Η φιλελεύθερη τάξη είναι κάτι περισσότερο από ένας μύθος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η φιλελεύθερη τάξη είναι κάτι περισσότερο από ένας μύθος

Αλλά πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα ισορροπία δυνάμεων
Περίληψη: 

Στις επόμενες δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παραμείνουν το πιο ισχυρό κράτος στον κόσμο από στρατιωτική, οικονομική και διπλωματική άποψη. Καμία άλλη χώρα δεν θα έχει την ίδια ικανότητα να διαμορφώνει την διεθνή τάξη. Με άλλα λόγια, το τέλος της μονοπολικής εποχής δεν είναι το ίδιο με το τέλος της παγκόσμιας ηγεσίας ή της υπεροχής των ΗΠΑ.

Η MIRA RAPP-HOOPER είναι ανώτερη συνεργάτις στο Paul Tsai China Center και ανώτερη ερευνητική υπότροφος στο Yale Law School.
Η REBECCA FRIEDMAN LISSNER είναι ερευνητική συνεργάτις στο Perry World House, το κέντρο ερεύνης παγκόσμιας πολιτικής στο University of Pennsylvania.

Δεκαοκτώ μήνες στην διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, οι αναλυτές της εγχώριας και της εξωτερικής πολιτικής βρίσκονται στη μέση μιας πικρής αφύπνισης: Η πολιτική των ΗΠΑ, είτε κοινωνική, οικονομική, είτε διεθνής, ίσως να μην είναι ποτέ η ίδια ξανά. Μεταξύ των συνηθέστερων ρεφρέν από τους ειδήμονες της εξωτερικής πολιτικής είναι η προειδοποίηση ότι ο Trump έχει θέσει σε κίνδυνο την φιλελεύθερη διεθνή τάξη -τις προϋποθέσεις, τους κανόνες, τους νόμους και τα θεσμικά όργανα που έχουν υποστηρίξει την αμερικανική ισχύ από το 1945. Η εκδικητική μονομέρεια του προέδρου, μας λένε, είναι η διάλυση ενός αγαπημένου συστήματος που έχει φέρει ειρήνη και σταθερότητα στον κόσμο.

Στο πρόσφατο άρθρο του στο Foreign Affairs (The Myth of the Liberal Order [1]), ο Graham Allison παρέχει μια χρήσιμη διόρθωση σε αυτήν την οδυνηρή αφήγηση, συμμετέχοντας σε μια χορωδία αντιρρησιών φιλοσόφων της εξωτερικής πολιτικής [2] που επικρίνουν τον “μύθο της φιλελεύθερης τάξης". Οι υπερασπιστές του μύθου, υποστηρίζει ο Allison, λανθασμένα πιστώνουν την φιλελεύθερη τάξη με 70 χρόνια ειρήνης των μεγάλων δυνάμεων και κακώς της αποδίδονται τα κίνητρα πίσω από την δέσμευση των ΗΠΑ στο εξωτερικό. Το σύστημα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο οποίο ηγήθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν ήταν ποτέ πλήρως φιλελεύθερο, διεθνές, βασισμένο σε κανόνες ή ομαλό. Στον πυρήνα του, καθοδηγείτο από έναν αγώνα για παγκόσμια κυριαρχία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ αυτών των δύο πυρηνικών μεγαθηρίων -και η ηγεμονία των ΗΠΑ στις πιο πρόσφατες δεκαετίες- που εμπόδιζε έναν ακόμα παγκόσμιο πόλεμο. Για τον Allison, η αδιαφορία του Trump για τις φιλελεύθερες αξίες μπορεί να είναι ανησυχητική, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες αντί να ονειρεύονται μια περασμένη εποχή ασυναγώνιστης φιλελεύθερης ηγεμονίας, πρέπει να επικεντρωθούν στην ανοικοδόμηση μιας ισχυρής δημοκρατίας εγχωρίως.

01082018-1.jpg

Σημαίες έξω από το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών στην Γενεύη, στην Ελβετία, τον Αύγουστο του 2017. REUTERS/DENIS BALIBOUSE
-----------------------------------------------------------------------

Παρόλο που είναι ένα ευπρόσδεκτο αντίδοτο προς τους πολλούς ευσεβείς ύμνους για την φιλελεύθερη διεθνή τάξη και τις επακόλουθες εκκλήσεις για την απόλυτη διατήρησή της, η κριτική του Allison δεν συμπορεύεται πλήρως με τα συμπεράσματά του. Η φιλελεύθερη τάξη ίσως να μην ήταν ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας των 70 ετών γεωπολιτικής, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί μια γενική απόρριψη του ζητήματος ως [σαν να είναι] θέμα κρατικής δραστηριότητας ή ακαδημαϊκής μελέτης. Και παρόλο που η αποκατάσταση του ίδιου φιλελεύθερου συστήματος που θα υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως “απαραίτητο έθνος” είναι μια φαντασία, η υψηλή στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών δεν θα πρέπει να απορρίψει εντελώς την έννοια της διεθνούς τάξης, ακόμη και αν ο κόσμος γίνει πιο πολυπολικός και οι Ηνωμένες Πολιτείες επικεντρωθούν στην υπεράσπιση της δημοκρατίας εγχωρίως.

ΚΑΤΙ ΠΙΟ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΜΥΘΟΣ 

Οι επικριτές της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης έχουν δίκιο να εφιστούν την προσοχή σε αυτό το συχνά εγκωμιασμένο αλλά σπάνια λεπτομερώς μελετημένο πλαίσιο. Μακράν του να είναι μια ενιαία κρυσταλλική δομή που είναι πανταχού παρούσα, η τάξη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίστηκε και εξελίχθηκε σταδιακά κατά την διάρκεια του εικοστού αιώνα. Αρχικά δημιουργήθηκε ως ένα ευρέως Δυτικό έργο σχεδιασμένο για τη μεταπολεμική αποκατάσταση, και άκμασε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Διαδόθηκε στην Ασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική μετά την αποαποικιοποίηση, ράγισε κατά την διάρκεια της οικονομικής στασιμότητας της δεκαετίας του 1970 και διεκδίκησε την οικουμενικότητα μόνο με την καταστροφή των ανταγωνιστών της την δεκαετία του 1990. Το να συγκαλύπτεται αυτή η συχνά αποδιαρθρωμένη, 70ετής εξέλιξη, με την επίκληση σε κάποιο μονολιθικό ιδεώδες, δεν είναι δίκαιο για την πολύπλοκη ιστορία της φιλελεύθερης τάξης. Ωστόσο, αυτή η περιπεπλεγμένη τροχιά δεν αποφεύγει την ιδέα της φιλελεύθερης τάξης προφανώς, είτε ως μια αναλυτική κατασκευή είτε ως ένας μεγάλος στρατηγικός στόχος.

Η φράση "φιλελεύθερη διεθνής τάξη" ήταν πάντοτε μια συντόμευση αντί της παγκόσμιας ηγεσίας των ΗΠΑ - μια δομή που διατηρούσε η αμερικανική ισχύς στην υπηρεσία των κυρίως Δυτικών προτιμήσεων. Ως το ισχυρότερο κράτος του συστήματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαμόρφωσαν δυσανάλογα τους κανόνες της, διατηρώντας ταυτόχρονα το δικαίωμα να τους περιφρονούν περιοδικά. Αλλά η αναγνώριση αυτής της σχέσης δεν σημαίνει ότι η διεθνής τάξη του φιλελεύθερου συστήματος είναι καθαρά αντανάκλαση της ωμής ισχύος. Ακόμη και όταν η αντιπαλότητα ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης στον Ψυχρό Πόλεμο βγήκε από την διπολικότητα, η αγκαλιά των Ηνωμένων Πολιτειών στον φιλελεύθερο διεθνισμό [3] οδήγησε την προσέγγισή τους στους διεθνείς θεσμούς και την δομημένη συνεργασία στο Δυτικό μπλοκ. Χωρίς αντίπαλο στην μονοπολική εποχή, η υψηλή στρατηγική των ΗΠΑ ήταν πιο αξιοσημείωτη για την αυτοσυγκράτησή της από την απρόσκοπτη άσκηση καταναγκαστικής ισχύος, παρά έναν μεγάλο αριθμό από θλιβερές υπερβολές.