Το πραγματικό κινεζικό μοντέλο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το πραγματικό κινεζικό μοντέλο

Δεν είναι αυτό που νομίζετε ότι είναι
Περίληψη: 

Τι ακριβώς είναι το μοντέλο της Κίνας; Είναι σαφές ότι η οικονομία της Κίνας έχει αναπτυχθεί παρά την απόφασή της να αποκρούσει την δημοκρατία Δυτικού τύπου, αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι ο αυταρχισμός ήταν υπεύθυνος για την καπιταλιστική επιτυχία της χώρας; Η απάντηση είναι αρκετά πιο πολύπλοκη.

Η YUEN YUEN ANG είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Michigan και η συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο How China Escaped the Poverty Trap. [1]

Το 2016, ο πολιτικός του Νότιου Σουδάν, Anthony Kpandu [2], ηγήθηκε μιας αντιπροσωπείας στην Κίνα. Αυτό που είδε εκεί τον εντυπωσίασε βαθιά: Σύγχρονα βιομηχανικά πάρκα, τρένα υψηλής ταχύτητας, αστραφτερή υποδομή, εκθαμβωτικοί ορίζοντες. «Ήταν υπέροχο», ενθουσιάστηκε. «Δεν μπορείς να το πιστέψεις, αλλά είναι εκεί. Δεν έχω δει ποτέ κάτι τέτοιο».

Τέτοιες αντιδράσεις συμβάλλουν στον αυξανόμενο φόβο στην Δύση ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκουν το λεγόμενο «πρότυπο της Κίνας» πιο ελκυστικό από την φιλελεύθερη δημοκρατία. Η κινεζική ηγεσία έχει επιδεινώσει ακούσια τους φόβους αυτούς. Στο 19ο Συνέδριο του Κόμματος το 2017, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping δήλωσε με βεβαιότητα ότι άλλα κράτη θα πρέπει να μάθουν από την «κινεζική λύση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα». Σε ένα άρθρο γνώμης στην εφημερίδα The Wall Street Journal [3], ο δημοσιογράφος Richard McGregor έγραψε ότι ο Xi προωθεί την ιδέα ότι τα «αυταρχικά πολιτικά συστήματα δεν είναι μόνο νομιμοποιημένα αλλά μπορούν να ξεπεράσουν τις Δυτικές δημοκρατίες». Ο πραγματικός στόχος του Πεκίνου, προειδοποίησε, «είναι να ενθαρρύνει την εξάπλωση του αυταρχισμού» [4].

02072018-1.jpg

Η οικονομική περιοχή της Σαγκάης, τον Ιούλιο του 2017 ALY SONG / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, παρ' όλο τον πανικό και την παράνοια για την εξέλιξη αυτή, μερικά βασικά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Τι ακριβώς είναι το μοντέλο της Κίνας; Είναι σαφές ότι η οικονομία της Κίνας έχει αναπτυχθεί παρά την απόφασή της να αποκρούσει την δημοκρατία Δυτικού τύπου, αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι ο αυταρχισμός ήταν υπεύθυνος για την καπιταλιστική επιτυχία της χώρας;

Στην πραγματικότητα, διάφορες περιοχές της Κίνας έχουν ακολουθήσει πολλές διαφορετικές διαδρομές προς την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Το μοντέλο της Κίνας αλλάζει ανάλογα με το πού και πότε το βλέπει κάποιος. Πιο σημαντικό, είναι ανακριβές -και μάλιστα παραπλανητικό- να εξομοιώνεται το μοντέλο της Κίνας με τον συμβατικό αυταρχισμό. Όπως έχω υποστηρίξει σε αυτό το περιοδικό [5], το πολιτικό θεμέλιο της οικονομικής επιτυχίας της Κίνας από τότε που ο Κινέζος ηγέτης Deng Xiaoping άνοιξε τις αγορές το 1978 δεν ήταν η απολυταρχία, αλλά η απολυταρχία με δημοκρατικά χαρακτηριστικά. Με το να μεταρρυθμίσει την γραφειοκρατία της Κίνας, ο Ντενγκ εισήγαγε δημοκρατικά χαρακτηριστικά, ειδικά την λογοδοσία, τον ανταγωνισμό και μερικά όρια στην εξουσία, στο μονοκομματικό σύστημα της χώρας. Η εμπειρία της Κίνας στην εποχή των μεταρρυθμίσεων δείχνει ότι ακόμη και μια μερική έγχυση δημοκρατικών ποιοτήτων σε ένα αυταρχικό σύστημα μπορεί να απελευθερώσει τεράστια πρωτοβουλία και προσαρμοστική ικανότητα. Οι Δυτικές δημοκρατίες δεν χρειάζεται να φοβούνται το μοντέλο της Κίνας. Αντ' αυτού, θα πρέπει να ανησυχούν για την γενικευμένη παρερμηνεία αυτού του μοντέλου από την Δύση, τον αναπτυσσόμενο κόσμο και τις πολιτικές ελίτ της ίδιας της Κίνας.

ΚΑΘΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Σήμερα, φαίνεται ότι ο καθένας έχει μια άποψη για το μοντέλο της Κίνας. Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Δύση, είναι απλώς αυταρχικός καπιταλισμός -μονοκομματική διακυβέρνηση σε συνδυασμό με εκτεταμένη κρατική ιδιοκτησία και έλεγχο της οικονομίας. Πολλοί ειδικοί απηχούν παραλλαγές αυτής της ερμηνείας. Ο McGregor ορίζει το σύστημα της Κίνας ως «κόμμα λενινιστικού στυλ με μια γραφειοκρατική κουλτούρα αιώνων». Ο οικονομολόγος Barry Eichengreen [6] το αποδίδει ως «ισχυρός πολιτικός έλεγχος».

Αλλά άλλοι διαφωνούν. Ο αναλυτής Joshua Cooper Ramo [7] δημιούργησε τον όρο «η Συναίνεση του Πεκίνου» για να περιγράψει ένα μοντέλο ανάπτυξης με βάση την καινοτομία, όπου η οικονομική επιτυχία μετράται «όχι από την αύξηση του ΑΕΠ αλλά από την βιωσιμότητα και την ισότητα» (μια έκπληξη για τον οποιονδήποτε γνωρίζει το σοβαρό πρόβλημα ανισότητας της Κίνας). Ο Κινέζος σχολιαστής Zhang Weiwei, από την άλλη πλευρά, λέει ότι οι «υπερ»-συνθήκες –«ένας υπερ-μεγάλος πληθυσμός, ένα υπερμέγεθες έδαφος, μια υπερ-μεγάλη ιστορία και ένας υπερπλούσιος πολιτισμός»- έχουν δημιουργήσει ένα μοντέλο που χαρακτηρίζεται από μια μικτή οικονομία, σταδιακές μεταρρυθμίσεις και ένα φωτισμένο κράτος. Ο θεωρητικός Daniel Bell [8], εν τω μεταξύ, περιγράφει την Κίνα ως αξιοκρατία, όπου οι αξιωματούχοι επιλέγονται ανάλογα με την ικανότητά τους και όχι από πολυκομματικές εκλογές.

Όλες αυτές οι ερμηνείες είναι εν μέρει σωστές, αλλά καμία από αυτές δεν είναι πλήρης. Η Κίνα είναι μια τεράστια χώρα που έχει αλλάξει ραγδαία τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν πολλά και μερικές φορές αντιφατικά μοντέλα της Κίνας ανάλογα με το πού και πότε κοιτάζει κάποιος.

Δείτε, για παράδειγμα, έναν από τους πιο ευημερούντες νομούς της επαρχίας Zhejiang (στο βιβλίο μου [9], χρησιμοποιώ το ψευδώνυμο «Ευλογημένη Κομητεία» για να εξασφαλίσω την ανωνυμία). Μεταξύ του 1978 και του 1993, όταν ο ιδιωτικός καπιταλισμός εξακολουθούσε να είναι απαγορευμένος, ο νομός αυτός βασιζόταν σε συλλογικές (κολλεκτιβιστικές) επιχειρήσεις, οι οποίες ανήκαν στις κυβερνήσεις των χωριών και των δήμων. Παρά την έλλειψη επίσημων δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας, η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε 33 φορές κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου καθώς οι συλλογικές οικονομικές μονάδες είχαν την δυνατότητα να διακρατούν πλήρως τα κέρδη. Όταν εξετάζεται μεμονωμένα, αυτό το στιγμιότυπο καταδεικνύει ότι οι σταδιακές μεταρρυθμίσεις στα όρια μιας ελεγχόμενης οικονομίας ήταν αρκετές για να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη.