Το λυκόφως του γερμανικού συντηρητισμού | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το λυκόφως του γερμανικού συντηρητισμού

Γιατί η Angela Merkel προεδρεύει ενός κινήματος σε κρίση

Πολύ μελάνι έχει χυθεί για την κατάρρευση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD) παρέχει μια τέλεια περίπτωση για μελέτη. Το SPD εξακολουθεί να κυβερνά την χώρα ως μέλος ενός συνασπισμού με τους συντηρητικούς της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, αλλά τώρα στις δημοσκοπήσεις φτάνει ένα πενιχρό 16%, το ίδιο με το περιβαλλοντικό Κόμμα των Πρασίνων και το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD). Η πτώση της γερμανικής αριστεράς από μεγαθήριο σε περιθώριο έδωσε τροφή για ατέρμονα σχόλια: Μήπως απέτυχε να αντιμετωπίσει τα δεινά του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού; Είναι όλες οι λύσεις της πολιτικής της παρωχημένες;

16102018-1.jpg

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία στο Βερολίνο, τον Αύγουστο του 2014. MARKUS SCHREIBER/REUTERS
----------------------------------------------------------

Πολύ λιγότερο συζητημένη, αλλά εξίσου βίαιη, υπήρξε η παρακμή του γερμανικού συντηρητισμού. Για πολύ καιρό, υπήρχαν λίγα για να διαμαρτυρηθεί κανείς: Η Συντηρητική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU) της Μέρκελ και το αδελφό κόμμα της Βαυαρίας, η Χριστιανική Κοινωνική Ένωση (CSU), βρίσκονται στην εξουσία τα τελευταία 13 χρόνια. Η ίδια η Μέρκελ βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει η πλέον μακροχρόνια κυβερνώσα μεταπολεμική καγκελάριος της χώρας, συγκρινόμενη μόνο με τον άλλοτε μέντορά της, τον Χέλμουτ Κολ. Ωστόσο, το κόμμα της κυμαίνεται σε χαμηλό ποσοστό 26% στις εθνικές δημοσκοπήσεις, με κακές προοπτικές σε δύο κρίσιμες εκλογές κρατιδίων και βαθιές εσωτερικές διαμάχες. Η Μέρκελ φαίνεται ολοένα και περισσότερο καταπολεμούμενη, και πολλοί εικάζουν ότι η βασιλεία της ως αιώνια καγκελάριος πλησιάζει στο τέλος της. Το τι σημαίνει αυτό για την Γερμανία ή για τον συντηρητισμό ως σύνολο είναι ασαφές. Αλλά η κρίση του γερμανικού συντηρητισμού ερχόμενη σε μια στιγμή που ο επιθετικός εθνικισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία των δεξιόστροφων λαϊκιστών έχουν θέσει τις φιλελεύθερες αξίες σε άμυνα σε ολόκληρη την Ευρώπη, προοιωνίζεται προβλήματα για το σχέδιο της διακρατικής ενότητας της ηπείρου.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η πόλωση δεν έχει φτάσει στην Γερμανία στον ίδιο πυρετό, όπως έχει κάνει σε άλλες Δυτικές κοινωνίες. Αντ’ αυτού, μεγάλο μέρος της δυσαρέσκειας για την Μέρκελ φαίνεται να έχει ανακύψει μέσα στο κόμμα της, όπου πολλοί έχουν αμφισβητήσει εδώ και καιρό τα διαπιστευτήριά της ως πράγματι συντηρητικά. Οι επικριτές της κατηγορούν την Μέρκελ ότι ωθεί το CDU προς τα αριστερά, μετατρέποντάς το σε κεντροαριστερό κόμμα σχεδόν όμοιο με τους σοσιαλδημοκράτες. Οι συνήθεις καταγγελίες περιλαμβάνουν το ότι η φιλελεύθερη θέση της καγκελαρίου σε κοινωνικά ζητήματα όπως ο γάμος ομοφυλοφίλων, έχει τρομάξει τους πολιτιστικά συντηρητικούς ψηφοφόρους και ότι η παιδική της ηλικία στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία την έκανε πάντοτε έναν ατελή ηγέτη για την βάση που προέρχεται κυρίως από την Δυτική Γερμανία.

Ορισμένες από αυτές τις ανησυχίες έχουν βάση, αλλά οι περισσότερες από αυτές όχι. Η Μέρκελ είναι μια αινιγματική φιγούρα εν μέρει επειδή αρνείται να εμπλακεί σε συζητήσεις κατά τρόπο ανοιχτά ιδεολογικό. Πριν πεισθείτε από την ιδέα ότι η Μέρκελ είναι φιλελεύθερη, θυμηθείτε την σκληρή της στάση κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν οι επιθετικές πολιτικές της υπέρ της λιτότητας αψήφησαν την λογική και τις συμβουλές οικονομολόγων και ξένων πολιτικών. Θυμηθείτε, επίσης, τον ισχυρισμό της το 2010 ότι η πολυπολιτισμικότητα «είχε τελείως αποτύχει».

Στην καλύτερη της περίπτωση, η Angela Merkel έχει αποδειχθεί μια ρεαλίστρια ηγέτις σε ταραγμένες περιόδους, παρόλο που τείνει να μένει πίσω μέχρι να μάθει σε ποια κατεύθυνση φυσάει ο άνεμος. Στα χειρότερά της, λαμβάνει πρόχειρες, απρόσμενες αποφάσεις. Αυτή η τελευταία τάση της φάνηκε το 2011, όταν η Μέρκελ πίεσε να σταματήσει η πυρηνική ενέργεια μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα, εκπλήσσοντας την κυβέρνησή της και ρίχνοντας την γερμανική ενεργειακή βιομηχανία στα γόνατα. Στο ίδιο πνεύμα, η απόφασή της να μην κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας σε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες το 2015 προκάλεσε αντίδραση στο κόμμα της και της προσέδωσε την περιφρόνηση ισχυρών λαϊκών εφημερίδων. Η αρχικά ανοιχτή αγκαλιά της Μέρκελ προς τους πρόσφυγες επιτάχυνε την άνοδο του δεξιού ΑfD –ένα ανενδοίαστα αντι-προσφυγικό, ανοιχτά ξενοφοβικό κόμμα και τώρα ηγέτη της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο.

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Αλλά ακόμα κι αν οι ανορθόδοξες αποφάσεις της Μέρκελ ήταν ένα δώρο για τους δεξιούς λαϊκιστές, η πρόσφατη άνοδος του AfD αποκαλύπτει μια βαθύτερη ένταση στον γερμανικό συντηρητισμό ως ιδεολογικό κίνημα. Η Μέρκελ ευνοεί την δημοσιονομική και οικονομική ορθοδοξία, αλλά παραμένει ανοικτή σε φιλελεύθερες διεθνιστικές ή «παγκοσμιοποιημένες» πολιτικές, όπως η υποστήριξη της ΕΕ και του ΔΝΤ. Με αυτόν τον τρόπο, είναι ο άμεσος διάδοχος του Helmut Kohl, καγκελάριου του CDU στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, και κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην εποχή του. Ένας πιο επιθετικός και ενίοτε καταστροφικός συντηρητισμός, αντίθετα, έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια. Αυτός ο συντηρητισμός καθοδηγείται από τις ανησυχίες για την διατήρηση των αξιών και της εθνικής ταυτότητας, και επαναφέρει τον αντεπαναστατικό ζήλο στοχαστών όπως ο Edmund Burke και ο Joseph de Maistre.

Ο Αμερικανός πολιτικός θεωρητικός Corey Robin έχει γράψει ότι «ο αντιδραστικός λαϊκισμός διατρέχει σαν ένα κόκκινο νήμα όλο τον συντηρητικό λόγο από την αρχή». Στην Γερμανία, το νήμα αυτό γίνεται όλο και πιο ορατό -διατρέχει όχι μόνο μέσω του AfD αλλά και μέσω της ρητορικής και των πολιτικών του CSU, του παρακλαδιού του CDU στην Βαυαρία, το οποίο έχει ισχυρούς δεσμούς με τις όλο και πιο αντι-φιλελεύθερες κυβερνήσεις της Αυστρίας και της Ουγγαρίας. Δείτε τον Alexander Dobrindt, εξέχοντα πολιτικό του CSU και πρώην μέλος της κυβέρνησης της Μέρκελ. Σε ένα δοκίμιό του που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος στην συντηρητική εφημερίδα Die Welt, ο Dobrindt επικαλέστηκε την έννοια μιας «συντηρητικής επανάστασης» [του τύπου της] εποχής της Βαϊμάρης και την ανάγκη για ένα ισχυρό κράτος που θα προστατεύει τον ηθικό ιστό της κοινωνίας ενάντια οφέλη της ελευθερίας και του πλουραλιστικού πνεύματος της δεκαετίας του 1960.

Το στρατηγικό ερώτημα που αντιμετωπίζουν τώρα οι Γερμανοί συντηρητικοί είναι το κατά πόσο η αντιγραφή του λόγου και των πολιτικών λύσεων της ακροδεξιάς αποδίδει ή χρησιμεύει μόνο για να ενισχύει τους εξτρεμιστές εις βάρος του κέντρου. Επί του παρόντος, φαίνεται να συμβαίνει το τελευταίο. Οι ηγέτες του CSU, για παράδειγμα, έκαναν ό,τι μπορούσαν καλύτερο για να ξεπεράσουν το AfD σε λαϊκιστική και εθνικιστική ρητορική, αλλά εξακολουθούσαν να κατευθύνονται προς τις περιφερειακές εκλογές της Βαυαρίας την Κυριακή 14 Οκτωβρίου, χάνοντας δέκα ποσοστιαίες μονάδες και φθάνοντας σε χαμηλό επίπεδο όλων των εποχών στο 37%. Το AfD, εν τω μεταξύ, κέρδισε δέκα πόντους. Το στοίχημα του CSU δεν απέδωσε.

ΤΟ ΚΟΥΦΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Αντί να δαιμονοποιούν με αντανακλαστικό τρόπο ή να μιμούνται ανοήτως την ακροδεξιά ρητορική, η Μέρκελ και οι επικριτές της θα πρέπει να προβληματιστούν για την κοινή προέλευση του συντηρητισμού και του ακροδεξιού ριζοσπαστισμού. Η δυσάρεστη αλήθεια που θα αποκαλύψουν είναι ότι η σημερινή κρίση συνδέεται μόνο επιφανειακά με τη Μέρκελ και την κληρονομιά της. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, είναι συνυφασμένη με το συντηρητικό σχέδιο, το οποίο πάντα είναι διχασμένο ανάμεσα στην απλή διατήρηση των «παραδοσιακών» αξιών και σε ένα πιο φιλόδοξο σχέδιο εθνικού μεγαλείου και πολιτιστικής ομοιογένειας. Η ελπίδα ότι η ενδεχόμενη παραίτηση της Μέρκελ θα ανοίξει τον δρόμο για κάποια ενοποιητική συντηρητική δύναμη ή προφίλ, που συχνά εκφράζεται μέσα από την κραυγή στις διαδηλώσεις «Η Μέρκελ πρέπει να φύγει!», είναι ευσεβής πόθος. Δεν υπάρχει αξιόπιστη αντικατάσταση της Μέρκελ, και πολύ λιγότερο ένα όραμα για το μέλλον της συντηρητικής πολιτικής σε μια σύγχρονη Γερμανία.

Ίσως η σοβαρότερη συνέπεια αυτής της κρίσης στην καρδιά της πολιτικής, στην πιο ισχυρή χώρα της Ευρώπης, είναι ότι οδήγησε τη Μέρκελ να στραφεί προς το εσωτερικό και να επικεντρωθεί στην εγχώρια πολιτική, περιορίζοντας κάθε ελπίδα για μεταρρύθμιση ή επανάκτηση του ευρωπαϊκού σχεδίου, [το οποίο ήταν] για πολύ καιρό αγαπητό στους συντηρητικούς των προηγούμενων γενεών. Η μνήμη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και μαζί με αυτήν η αίσθηση ευθύνης της Γερμανίας στην Ευρώπη, εξασθενεί. Η κρίση ταυτότητας του γερμανικού συντηρητισμού αφήνει ένα κενό στο κέντρο της Ευρώπης –ένα κενό που δεν προοιωνίζεται τίποτα καλό για την ήπειρο στο σύνολό της.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2018-10-15/twilight-germ...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition