Ο López Obrador και το μέλλον της μεξικανικής δημοκρατίας

Την Κυριακή, ο Andrés Manuel López Obrador, πιο γνωστός με τα αρχικά του, AMLO, κέρδισε αποφασιστικά τις προεδρικές εκλογές του Μεξικού [1]. Μετά από 18 χρόνια στο προεκλογικό μονοπάτι, συμπεριλαμβανομένων δύο προηγούμενων αποτυχημένων προεδρικών εκλογών, χιλιάδων συγκεντρώσεων και, κατά την άποψή του, μια επίσκεψη σε όλους τους δήμους του Μεξικού, ο πολιτικός με καταγωγή από το Tabasco έλαβε την υποστήριξη του 53% των ψηφοφόρων στις κάλπες, σύμφωνα με μια επίσημη, ταχεία καταμέτρηση από τις εκλογικές Αρχές. Εν τω μεταξύ, το Κίνημα για την Εθνική Αναγέννηση (MORENA), το τεσσάρων ετών πολιτικό κόμμα του López Obrador, κέρδισε την πλειοψηφία στο κογκρέσο και μια πλειοψηφία σε εννέα κυβερνεία που ήταν διαθέσιμα.

Ο προεδρικός υποψήφιος, Andres Manuel López Obrador, χειρονομεί καθώς απευθύνεται σε οπαδούς αφότου έκλεισαν οι κάλπες για τις προεδρικές εκλογές, στην Πόλη του Μεξικού, τον Ιούλιο του 2018. GORAN TOMASEVICH / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Η σκληρή κριτική του López Obrador για την διαφθορά, την βία και τις βαθιές ανισότητες του Μεξικού είχε ευρεία απήχηση [2] στους ψηφοφόρους της χώρας. Ωστόσο, η νίκη του προήλθε εν πολλοίς από τις αδυναμίες και την πλήρη κατάρρευση των ανταγωνιστών του. Ο δεύτερος στις προεδρικές εκλογές, Ricardo Anaya, διεξήγαγε μια αποδιοργανωμένη καμπάνια με λίγες αξιόλογες πολιτικές θέσεις. Και ο πέντε φορές βουλευτής, José Antonio Meade, αν και θεωρείται προσωπικά ειλικρινής και ικανός, δεν μπόρεσε να σώσει την φήμη του κόμματος της Θεσμικής Επανάστασης (PRI), που απαξιώθηκε στα μάτια των ψηφοφόρων μετά από αλλεπάλληλα σκάνδαλα διαφθοράς.

Ένα μεγάλο ερώτημα τώρα είναι το τι θα κάνει ο López Obrador. Η καμπάνια του αποκάλυψε μια πληθώρα φωνών και θέσεων, με τους αναπληρωτές του να αντικρούουν συχνά τόσο τον υποψήφιο πρόεδρο όσο και τον εαυτό τους. Αλλά ακόμα πιο σημαντικό για το μέλλον του Μεξικού είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Λόπεζ Ομπραντόρ θα επιλέξει να εφαρμόσει τις πολιτικές του -και αν θα συμμορφωθεί με τους συχνά απογοητευτικούς θεσμικούς ελέγχους και ισορροπίες (checks and balances) στο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα του Μεξικού. Σε αυτό, ο Peña Nieto και οι θεσμικές στρεψοδικίες της κυβέρνησής του δημιούργησαν περιθώρια και έθεσαν το προηγούμενο για τον López Obrador για περαιτέρω διάβρωση των δημοκρατικών κανόνων του παιχνιδιού.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ

Η πολυσυλλεκτική φιλοσοφία του López Obrador, που τον βοήθησε να κυριαρχήσει εκεί όπου απέτυχε στο παρελθόν, δημιούργησε συγκρουόμενα συμφέροντα και πιθανές αντίπαλες φατρίες στον κυβερνώντα συνασπισμό του, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με το ποιες θα είναι οι συγκεκριμένες πολιτικές του. Τα προοδευτικά δίκτυα του MORENA δουλεύουν αδέξια μαζί με τους έμπειρους πολιτικούς παράγοντες του PRI, και τα στελέχη του Εργατικού Κόμματος θα υπηρετούν δίπλα-δίπλα με τα κοινωνικά συντηρητικά μέλη του Κόμματος Κοινωνικής Συνάντησης.

Το προσωπικό ιστορικό του López Obrador φαίνεται επίσης αντιφατικό: Παρόλο που εμφανίζεται συχνά ευαίσθητος στην κριτική και αυταρχικός, μπορεί να είναι ένας πραγματιστής άνθρωπος των συμφωνιών, όπως αποδεικνύεται από την συνεργασία του ως δήμαρχος της Πόλης του Μεξικού με τον πολυδισεκατομμυριούχο Carlos Slim για την αποκατάσταση του ιστορικού κέντρου της πρωτεύουσας. Χαρακτηρισμένος ως αριστερός λαϊκιστής από τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι επίσης βαθιά κοινωνικά συντηρητικός -αντίθετος με τον γάμο ομοφυλοφίλων, την υιοθεσία από άτομα του ιδίου φύλου, τα δικαιώματα για τις αμβλώσεις και τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας. Ενώ ξιφουλκούσε κατά της διαφθοράς, υπερασπίστηκε οπαδούς του με στιγματισμένο ιστορικό, πιο πρόσφατα την γερουσιαστή Layda Sansores, που βούλιαξε στο σκάνδαλο για το ότι χρέωσε μακιγιάζ, κοσμήματα, παιχνίδια για τα εγγόνια της και πλήθος άλλων προσωπικών εξόδων στους φορολογούμενους. Το πιο σημαντικό, αν και υπόσχεται να δώσει φωνή στους καταπιεσμένους του Μεξικού, να εκδιώξει την «μαφία της εξουσίας» που έχει ελέγξει το Μεξικό για τόσο πολύ καιρό, ο López Obrador δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τα πρότυπα της δημοκρατίας, επικρίνοντας τακτικά τον Τύπο, τις ανεξάρτητες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, το Ανώτατο Δικαστήριο, και άλλους τους οποίους θεωρεί ότι τον έχουν βλάψει.

Οι περισσότεροι παρατηρητές επικεντρώνονται στα λαϊκιστικά οικονομικά σχέδιά του. Σε αυτό, το ερώτημα είναι λιγότερο το τι θέλει να κάνει από όσο το πόσο μακριά θα προχωρήσει και πόσο γρήγορα θα εφαρμοστούν οι πολιτικές του. Είναι απίθανο να ανατρέψει τη NAFTA [3] -η μεγαλύτερη απειλή για την 25 ετών παλαιά εμπορική συμφωνία προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αντ’ αυτού, τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι επικριτές του περιμένουν να μεταβάλλει το εγχώριο οικονομικό πρότυπο του Μεξικού, διευρύνοντας το ρόλο της κυβέρνησης μέσω ενός ευρύτερου δικτύου κοινωνικής ασφάλειας και ενεργών βιομηχανικών πολιτικών. Αυτό θα περιλαμβάνει έναν συνδυασμό παροχών για τους ηλικιωμένους και τους νεότερους -υψηλότερες συντάξεις για τους συνταξιούχους και δωρεάν σχολική φοίτηση και μαθητεία για όσους μόλις ξεκινούν. Θα περιλαμβάνει επίσης μια αύξηση του κατώτατου μισθού για τους εργαζομένους.

Εν τω μεταξύ, μια αναζωογονημένη βιομηχανική πολιτική του Μεξικού θα ξεκινήσει στην γεωργία. Ο López Obrador σχεδιάζει να προωθήσει την αυτάρκεια σε τρόφιμα μέσω ενός συνδυασμού ανωτάτων ορίων τιμών για βασικά τρόφιμα όπως το καλαμπόκι, τα φασόλια, το ρύζι και το βόειο κρέας, σε συνδυασμό με φθηνά ή δωρεάν λιπάσματα και άλλες κρατικές παροχές. Έχει μιλήσει επίσης για την ώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στις καταθλιπτικές νοτιοανατολικές επαρχίες, φυτεύοντας ένα εκατομμύριο εκτάρια οπωροφόρων δένδρων και παρέχοντας άλλες ενισχύσεις για την επέκταση της οικονομικής και πολιτικής επιρροής των μικρών αγροτών του Μεξικού.

Ένας άλλος κρατικός πρωταθλητής υπό τον López Obrador θα είναι ο ενεργειακός τομέας. Παρόλο που τα λόγια των επικριτών του ότι θα σκίσει τα ιδιωτικά συμβόλαια είναι υπερβολικά, ο κρατικός πετρελαϊκός όμιλος Pemex αναμένεται να ξαναδιεκδικήσει τον κυρίαρχο ρόλο του, με την κυβέρνηση να επιβραδύνει (εάν δεν σταματήσει…) τις δημοπρασίες των τελευταίων τριών ετών, οι οποίες άνοιξαν τις έρευνες και την παραγωγή στο Μεξικό σε ιδιωτικές εταιρείες για πρώτη φορά εδώ και πάνω από 70 χρόνια. Και για να εκπληρώσει το σύνθημα της ενεργειακής αυτάρκειας, δισεκατομμύρια ίσως να πάνε σε νέα διυλιστήρια. Σε γενικές γραμμές, ο López Obrador έχει υποσχεθεί σχεδόν να διπλασιάσει τις επενδύσεις σε δημόσιες υποδομές ως ποσοστό του ΑΕΠ, μιλώντας για νέους αυτοκινητόδρομους, αεροδρόμια, επιβατικές αμαξοστοιχίες και έναν χερσαίο διάδρομο μεταφοράς από τον Ειρηνικό ως τον Ατλαντικό για να ανταγωνιστεί τον Κανάλι του Παναμά.

Δεν είναι σαφές πόση από αυτή την επεκτατική οικονομική ατζέντα θα γίνει πραγματική πολιτική. Όλα αυτά τα προγράμματα θα κοστίσουν μεγάλα χρηματικά ποσά, και ο López Obrador επίσης υποσχέθηκε κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να μην αυξήσει τους φόρους ή το χρέος. Ακόμα και οι αυξανόμενες τιμές του πετρελαίου δεν θα τροφοδοτήσουν το δημόσιο ταμείο όσο έκαναν στο παρελθόν˙ η εγχώρια παραγωγή πετρελαίου βρίσκεται σε πτώση και το έθνος είναι πλέον καθαρός εισαγωγέας.

Πέρα από την οικονομία, δεν είναι σαφές εάν και πώς ο López Obrador θα μετατρέψει τις υποσχέσεις του σε πράξεις. Παρόλο που η επίθεση στην διαφθορά του Μεξικού και η μείωση των ιστορικών επιπέδων βίας ήταν τμήμα σχεδόν όλων των ομιλιών του, δεν εξήγησε τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζει να επιτύχει αποτελέσματα. (Επιπλέον, ο López Obrador εισέρχεται στο αξίωμα με τεταμένες σχέσεις με τον στρατό του Μεξικού, την κύρια σταθεροποιητική δύναμη ασφαλείας στους δρόμους και στους λόφους του Μεξικού σήμερα). Αντίθετα, ήταν σαφέστερος στο ποιες πολιτικές θα τερματίσει. Έχει υποσχεθεί να επαναφέρει μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που αποσκοπεί στον περιορισμό του συνδικαλιστικού ελέγχου στα δημόσια σχολεία και να τροποποιήσει το πρόγραμμα σπουδών και τον τρόπο διδασκαλίας της νεολαίας του Μεξικού, παρά την γενική δημοτικότητά τους. Και στην διεθνή σφαίρα, ο ίδιος και ο ορισθείς υπουργός Εξωτερικών του κατέστησαν σαφή την έλλειψη ενδιαφέροντος να συνεχίσουν να διαδραματίζουν έναν περιφερειακό ηγετικό ρόλο, ιδίως στην Βενεζουέλα.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ;

Εξίσου σημαντικό με τις πολιτικές του López Obrador είναι το πώς θα προχωρήσει στην εφαρμογή τους. Το Μεξικό είναι γνωστό από καιρό για την αυτοκρατορική του προεδρία, με τον αρχηγό της κυβέρνησης να περιορίζεται γενικότερα από το όριο της μιας μόνο θητείας. Η ισχύς του θώκου διεσπάρη κάπως με τον εκδημοκρατισμό και την άνοδο της διαιρεμένης κυβέρνησης. Αλλά κατά την διάρκεια της διοίκησης του Peña Nieto, η εξουσία ξανασυγκεντρώθηκε στην εκτελεστική εξουσία.

Μια γυναίκα συμμετέχει σε διαμαρτυρία εναντίον του Μεξικανού προέδρου Enrique Pena Nieto, στην πόλη του Μεξικού, τον Φεβρουάριο του 2017. JOSE LUIS GONZALEZ / REUTERS
-------------------------------------------------------

Οι διακριτικές δαπάνες στο πλαίσιο του προϋπολογισμού του Μεξικού αυξήθηκαν σημαντικά υπό τον Peña Nieto, φτάνοντας τα 18 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, ή λίγο κάτω από το 10% των συνολικών κυβερνητικών δαπανών. Ο Peña Nieto χρησιμοποίησε αυτές τις δαπάνες, μαζί με άλλες τακτικές, για να προωθήσει μια σειρά διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που περιλάμβαναν νέες αντιμονοπωλιακές, οικονομικές, τηλεπικοινωνιακές, εκπαιδευτικές, ενεργειακές και δημοσιονομικές πολιτικές, ακόμη και όταν το κόμμα του, το PRI, δεν είχε πλειοψηφία στο κογκρέσο. Ο López Obrador θα μπορούσε να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα, χρησιμοποιώντας δαπάνες για να εδραιώσει την ετερόκλιτη κομματική βάση του και να οικοδομήσει έναν ευρύτερο νομοθετικό ή και συνταγματικό συνασπισμό προς την αλλαγή. Παράλληλα με αυτά τα οικονομικά «καρότα», ο López Obrador μπορεί να χειριστεί το «μαστίγιο» της σταυροφορίας του κατά της διαφθοράς, απειλώντας να θέσει υπό έρευνα εκείνους που διστάζουν να συμμετάσχουν στις νομοθετικές συμμαχίες του. Αυτά τα εργαλεία υποδηλώνουν ότι το Κογκρέσο θα φέρει λίγους «ελέγχους και ισορροπίες» έναντι της διοίκησής του.

Επίσης, ο δικαστικός κλάδος είναι απίθανο να ελέγξει οποιαδήποτε από τις κινήσεις του. Το κράτος δικαίου είναι γενικά ανησυχητικός παράγων στο Μεξικό˙ οι αποτυχίες του δικαστικού συστήματος στην αντιμετώπιση της εκτεταμένης ατιμωρησίας κατά την τελευταία δεκαετία έχουν μειώσει το κύρος του. Και εδώ, επίσης, η παράκαμψη των κανόνων από τον Peña Nieto με τις επιλογές του [για την στελέχωση] στο Ανώτατο Δικαστήριο έθεσε ένα κακό προηγούμενο που ο López Obrador μπορεί να συνεχίσει. Δείτε τον διορισμό του Eduardo Medina Mora, πρώην πρεσβευτή του Μεξικού στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου το 2015. Ο Medina Mora δεν πληρούσε την τεχνική προϋπόθεση να έχει ζήσει στο Μεξικό τα δύο προηγούμενα χρόνια και πολλοί αμφισβήτησαν την επαγγελματική του καλή πίστη για την δουλειά, εστιάζοντας ειδικότερα στην στάση του ως επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών ως λιγότερο από υποδειγματική για έναν υποψήφιο για το ανώτατο δικαστήριο. Η κίνηση του Peña Nieto αποδυνάμωσε την παράδοση του διορισμού ολοκληρωμένων νομικών ως νέων δικαστών.

Η διοίκηση του Peña πολιτικοποίησε επίσης τις τεχνοκρατικές θέσεις σε έναν ανθυγιεινό βαθμό, μια πολιτική που μεταγγίστηκε και σε άλλα ιδρύματα. Το 2015, παρά την εκτεταμένη οργή της ακαδημαϊκής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών, ανάγκασε [τον διορισμό] μέσω του Κογκρέσου ενός νέου αντιπροέδρου της στατιστικής υπηρεσίας INEGI που δεν ανταποκρινόταν στις επαγγελματικές απαιτήσεις που ορίζει ο νόμος. Οι παραβάσεις του Peña δίνουν στον López Obrador χώρο να κάνει τα ίδια όταν θα ανοίγουν θέσεις κατά την διάρκεια της εξαετούς θητείας του σε αυτές ή σε άλλες ανεξάρτητες υπηρεσίες που έχουν παρόμοιους κανόνες όσον αφορά τα προσόντα και τις διαδικασίες -συμπεριλαμβανομένης της αντιμονοπωλιακής επιτροπής του Μεξικού, του εκλογικού ινστιτούτου, της Κεντρικής Τράπεζας, ή του ανεξάρτητου γραφείου του εισαγγελέα.

Πολλές αλλαγές μπορούν να γίνουν μέσω εκτελεστικών δράσεων ή αδράνειας, αντανακλώντας μια μακρά ιστορία αποκλίσεων μεταξύ de jure κανόνων και de facto αποτελεσμάτων. Όπως ο Peña πριν από αυτόν, ο López Obrador μπορεί να επωφεληθεί από αυτά τα κενά για να εκπληρώσει την οικονομική και κοινωνική ατζέντα του με ελάχιστη παρέμβαση από άλλους κλάδους της κυβέρνησης.

Σε περίπτωση αποτυχίας των εγχώριων ελέγχων και ισορροπιών, οι διεθνείς αγορές συναλλάγματος και ομολόγων θα μπορούσαν να παρέμβουν, ιδίως ως απάντηση σε απερίσκεπτη οικονομική πολιτική και δυνητική ανηθικότητα. Μέχρι στιγμής, οι αγορές ήταν σχετικά αδιάφορες για την άνοδο του López Obrador, υποθέτοντας ότι θα στραφεί προς την πραγματιστική διακυβέρνηση. Το χρέος αυξήθηκε δραματικά υπό τον Peña Nieto -από 33% του ΑΕΠ το 2012 σε περίπου 46% σήμερα- χωρίς πολύ μεγάλη ανησυχία από την Wall Street. Και παρόλο που οι επενδυτές δεν μπορούν να δώσουν στον López Obrador και την ομάδα του τόσο μεγάλη ευελιξία όση έδωσαν στους προκατόχους του, το Μεξικό παραμένει αρκετά φερέγγυο, με σημαντικό περιθώριο αύξησης των δαπανών.

Το τελευταίο οχυρό της δημοκρατικής άμυνας προέρχεται από την κοινωνία των πολιτών και από έναν ελεύθερο Τύπο. Και σε αυτά, ο Peña Nieto έχει καταχραστεί την εξουσία του προέδρου. Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι χρησιμοποίησε εξελιγμένο ισραηλινό λογισμικό κατασκοπείας όχι για να κυνηγήσει τα καρτέλ των ναρκωτικών, αλλά για να βρει βρωμιές για δημοσιογράφους και για ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών. Έχει επίσης παρενοχλήσει τους επικριτές της μέσω επαναλαμβανόμενων φορολογικών ελέγχων και έχει χρησιμοποιήσει τον τεράστιο προϋπολογισμό δημόσιας διαφήμισης για να ανταμείψει τα μέσα ενημέρωσης που προσφέρουν ευνοϊκούς τίτλους.

Ο López Obrador έχει ήδη «στολίσει» ανεξάρτητες ομάδες προβληματισμού και μη κυβερνητικές οργανώσεις με άσχημες εκφράσεις, απορρίπτοντάς τις ως ότι υποβοηθούν την «μαφία της εξουσίας» την οποία [εκείνος] έχει έρθει για να νικήσει. Έχει επίσης αντιταχθεί δημοσίως σε κάθε ενεργό ρόλο εποπτείας της κοινωνίας των πολιτών επί της κυβέρνησης, για παράδειγμα στην επιλογή ενός ανεξάρτητου εισαγγελέα. Ο επόμενος πρόεδρος έχει το δίκαιο μερίδιό του στους καυγάδες με τον Τύπο -μιμούμενος τις επιθέσεις που ακούγονται πιο συχνά στα βόρεια του Μεξικού για «ψεύτικες ειδήσεις»- όταν οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης στρέφονται εναντίον του. Τις εβδομάδες πριν από τις εκλογές επιτέθηκε στην Reforma, ένα από τις πιο ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης του Μεξικού, και επανειλημμένα έψεξε εξέχοντες αρθρογράφους επειδή επέκριναν τις πλατφόρμες του, υπονοώντας ότι θα αντιμετωπίσουν περισσότερους διαξιφισμούς μόλις έρθει στο αξίωμα. Ίσως, εν όψει της νίκης του, τον Απρίλιο, το κόμμα MORENA ψήφισε μαζί με το PRI στην βουλή για να διατηρήσουν το Ley Chayote, τον όρο της αργκό που χρησιμοποιούν οι Μεξικανοί για να μιλήσουν για τη μακρόχρονη κυβερνητική πρακτική να μοιράζει πληρωμές σε δημοσιογράφους και ειδησεογραφικά πρακτορεία για να κερδίσει ευνοϊκή κάλυψη.

Το αν ο López Obrador αποδειχθεί οικονομικός ρεαλιστής ή λαϊκιστής θα διαμορφώσει την οικονομική τροχιά του Μεξικού. Αλλά πιο σημαντικό για το πολιτικό μέλλον του έθνους είναι εάν επιλέξει να αναγνωρίσει και να σεβαστεί τους θεσμικούς «ελέγχους και ισορροπίες». Εάν δεν το κάνει, θα είναι τελικά υπεύθυνος για την υπονόμευση της ακόμα εύθραυστης δημοκρατίας του Μεξικού. Αλλά το ίδιο και ο Peña Nieto και η διοίκησή του, καθώς οι επιλογές και η συμπεριφορά τους τα τελευταία έξι χρόνια θα έχουν ανοίξει την πόρτα για περαιτέρω κατάχρηση του συστήματος.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/mexico/2018-07-02/lopez-obrador-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/mexico/2018-03-22/what-ails-mexi...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-america-caribbean/2018-0...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-05-04/what-tr...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition