Η βαλτωμένη επανάσταση της Κούβας

Οι κουβανικές πολιτικές είναι εξίσου ανθεκτικές στην αλλαγή. Ο Ραούλ Κάστρο εξακολουθεί να είναι πολύ παρών -ως επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας μέχρι το 2021 και ως ηγέτης των σημερινών προσπαθειών της κυβέρνησης για την αναθεώρηση του συντάγματος. Κάθε βήμα της σχετικά ομαλής διαδικασίας διαδοχής φάνηκε ότι σχεδιάστηκε για να σηματοδοτήσει την συνέχεια με τον μετριοπαθή ρυθμό της αλλαγής που χαρακτήρισε την θητεία του Raúl Castro, όπως περικλείεται στο απόφθεγμά του «sin prisa, pero sin pausa» -χωρίς βιασύνη, αλλά χωρίς σταματημό. Δεν είναι λοιπόν περίεργο το γεγονός ότι ο Díaz-Canel είπε στην εθνική συνέλευση [5], αφότου φόρεσε τα προεδρικά διάσημα, ότι «ο σύντροφος Raúl θα καθοδηγεί τις αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον του έθνους».

Ο Díaz-Canel είναι χαλαρός και είναι λιγότερο ντροπαλός μπροστά στις κάμερες από τον προκάτοχό του, αλλά όταν πρόκειται για την χάραξη πολιτικής, έχει μέχρι στιγμής αποτύχει να επιφέρει αλλαγές. Διατηρεί μια εν πολλοίς κληρονομημένη ομάδα ανώτερων γραφειοκρατών και οι δημόσιες παρατηρήσεις του αφορούσαν λιγότερο την προγραμματική καινοτομία από όσο την διατήρηση της ενότητας του κόμματος. Σίγουρα, αυτό θα μπορούσε να είναι μια προσωρινή στάση για να καθησυχάσει τους παλιούς κομματικούς ενώ θα οικοδομεί μια πιο αυτόνομη κυρίαρχη τάξη τεχνοκρατών. Υπ’ αυτή την ερμηνεία, ο 58χρονος καλλιεργεί προσεκτικά μια δική του βάση εξουσίας για να προχωρήσει στο επόμενο κομμάτι της πενταετούς θητείας του, ειδικά αφού ο Raúl παραιτηθεί ως αρχηγός κόμματος το 2021.

Ο πρόεδρος της Κούβας, Miguel Diaz-Canel, στο Καράκας της Βενεζουέλας, τον Μάιο του 2018. MARCO BELLO/REUTERS
-----------------------------------------------------------

Από θεσμική πλευρά, οι πρόσφατες αλλαγές είναι ανάμικτες. Η Εθνική Συνέλευση που επιλέχθηκε τον Μάρτιο, περιλαμβάνει ένα μείγμα παλιών και νέων προσώπων. Περισσότεροι από τους μισούς βουλευτές είναι νέοι, το 53% είναι γυναίκες και το 41% είναι μαύροι ή μιγάδες. Ομοίως, το κρατικό συμβούλιο, το οποίο διευθύνεται από τον Díaz-Canel και ουσιαστικά διοικεί την χώρα καθημερινά, έχει τρεις νέους αντιπροέδρους μεταξύ 48 και 52 ετών –μια νεαρή ηγεσία για μια χώρα που εδώ και πολλά χρόνια κυβερνούσαν οι πρώην επαναστάτες σε ηλικία 70-κάτι ετών ή και πιο ηλικιωμένοι. Οι νέοι κανόνες προβλέπουν ότι οι βουλευτές δεν υπηρετούν πάνω από δύο πενταετείς θητείες και εισέρχονται σε υπηρεσία σε ηλικία όχι μεγαλύτερη των 60 ετών. Όταν τις εξετάζει κανείς μαζί, οι αλλαγές δείχνουν ότι οι ηγέτες των κομμάτων κατανοούν την σημασία του να κάνουν τα οφέλη των δημόσιων θώκων προσβάσιμα σε νεότερα στελέχη και του να διαφοροποιήσουν τις τάξεις της κυβερνητικής ελίτ.

Μια προτεινόμενη συνταγματική μεταρρύθμιση, εν τω μεταξύ, υπόσχεται ένα μέτριο αλλά δυνητικά σημαντικό πολιτικό άνοιγμα. Το σχέδιο συντάγματος χωρίζει την εξουσία μεταξύ ενός προέδρου που υπηρετεί ως αρχηγός κράτους και ενός πρωθυπουργού που διαχειρίζεται τις καθημερινές λειτουργίες της κυβέρνησης. Αποδίδει περισσότερη αυτονομία για τις τοπικές υποθέσεις στις επαρχιακές Αρχές, παρόλο που οι κυβερνήτες θα εξακολουθούν να διορίζονται από τον πρόεδρο. Άλλες διατάξεις προτείνουν μεγαλύτερο διαχωρισμό μεταξύ κράτους και κόμματος, παρόλο που η επικάλυψη του προσωπικού θα παραμείνει πιθανώς υψηλή. Ένα νέο εθνικό εκλογικό συμβούλιο θα βελτίωνε την εικόνα των εκλογών της χώρας, αν όχι την πραγματική ακεραιότητά τους. Πολίτες που συγκεντρώνουν τουλάχιστον 10.000 υπογραφές μπορούν να προτείνουν νομοθεσία. Όσοι συγκεντρώνουν 50.000 ή περισσότερες θα είναι σε θέση να ξεκινήσουν συνταγματικές αναθεωρήσεις.

Το σχέδιο συντάγματος παρέχει ρητώς σημαντικά πολιτικά και ατομικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του habeas corpus, το τεκμήριο αθωότητας, το δικαίωμα επιδίωξης αποζημίωσης για παραβιάσεις των κρατικών παραγόντων, απαγόρευση των διακρίσεων ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, και θρησκευτική ελευθερία. Ωστόσο, τα θεμελιώδη αυτά δικαιώματα εξαρτώνται από την «συλλογική ασφάλεια, την γενική ευημερία, τον σεβασμό της δημόσιας τάξης, το Σύνταγμα και τους νόμους». Το σχέδιο του συντάγματος είναι γεμάτο με τέτοια αντιφατικά κενά που, τελικά, επιβεβαιώνει ότι η υπέρτατη εξουσία του κράτους υπερισχύει των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μην κάνετε λάθος: Ακόμη και αν οι μεταρρυθμιστές καταφέρουν να ανοίξουν ορισμένες ρωγμές στη μονολιθική μηχανή του κράτους, η Κούβα θα παραμείνει αυστηρά μονομερές σύστημα. Το σχέδιο Συντάγματος επανεγγράφει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας ως «ανώτερη ηγετική δύναμη της [κουβανικής] κοινωνίας και του κράτους». Ο κουβανικός σοσιαλισμός και το πολιτικό και κοινωνικό του σύστημα παραμένουν «αμετάκλητα». Στην οικονομία, το σχέδιο συντάγματος συμπληρώνει τον κρατικό σχεδιασμό και την ιδιοκτησία με κάποιο περιθώριο για εγχώριο και ξένο ιδιωτικό κεφάλαιο, αλλά οι αλλαγές αυτές σταματούν πολύ νωρίτερα από την επίσημη υιοθέτηση ενός πιο ισορροπημένου, υβριδικού καθεστώτος, όπως τα σοσιαλιστικά μοντέλα της Κίνας ή του Βιετνάμ.

Προς το παρόν, το Κομμουνιστικό Κόμμα διεξάγει φόρουμ για την συζήτηση του σχεδίου συντάγματος σε όλο το νησί. Αυτά τα φόρουμ γενούν συζητήσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων ελίτ, αλλά αναμένεται να αποδώσουν μόνο μικρές διορθώσεις στα ζητήματα που περιγράφονται παραπάνω. Μόλις επικυρωθεί από την βουλή και από δημόσιο δημοψήφισμα -πιθανώς εύκολα εμπόδια- το νέο σύνταγμα θα παγιώσει κυρίως την κληρονομιά του Castro με συνταγματικούς, νομικούς και de facto όρους, ενώ παράλληλα θα δώσει κάποια πολιτική νομιμοποίηση στη μετα-επαναστατική ομάδα της οποίας τώρα ηγείται ο Díaz-Canel. Για τους πολλούς Κουβανούς που επιθυμούν υψηλότερους μισθούς και περισσότερα καταναλωτικά αγαθά, υπάρχει λίγη ανακούφιση εν όψει.

ΧΑΜΕΝΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ