστεί ένα σημείο που καθόρισε την εποχή η οποία διακηρύττει τον κατακερματισμό της περιφερειακής συναίνεσης και εισάγει νέα στοιχεία στις πολιτικές, οικονομικές και δομές ασφαλείας του Κόλπου.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2018-06-11/how-qatar...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/qatar/2017-07-24/dont-mind-gulf
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2017-06-13/dustup-gulf
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2017-06-06/gulf-widens
[4] https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-01-11/qatar-sovereign-wealt...
[5] https://www.aljazeera.com/news/2017/10/turkey-qatar-strategic-alliance-1...
[6] https://www.nytimes.com/2018/04/10/world/middleeast/trump-qatar-terroris...
[7] https://www.reuters.com/article/us-gulf-qatar-usa/trump-thanks-qatar-for...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition