Γιατί τα ποσοστά δημοφιλίας του Πούτιν μειώνονται ραγδαία

Ίσως καμιά προσωπικότητα δεν έχει εμφανιστεί πιο ανησυχητική στην παγκόσμια σκηνή από τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν [1]. Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής [2] με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στο Ελσίνκι, οι αμερικανικές ανησυχίες για μια μελλοντική ρωσική παρέμβαση μετά τις προεδρικές εκλογές του 2016, η ανάδυση του Κρεμλίνου ως καθοριστικός παράγων στη Μέση Ανατολή και, φυσικά, η εύκολη επανεκλογή του Πούτιν τον Μάρτιο, όλα φαίνεται να δείχνουν την συνεχιζόμενη δύναμή του. Εντούτοις, μπορεί επίσης να κρύβουν μια αυξανόμενη αδυναμία.

Η προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία, τον Μάρτιο του 2014, ήταν ένα δώρο για τα ποσοστά αποδοχής του Πούτιν. Κυμαινόμενα περίπου 61% έως 65 % πριν από την κατάληψη, ανέβηκαν σε δυσθεώρητα ύψη άνω του 80% μετά από αυτήν. Για πολλούς Ρώσους, η αρπαγή των εδαφών από τον Πούτιν αποκατέστησε το εθνικό μεγαλείο της χώρας και γι’ αυτό τον αντάμειψαν με αυξημένη υποστήριξη. Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες, οι εντεινόμενες απογοητεύσεις του κοινού σχετικά με την εγχώρια πολιτική, και μια κυβερνητική πρόταση για την αποδυνάμωση του δικτύου κοινωνικής ασφάλισης οδήγησαν σε απότομη πτώση της δημοτικότητας του Πούτιν. Για την πολιτική τάξη της Ρωσίας, αυτή η πτώση είναι ένα σημάδι ότι τα ποσοστά του Πούτιν έχουν χάσει τον μανδύα που τα έκανε άτρωτα, μια εξέλιξη που θα μπορούσε να έχει πραγματικές επιπτώσεις για τη νέα του θητεία και για την πιθανή μάχη διαδοχής που θα ακολουθήσει.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, επιθεωρεί πολεμικά πλοία στον ποταμό Νέβα κατά την διάρκεια της παρέλασης την Ημέρα του Ναυτικού, στην Αγία Πετρούπολη, τον Ιούλιο του 2018. MIKHAIL KLEMENTYEV / SPUTNIK VIA REUTERS
------------------------------------------------------------------

ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ BOYTIA;

Η πρόσφατη μείωση των ποσοστών δημοφιλίας του Πούτιν ήταν απότομη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε το Levada Center, ένας ανεξάρτητος ρωσικός οργανισμός δημοσκοπήσεων, μόλις το 67% των ερωτηθέντων Ρώσων [3] δήλωσαν ότι ενέκριναν τις δραστηριότητές του τον Ιούλιο του 2018, έναντι 82% τον Απρίλιο και 79% τον Μάιο. Άλλα στοιχεία του Levada δείχνουν ότι το ποσοστό εμπιστοσύνης στον Πούτιν μειώθηκε από 60% τον Ιανουάριο του 2018 σε 48% τον Ιούνιο. Ορισμένοι από τους δημοφιλέστερους αξιωματούχους της Ρωσίας είδαν παρόμοιες πτώσεις: Κατά το ίδιο εξάμηνο, το ποσοστό εμπιστοσύνης για τον υπουργό Άμυνας, Σεργκέι Σόιγκου, μειώθηκε από 31% σε 19% και για τον υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, από 25% σε 14%.

Σε μια δημοσκόπηση του Levada τον Ιούλιο του 2018, το 40% των Ρώσων δήλωσαν ότι πιστεύουν πως η Ρωσία οδεύει προς την λάθος κατεύθυνση, από 26% τον Απρίλιο αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές. Ο αριθμός του Ιουλίου είναι συγκρίσιμος με τις δημοσκοπήσεις που έγιναν λίγο πριν την προσάρτηση της Κριμαίας (41% τον Ιανουάριο του 2014). Επιπλέον, το 58% πιστεύει ότι η κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να βελτιώσει την οικονομική κατάσταση κατά το επόμενο έτος. Τι πήγε λάθος, λοιπόν;

Ο κύριος λόγος για την πτώση των ποσοστών είναι η πρόταση της κυβέρνησης να αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης από 60 σε 65 για τους άνδρες και από 55 σε 60 για τις γυναίκες. Η ανακοίνωση συνέπεσε με την έναρξη του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου που φιλοξένησε η Ρωσία, και η άμεση δημόσια αντίδραση είχε αναγκάσει την κυβέρνηση να αναδιπλωθεί υπονοώντας ότι ο Πούτιν δεν είχε εμπλακεί προσωπικά στην διαδικασία λήψης αυτής της απόφασης. Ήταν προφανές ότι οι αρχές προσπαθούσαν να μετριάσουν την πιθανώς μαζική δυσαρέσκεια και να προστατέψουν την δημοτικότητα του Πούτιν. Αλλά υποτίμησαν το βαθμό ευαισθησίας του κοινού στο θέμα, και βρέθηκαν αντιμέτωποι με σκληρή αντίσταση από διάφορες κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες.

Ο λόγος για την δημόσια οργή είναι ότι η πρόταση συνιστά παραβίαση του άγραφου κοινωνικού συμβολαίου της Ρωσίας, στο οποίο η κυβέρνηση συντηρεί την λεγόμενη σταθερότητα, διατηρεί μετριοπαθή κοινωνικά οφέλη και προωθεί τα αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας έναντι της πολιτικής υποστήριξης και της αδιαφορίας του κοινού για την εκτεταμένη διαφθορά στην κορυφή της πολιτικής πυραμίδας. Επειδή το κράτος έχει εδώ και πολλά χρόνια καλλιεργήσει τάσεις εξάρτησης στο ρωσικό κοινό, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι καθήκον του κράτους να διατηρήσει το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας όπως είναι. Μια κοινή μελέτη [4] από το Carnegie Moscow Center και το Levada Center που πραγματοποιήθηκε το 2017 έδειξε ότι πολλοί ερωτηθέντες δεν επιθυμούν να δεχθούν ακόμη και μικρές αλλαγές στα κεκτημένα: Το 77% των ερωτηθέντων δεν επιθυμούσε σήμερα να παραιτηθεί από ορισμένα ωφελήματα σε αντάλλαγμα για βελτιωμένο μέλλον (σε σύγκριση με το 16% προηγουμένως) και το 75% αρνήθηκε να δεχθεί υψηλότερη ηλικία συνταξιοδότησης. Αυτό είναι κατανοητό, καθώς μια τέτοια αλλαγή θα μπορούσε να πλήξει σκληρά το εισόδημα των ρωσικών νοικοκυριών: Το ένα τρίτο των σημερινών συνταξιούχων εξακολουθούν να εργάζονται και δεν επιθυμούν να χάσουν την σύνταξή τους ως δεύτερη πηγή εισοδήματος.

Η πρόταση για τις συντάξεις, ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας για την πτώση των ποσοστών του Πούτιν. Ήδη, η επιτυχημένη ατζέντα εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν έχει αρχίσει να χάνει την δύναμη να διοχετεύει δημόσια στήριξη ενόψει των αυξανόμενων εγχώριων απογοητεύσεων. Μέχρι πρόσφατα, η σταθερά υψηλή δημοτικότητα του προέδρου από την προσάρτηση της Κριμαίας, αντικατόπτριζε το κύριο επίτευγμά του στα μάτια των μέσων Ρώσων: Το να κάνει την Ρωσία μεγάλη ξανά στο εξωτερικό. Τα υψηλά ποσοστά δημοφιλίας του Πούτιν εξαρτώνται από διάφορα είδη αντιληπτών νικών σε αυτόν τον τομέα. Είχαν μια ώθηση τον Αύγουστο του 2008 μετά τον σύντομο πόλεμο της Ρωσίας με την Γεωργία και στην συνέχεια μειώθηκαν αργά αλλά σταθερά μέχρι τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2014 στο Σότσι και την επιχείρηση της Κριμαίας που ακολούθησε αμέσως μετά.

Τον Φεβρουάριο του 2018, στη μέση της προεδρικής εκστρατείας του Πούτιν, σημειώθηκε μια ήρεμη πτώση των ποσοστών δημοφιλίας του σε επίπεδα πριν από την Κριμαία, όταν μειώθηκε σε 76%, από 84% το προηγούμενο έτος. Ο Πούτιν μπορεί να έχει κάνει ξανά την Ρωσία μεγάλη στην εξωτερική πολιτική, αλλά τώρα ήταν καιρός για μια στροφή στα πολλά εγχώρια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων του πληθωρισμού, των ακατάλληλων ιατρικών υπηρεσιών, των προβλημάτων στους τομείς στέγασης και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, και ενός εχθρικού κλίματος για τις μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις. Καθώς η εκστρατεία της επανεκλογής του έφθασε στην αιχμή της κινητοποίησης, τα ποσοστά δημοφιλίας του επέστρεψαν στο 82% τον Απρίλιο, αμέσως μετά τις εκλογές. Από τότε, ωστόσο, έχει βιώσει μια γρήγορη και σταθερή επιδείνωση.

ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙ ΤΟ ΚΡΕΜΛΙΝΟ

Μέχρι στιγμής, οι πολιτικοί χειραγωγοί της Ρωσίας δεν έχουν ακόμη ανανεώσει τα εργαλεία τους για τη μαζική κινητοποίηση ως απάντηση στην πτωτική δημοτικότητα του Πούτιν. Θα συνεχίσουν να διαφημίζουν τον Πούτιν ως υπέρμαχο της ένδοξης ιστορίας της Ρωσίας, της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, των νικών στα αθλητικά, των φιλόδοξων κατασκευαστικών έργων και της στρατιωτικής ισχύος. Αλλά αυτές οι τακτικές δεν είναι πλέον τόσο αποτελεσματικές όσο ήταν κάποτε.

Είναι κατανοητό ότι η δημοτικότητα του Πούτιν θα σταθεροποιηθεί σε ένα χαμηλότερο αλλά βιώσιμο επίπεδο. Μια τέτοια αλλαγή είναι μακράν του να είναι μοιραία -στο κάτω-κάτω, ο προκάτοχός του, Μπόρις Γέλτσιν, έμεινε στην εξουσία με σχεδόν καθόλου δημόσια στήριξη. Ακόμα, εάν τα χαμηλά ποσοστά του Πούτιν εξακολουθήσουν να ισχύουν, το Κρεμλίνο πιθανότατα θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα είδος θεάματος για να αποσπάσει την προσοχή από τα πολλά κοινωνικά προβλήματα της Ρωσίας. Ίσως να θελήσει να εντείνει τις δραματικές κινήσεις της εξωτερικής πολιτικής, αλλά, όπως προαναφέρθηκε, αυτές έχουν χάσει την δύναμή τους. Μια δημοσκόπηση του Levada Center τον Ιούλιο, έδειξε σημαντική ώθηση στις θετικές στάσεις απέναντι στην Δύση μετά το Παγκόσμιο Κύπελλο -τα θετικά συναισθήματα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, έκαναν άλμα στο 42%, από 20% το Μάιο. (Φυσικά, οι πρόσφατες επιπρόσθετες αμερικανικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας θα μπορούσαν να μειώσουν αυτό το ποσοστό βοηθώντας παράλληλα εκείνα του Πούτιν). Ένας άλλος τρόπος για να αποσπαστεί η προσοχή του κοινού θα μπορούσε να είναι η συνέχιση του τσουνάμι των πρόσφατων συλλήψεων υποτιθέμενων κατασκόπων και προδοτών της Ρωσίας, από την Karina Tsurkan, ένα στέλεχος της ρωσικής ενεργειακής εταιρείας Inter RAO, η οποία κατηγορείται ότι είναι ρουμανο-μολδαβική κατάσκοπος, μέχρι τον 74χρονο επιστήμονα Viktor Kudryavtsev, για τον οποίο η FSB ισχυρίζεται ότι πέρασε μυστικές πληροφορίες στις Δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Όσο πιο παράλογες είναι αυτές οι περιπτώσεις, τόσο αποτελεσματικότερος είναι ο περισπασμός από τα κοινωνικά προβλήματα που έχουν τόσο μεγάλο κόστος για τον Ρώσο πρόεδρο.

Ο Πούτιν θεωρητικά δεσμεύεται από το ρωσικό σύνταγμα να παραιτηθεί από την προεδρία το 2024, οπότε ο προγραμματισμός και οι ελιγμοί για μια ενδεχόμενη πολιτική διαδοχή δεν απέχουν πολύ από το μυαλό των ανθρώπων. Η φθίνουσα δημόσια υποστήριξή του θα μπορούσε να αυξήσει την πιθανότητα ενός διαδόχου το 2024. Αλλά ο Πούτιν θα αισθανόταν άνετα μόνο με έναν διάδοχο παρόμοιο με κάποιον όπως ήταν ο ίδιος για τον Μπόρις Γιέλτσιν. Ο Γιέλτσιν επέλεξε τον Πούτιν να είναι ο πρόεδρος της Ρωσίας εν μέρει για να διατηρήσει τα πολιτικά επιτεύγματα της δεκαετίας του 1990 -κάτι που ο Πούτιν δεν έκανε. Κυρίως, όμως, επελέγη για να εξασφαλίσει την ασφάλεια του Γιέλτσιν, της οικογένειάς του και των πολιτικών του συνεργατών. Σε αυτό το μέτωπο, ο Πούτιν αποδείχθηκε πολύ πιο ικανός. Εάν δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει αυτό το είδος διαδόχου-προστάτη, ο Πούτιν θα βρει πιθανώς έναν τρόπο να παραμείνει στην εξουσία το 2024, πιθανώς με την τροποποίηση του ρωσικού συντάγματος. Αυτό όμως θα ενίσχυε μόνο την επιθυμία του ρωσικού κοινού για πολιτική και κοινωνική αλλαγή.

Προς το παρόν, η απότομη πτώση της δημοφιλίας του Πούτιν έχει δείξει ότι δεν είναι καν τόσο πολιτικά άτρωτος όσο θεωρείτο προηγουμένως. Για να διορθωθεί η κατάσταση, αυτός και οι πολιτικοί στρατηγικοί του Κρεμλίνου θα έχουν ένα πάρα πολύ δύσκολο έργο μπροστά τους.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc. 
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-08-15/why-putins-approval-ratings-are-declining-sharply

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-03-16/pu...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-07-18/us...
[3] http://www.levada.ru/en/ratings/
[4] http://carnegie.ru/2018/02/06/perils-of-change-russians-mixed-attitudes-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition