Η αλήθεια και η Γερμανία… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η αλήθεια και η Γερμανία…

Οι επιθέσεις στην Chemnitz και η κρίση της γερμανικής δημοκρατίας

Και αν δεν συνέβη ποτέ; Τότε, φυσικά, κανένας δεν θα κατηγορηθεί. Δεν θα υπάρχει καμία ευθύνη και δεν θα υπάρχουν συνέπειες. Το τέλος μιας κοινής αντίληψης για το τι συνέβη είναι με πολλούς τρόπους το τέλος της πολιτικής, διότι για να καθοριστούν τα προβλήματα και να υπάρχει επεξεργασία των λύσεων απαιτεί κοινό έδαφος. Η Γερμανία, όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες [1], εισήλθε στην μετα-αληθινή Αίθουσα των Καθρεπτών. Τα στοιχήματα είναι ιδιαίτερα υψηλά, διότι αναδύεται μια βίαιη ακροδεξιά [2], σε μια χώρα που εξακολουθεί να προβληματίζεται από το ρατσιστικό και δολοφονικό παρελθόν της [3]. Η υιοθέτηση ενός λόγου «εναλλακτικών γεγονότων» υποδηλώνει ότι η Γερμανία έχει απομακρυνθεί πολύ από τον ρόλο που έπαιξε κατά τις πρώτες ημέρες της προσφυγικής κρίσης, ως η εξαίρεση στον κανόνα της δυσαρέσκειας.

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Στα τέλη Αυγούστου, μετά την δολοφονία ενός Γερμανού πολίτη από δύο φερόμενους ως πρόσφυγες, ένας δεξιός όχλος πολλών χιλιάδων ανθρώπων κατέβηκε στους δρόμους της ανατολικής πόλης Chemnitz, φωνάζοντας ρατσιστικά συνθήματα, απειλώντας και κυνηγώντας πρόσφυγες (ή μάλλον όποιον φαινόταν διαφορετικός), και μαχόμενος μια συγκλονισμένη και αριθμητικά μικρότερη τοπική αστυνομική δύναμη. Οι εικόνες γρήγορα εξαπλώθηκαν στα κοινωνικά μέσα. Ένα βίντεο έδειξε μια ομάδα από μερικούς άνδρες πρώτα να φωνάζουν και στην συνέχεια να κυνηγούν έναν άνθρωπο ο οποίος φαίνεται να διαφεύγει σε έναν πολυσύχναστο δρόμο, αποφεύγοντας πολλά αυτοκίνητα καθώς επιταχύνει παράλληλα με αυτά. Τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης χρησιμοποίησαν τον όρο Hetzjagd, που συνήθως αρμόζει στο κυνήγι των ζώων, για να περιγράψουν αυτή την σκηνή και άλλες που καταγράφηκαν κατά την διάρκεια των ταραχών. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ [4] χρησιμοποίησε επίσης αυτή την λέξη στην δημόσια δήλωσή της που καταδίκαζε την βία.

20092018-1.jpg

Ακροδεξιοί διαδηλωτές στην γερμανική πόλη Chemnitz, τον Σεπτέμβριο του 2018. HANNIBAL HANSCHKE / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Αλλά τότε συνέβη κάτι περίεργο. Όταν ο πρωθυπουργός του γερμανικού κρατιδίου της Σαξονίας, Michael Kretschmer, της συντηρητικής Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU), μερικές ημέρες αργότερα αναφέρθηκε στα γεγονότα στην Κέμνιτς στο τοπικό κοινοβούλιο, ισχυρίστηκε ότι «δεν υπήρχε όχλος, δεν υπήρχε κυνήγι, δεν υπήρχε πογκρόμ» -ερχόμενος σε ευθεία αντίθεση όχι μόνο με τη Μέρκελ, αλλά και σχεδόν με όλον τον Τύπο που είχε κάνει ρεπορτάζ για τα γεγονότα. Η βία, οι ρατσιστικοί χαρακτηρισμοί και οι άνθρωποι που έψαλλαν «θέλουμε να σκοτώσουμε», ήταν όλα καλά τεκμηριωμένα, όχι μόνο από αυτόπτες μάρτυρες αλλά και από βίντεο, όπως ήταν και οι σκηνές των ανθρώπων που απειλήθηκαν και κυνηγήθηκαν. Αλλά μετά από τις παρατηρήσεις του Kretschmer, ένας δημόσιος διάλογος σχετικά με την χρήση της λέξης Hetzjagd απέσπασε την προσοχή από τις συγκρούσεις στην Chemnitz και την εστίασε στον τρόπο με τον οποίο παράγονται οι ειδήσεις και, σύμφωνα με τους επικριτές του όρου, πολιτικοποιούνται.

Όπως και τα fake news («ψεύτικες ειδήσεις») στις Ηνωμένες Πολιτείες, η γερμανική λέξη Lügenpresse ή «ψευδόμενος Τύπος», αμφισβητεί το κύρος των μέσων ενημέρωσης [5] ως ενός δημοκρατικού θεσμού. Οι δεξιοί πολιτικοί και διαδηλωτές χρησιμοποιούν τον όρο για να δυσφημήσουν το έργο των δημοσιογράφων που καλύπτουν το πιο αμφιλεγόμενο θέμα από όλα -της μετανάστευσης και των προσφύγων- αλλά και κάθε άλλο θέμα που σχετίζεται με αυτό που η δεξιά αποκαλεί ως «σύστημα Merkel». Η προσέλκυση πρώην δημοφιλών προσωπικοτήτων σε αυτή την ρητορική είναι πιθανότατα πολιτική. Με το δεξιό κόμμα Alternative für Deutschland (AfD) να αναπνέει στον σβέρκο του (και να είναι πιο δημοφιλές κατά 4%, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση), το κόμμα του Kretschmer, το CDU, στράφηκε προς τα δεξιά. Η Χριστιανική Κοινωνική Ένωση (CSU) της Βαυαρίας, διολισθαίνει επίσης από την συντηρητική προς την αντιδραστική πολιτική κάτω από το [βαρύ] σύννεφο των επικείμενων απωλειών προς τα δεξιά κόμματα στις επερχόμενες εκλογές. Ως εκ τούτου, ο Γερμανός υπουργός Εσωτερικών, Horst Seehofer, της CSU επέκρινε την κάλυψη των μέσων μαζικής ενημέρωσης για την Chemnitz και είπε ότι θα συμμετείχε και εκείνος στις διαμαρτυρίες, αν δεν είχε το πολιτικό του αξίωμα.

Αλλά η πιο ριζοσπαστική απόκλιση από το καθιερωμένο πρωτόκολλο προέκυψε από τον Hans-Georg Maassen, τον επικεφαλής του Ομοσπονδιακού Γραφείου Προστασίας του Συντάγματος της Γερμανίας, που είναι τμήμα των μυστικών υπηρεσιών. Ο Maassen εξ ορισμού δεν πρέπει να είναι πολιτική προσωπικότητα. Παρ’ όλα αυτά, σε μια εξαιρετικά ασυνήθιστη συνέντευξη στην λαϊκή εφημερίδα Bild, ο Maassen αντέκρουσε επιθετικά την κάλυψη των ταραχών στην Chemnitz από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Είπε ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι το βίντεο που δείχνει ότι άνθρωποι κυνηγούν άλλους ανθρώπους είναι αυθεντικό, και συνέχισε να προτείνει ότι το βίντεο είχε φυτευτεί για να αποσπάσει την προσοχή από την δολοφονία ενός Γερμανού. Ο Maassen, ο οποίος νωρίτερα είχε αντιμετωπίσει επικρίσεις για υποτιθέμενους δεσμούς του με το δεξιό AfD, ούτε είχε συμβουλευτεί την υπηρεσία του ούτε είχε λάβει οποιεσδήποτε προνομιακές πληροφορίες σχετικά με την αυθεντικότητα του αμφισβητούμενου βίντεο. Ωστόσο, η ζημιά είχε γίνει. Η Γερμανία συζητούσε τον όρο Hetzjagd. Εν τω μεταξύ, ο Τύπος αποκάλυψε ότι οι νεοναζί στην Κέμνιτς είχαν επιτεθεί, μεταξύ άλλων τοποθεσιών, εναντίον ενός εβραϊκού εστιατορίου που ονομάζεται Schalom.

Πριν από λίγο καιρό, ένα από αυτά τα περιστατικά -ένας νεοναζιστικός όχλος που εγκρίνει τον Χίτλερ, μια επίθεση εναντίον ενός εβραϊκού εστιατορίου, επιθέσεις εναντίον αριστερών διαδηλωτών, επιθέσεις σε πρόσφυγες- θα ήταν αρκετό για να προκαλέσει μια συγκινητική πολιτική συζήτηση στην Γερμανία. Αλλά κάτι θεμελιώδες φαίνεται να έχει αλλάξει, και το γεγονός ότι συντηρητικοί πολιτικοί δείχνουν ανοιχτή συμπάθεια για τις δεξιές θέσεις είναι μόνο ένα μέρος αυτού. Ίσως ακόμα πιο ανησυχητική είναι η δομική επίθεση στην ίδια την έννοια ενός ορθολογικού διαλόγου που διέπεται από κοινούς κανόνες -μεταξύ αυτών, ότι ακόμη και οι ιδεολογικοί αντίπαλοι δέχονται την ύπαρξη μιας επαληθεύσιμης αλήθειας, ότι ο Τύπος είναι ένας σεβαστός τέταρτος πυλώνας της δημοκρατίας, και ότι υπάρχει περιθώριο διαφωνίας, αλλά όχι για προφανή ψέματα και ψεύδη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όλες αυτές οι υποθέσεις έχουν υποστεί δοκιμασία μετά από την εκλογή του προέδρου Donald Trump [6] το 2016. Στην Ευρώπη, αυτή η ξεδιάντροπη εκδοχή της πολιτικής είναι αντιδραστική κατά περισσότερες από μια έννοιες, εφαρμοζόμενη από πολιτικούς που αντιγράφουν τις τακτικές του Trump, αλλά χωρίς την ανοικτή του στυγνότητα.

Όταν η γερμανική Bundestag (η βουλή) τους αμφισβήτησε, τόσο ο Maassen όσο και ο υπουργός Εσωτερικών Seehofer απλώς υποχώρησαν λίγο, στρατηγικά. Ο Μάασεν συνέχισε να επιμένει ότι είχε παρεξηγηθεί, και εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό αβάσιμες ανησυχίες για τον αριστερό εξτρεμισμό ενώ απέτυχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των δεξιών που τρομοκρατούσαν τμήματα μιας γερμανικής πόλης. Το CDU, η CSU και το φιλελεύθερο Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα συνέχισαν να υποστηρίζουν τον Maassen την εποχή εκείνη, ενώ το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, οι Πράσινοι και το αριστερό Die Linke τού ζητούσαν να παραιτηθεί. Αυτό που ξεκίνησε σαν σκάνδαλο φάνηκε να τελειώνει σε αδιέξοδο.

Τόσο το σκάνδαλο όσο και το αδιέξοδο ανήκουν στο νέο πολιτικό ήθος που διαμορφώθηκε σε εκείνες τις ελαφρώς πανικόβλητες γερμανικές μέρες στο τέλος του καλοκαιριού. Η ασάφεια είναι μέρος του σχεδίου, η αποφυγή αντικαθιστά το επιχείρημα, η σύγχυση αντικαθιστά την αντιπαράθεση. Η περιφρόνηση για την διαδικασία, το κοινοβούλιο και την λογοδοσία είναι ένα είδος μετα-πολιτικής πολιτικής. Κατά την διάρκεια της [προεκλογικής] εκστρατείας του, ο Trump ισχυρίστηκε ότι θα μπορούσε να ξεφύγει από το οτιδήποτε, και η νίκη του φαινόταν να τον αποδεικνύει σωστό. Οι Maassen, Seehofer και Kretschmer φάνηκαν να ξεφεύγουν λέγοντας ότι αυτό που εκατομμύρια Γερμανοί νόμιζαν ότι είδαν στην τηλεόραση και στα social media δεν συνέβη ποτέ. Και αυτό που έμοιαζε με μια συνταγματική κρίση, επειδή η Μέρκελ δεν μπορούσε να απολύσει τον Μάασεν χωρίς να απολύσει τον Seehofer, τον οποίο χρειάζεται για να σχηματίζει τον συνασπισμό της, προκλήθηκε στην πραγματικότητα από τον άνθρωπο που ήταν επιφορτισμένος με την προστασία αυτού του ίδιου του συντάγματος.

Εάν ο Maassen ήθελε να δείξει την αδυναμία της δημοκρατικής διαδικασίας, των θεσμικών οργάνων της και των πολιτικών της, κέρδισε. Την Τρίτη, αποχώρησε από επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Προστασίας του Συντάγματος, αλλά προήχθη σε υφυπουργό, τον ανώτατο γραφειοκράτη στο υπουργείο Εσωτερικών. Δεν υπήρξε καμία ευθύνη και καμία συνέπεια: Ο Μεγάλος Συνασπισμός της Μέρκελ συνεχίζει, όποιο και αν είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει.

Το περιστατικό είναι μια υπενθύμιση των ημερών της Βαϊμάρης στην χώρα, όταν το κρατικό οικοδόμημα στράφηκε ενάντια στην δημοκρατία. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η ιστορία είναι πάντα παρούσα σε αυτή την χώρα. Ήταν ο Γερμανός ποιητής και συγγραφέας Bertolt Brecht που έγραψε στο Buckower Elegien του ότι ο λαός είχε χάσει την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης, και στην συνέχεια αναρωτήθηκε αν η πιο εύκολη λύση δεν θα ήταν η κυβέρνηση να διαλύσει τον λαό και να εκλέξει ένα νέο. Αυτό ήταν το 1953, και η χώρα ήταν η πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας.

Το 2018, στην εποχή του Διαδικτύου, φαίνεται όλο και περισσότερο ότι οι πολιτικοί στην Γερμανία, όπως και αλλού, έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στην πραγματικότητα -και ότι αντί να αλλάζουν την πραγματικότητα, επιλέγουν να δημιουργήσουν μια νέα. Η απόκριση στην Chemnitz μεταξύ ορισμένων πολιτικών στην κεντροδεξιά δείχνει ότι η στρατηγική αυτή μπορεί να λειτουργήσει στην Γερμανία. Για πολλούς πολίτες, τα πρόσφατα γεγονότα υποστήριξαν την εντύπωση ότι οτιδήποτε, πράγματι οτιδήποτε, είναι δυνατό στην γερμανική πολιτική.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2018-09-19/post-truth-ge...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-01-20/jackson...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-26/germanys-right-wing-c...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2017-12-12/nazism...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2018-01-22/another-grand...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-02-13/how-ame...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-11-09/trump-a...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition